Οι παγκόσμιες μελέτες που έγιναν στα μέσα του περασμένου αιώνα πάνω στις διατροφικές συνήθειες των Κρητικών μίλησαν για «θαύμα». Η κρητική διατροφή κλείνει μέσα της, πέρα από τη νοστιμιά, το μυστικό του «χρόνια πολλά και καλά». Ενα μυστικό πιο επίκαιρο από ποτέ, την εποχή που η φόρμα λατρεύεται σαν παγκόσμια θρησκεία.

Όταν ο Αμερικανός γιατρός Ancel Keys επισκέφτηκε την Κρήτη στα μέσα του περασμένου αιώνα προκειμένου να καταστρώσει τη Μελέτη των 7 χωρών, στην αρχή σκέφτηκε «είναι τρελοί αυτοί οι Κρητικοί», μένοντας άναυδος από την ποσότητα του ελαιόλαδου που κατανάλωναν. Γρήγορα, όμως, κατάλαβε ότι ο μεγαλύτερος καταναλωτής ελαιόλαδου του πλανήτη υπέφερε πολύ λιγότερο από κάθε άλλο κάτοικο της Ευρώπης από νοσήματα της καρδιάς και του κυκλοφοριακού. Ακόμη και σε σχέση με τους κατοίκους άλλων περιοχών της Ελλάδας, τα καρδιακά νοσήματα ήταν σχεδόν άγνωστη λέξη για τους Κρητικούς και οι καρκινογενέσεις πολύ μειωμένες σε σχέση με την υπόλοιπη χώρα. Πολλά χρόνια μετά τη μελέτη του Keys, ο Γάλλος καθηγητής S. Renaud χρησιμοποίησε το κρητικό διατροφικό μοντέλο σε άτομα που ήδη είχαν υποστεί έμφραγμα του μυοκαρδίου. Κι εκεί τα αποτελέσματα ήταν το ίδιο εντυπωσιακά: τα ποσοστά θνησιμότητας στην ομάδα που δεν ακολούθησε την κρητική διατροφή ήταν αυξημένα κατά 70-76%.

Τι είναι όμως αυτό που διαφοροποιεί την Κρήτη από την υπόλοιπη Ελλάδα και τι ακριβώς κατανάλωνε ο παλιός Κρητικός για να κερδίσει το στέμμα της μακροβιότητας; Καταρχάς, τρελές ποσότητες αγνού ελαιόλαδου, κυρίως ωμού, χωρίς βράσιμο ή τηγάνισμα. Το κρέας, πάλι, δεν ήταν αυτό που είναι σήμερα, δηλαδή μια καθημερινή συνήθεια, αλλά μια τελετουργία. Κρέας ο Κρητικός έτρωγε στις μεγάλες γιορτές κι αργότερα κάθε Κυριακή ή κάθε δεύτερη Κυριακή. Επίσης, έτρωγε τρεις φορές περισσότερο ψωμί από το μέσο Αμερικανό, αλλά ψωμί ολικής αλέσεως, από κριθάρι, σιτάρι και σίκαλη, με όλο το ωφέλιμο πίτουρο. Το λευκό ψωμί συνηθιζόταν μόνο ελάχιστες φορές το χρόνο, στις μεγάλες γιορτές και το ψάρι μόνο στις παραθαλάσσιες περιοχές κι αυτό όχι τόσο συχνά όσο φανταζόμαστε. Επιπλέον, η Κρήτη λατρεύει τα φρέσκα φρούτα. Ο Κρητικός κατανάλωνε έξι φορές περισσότερα φρούτα από τον Ολλανδό και δύο φορές περισσότερα από τον Αμερικανό. Το μεγαλύτερο, όμως, μυστικό ενδεχομένως να κρύβεται στην καθημερινή σχεδόν κατανάλωση άγριων χόρτων και οσπρίων κάθε δεύτερη ή τρίτη μέρα. Τέλος, οι Κρητικοί έπιναν πάντα ένα-δυο ποτηράκια κρασί με το φαγητό τους. Πίστευαν ότι το κρασί κάνει καλό και μάλιστα έδιναν και στα παιδιά τους. Κι απ ό,τι αποφάνθηκαν οι επιστήμονες, τελικά είχαν δίκιο.

Κάποιος μπορεί να σκεφτεί ότι ωραία όλ αυτά, αλλά ο σύγχρονος τρόπος ζωής, όπου ό,τι τρώμε εμφανίζεται εμπλουτισμένο, επεξεργασμένο και διαφοροποιημένο από τη συνταγή της φύσης, δεν ταιριάζει με το κρητικό μοντέλο της παράδοσης. Σήμερα, πιο πολύ από ποτέ, τα κρητικά προϊόντα κυκλοφορούν σε όλες τις αγορές της χώρας κι όλη η ιστορία είναι να επιλέξεις στην πείνα σου έναν ντάκο με κρητική γραβιέρα και ντομάτα αντί μια αμφίβολης ποιότητας πίτσα ντελίβερι. Ας κάνουμε μαζί μια βόλτα στο κρητικό κελάρι για να γνωρίσουμε τους βασικούς συμμάχους της καλής ζωής.

Το ελαιόλαδο
Οι μελέτες έχουν αποδείξει ότι δεν υπάρχει τίποτα πιο ωφέλιμο από αυτό: δεν οξειδώνεται, αντέχει στις υψηλές θερμοκρασίες και είναι το καλύτερο για τηγάνισμα. Δεν είναι όμως όλα τα ελαιόλαδα αθώα, παρά μόνο το εξαιρετικά παρθένο ή αλλιώς ο φυσικός χυμός της ελιάς, που λαμβάνεται με φυσικές ή μηχανικές μεθόδους, χωρίς χημική ή βιομηχανική επεξεργασία. Μόνον αυτό περιλαμβάνει το ελαϊκό οξύ που θεωρείται πολύτιμο για την υγεία, καθώς μειώνει τη χοληστερόλη LDL ανεβάζοντας το HDL, δηλαδή την καλή χοληστερόλη, μειώνει τα τριγλυκερίδια στο αίμα και προστατεύει από τις παθήσεις της καρδιάς. Επιπλέον, κατεβάζει την πίεση (άρα σε προστατεύει από εγκεφαλικό), έχει αντιοξειδωτική δράση και προστατεύει από τους καρκίνους του γαστρεντερικού συστήματος. Οι Κρητικοί το έτρωγαν ακόμη και στο πρωινό τους και πραγματικά δεν υπάρχει τίποτα πιο εύκολο για το σημερινό βιαστικό εργαζόμενο από μια φέτα ψημένο ζεστό ψωμί ολικής άλεσης με ελαιόλαδο, λίγο αλάτι και ρίγανη και μερικές ελιές ή γραβιέρα.

Οι χοχλιοί
Στις συνταγές με σαλιγκάρια ο Κρητικός αφήνει ελεύθερη τη φαντασία του. Απ ό,τι φαίνεται, το σαλιγκάρι πάει με όλα, αφού όσο συχνά κι αν πηγαίνεις στο νησί αποκλείεται να το δοκιμάσεις σε όλες τις αμέτρητες εκδοχές του. Και βέβαια, κάτι ήξεραν οι Κρητικοί, αφού οι επιστήμονες απέδειξαν ότι τα άγρια σαλιγκάρια που τρέφονται με χορταρικά και βότανα περιέχουν σημαντικές ποσότητες α-λινολενικού οξέος που μειώνει κατακόρυφα τον κίνδυνο των καρδιοπαθειών, δίνοντας ταυτόχρονα μια πρώτης τάξεως πρωτεϊνη.

Το μέλι
Οι Μινωίτες ήταν οι πρώτοι Ελληνες που διδάχτηκαν τη μελισσοκομία από τους Αιγύπτιους και το μέλι της Κρήτης μαζί με το μέλι του Υμηττού ήταν τα πιο διάσημα από την εποχή της αρχαιότητας. Κι αυτό, φυσικά, οφείλεται στην πλούσια και σπάνια χλωρίδα του νησιού. Τα περισσότερα κρητικά γλυκά ακολουθούν την αρχαιοελληνική παράδοση και γίνονται ακόμη και σήμερα με μέλι και ξηρούς καρπούς. Το μέλι, λόγω της πολύπλοκης σύστασής του περιέχει πάνω από 180 διαφορετικά συστατικά είναι από τις ελάχιστες τροφές που δεν μπορούν να αναπαραχθούν με χημικό τρόπο. Το μέλι λειτουργεί σαν συντηρητικό, έχει αντιμικροβιακή και επουλωτική δράση, βοηθά στη λειτουργία του εντέρου, έχει αντιοξειδωτική δράση, δίνει ενέργεια και βοηθά στο μεταβολισμό. Περιέχει υδατάνθρακες, οργανικά οξέα, πρωτεϊνες και αμινοξέα, σίδηρο, ασβέστιο, φώσφορο, μαγνήσιο, ένζυμα, φολικό οξύ, βιταμίνες Α1, Β1, Β6, Β12, C, D και Ε. Και ταιριάζει ακόμη και με τον καφέ.

Τα βότανα
Είναι και θεραπευτική τροφή. Τα βότανα του Ψηλορείτη θεωρούνται από τα σπανιότερα και τα καλύτερα στον κόσμο, ενώ η θεραπευτική τους δράση ήταν γνωστή από την αρχαιότητα. Στη φρέσκια μορφή τους στη μαγειρική, περιλαμβάνουν φλαβονοειδή, τα οποία είναι αντιοξειδωτικά και προστατεύουν από τον καρκίνο και τις καρδιακές παθήσεις. Η μέντα και το θυμάρι έχουν αντισηπτικές και αντιμικροβιακές ιδιότητες, ενώ το φασκόμηλο επουλώνει τις πληγές. Ενα ταξίδι στην Κρήτη θα σας πείσει για το πόσα πράγματα μπορείτε να θεραπεύσετε με τη σωστή χρήση των βοτάνων, ενώ αν αντικαταστήσετε έναν καφέ της ημέρας με ένα βότανο, σίγουρα θα έχετε κάνει μια καλή πράξη για τον εαυτό σας.

Το κρασί
Το κρητικό κρασί έχει μπει δυναμικά τα τελευταία χρόνια στις τεχνικές της παραγωγής υψηλής ποιότητας κρασιών, ενώ ταυτόχρονα πάρα πολλά γνωστά κτήματα παράγουν καταπληκτικό βιολογικό κρασί από τις τοπικές ποικιλίες, όπως το κοτσιφάλι, η βηλάνα, η μανδηλαριά και το λιάτικο, που επιβιώνουν στην Κρήτη από τη μινωική εποχή. Το κόκκινο κρασί θεωρείται ιδιαίτερα ωφέλιμο, αφού οι παραγωγοί αφήνουν μέσα στο μίγμα τη φλούδα και τα κουκούτσια των σταφυλιών, που περιέχουν σημαντικές φλαβονοειδείς ουσίες. Ενα ποτήρι κόκκινο κρασί περιέχει πολυφαινόλες, αμινοξέα, οργανικά οξέα, βιταμίνες Β και C και ιχνοστοιχεία ασβεστίου, σιδήρου, καλίου και μαγνησίου.

Το τυρί
Γνωστό από τη μινωική εποχή, το κρητικό τυρί φτιάχνεται από αιγοπρόβειο γάλα, από ζώα ελευθέρας βοσκής που μεγαλώνουν με άγρια χόρτα και βότανα, αφήνοντας όλη τη μυρωδιά του βουνού στα ελαφριά τυριά και το εξίσου υγιεινό και νόστιμο πρόβειο γιαούρτι. Η γραβιέρα, η μαλάκα, το τυροζούλι, ο ανθότυρος, η μυζήθρα, η ξινομυζήθρα, η στάκα και η γαλομυζήθρα είναι μερικά από τα πιο διάσημα τυριά του νησιού και πρώτη ύλη σε πολλές από τις κορυφαίες συνταγές, όπως τα καλτσούνια και οι νερόπιτες, που έχουν δημιουργήσει το μύθο της κρητικής νοστιμιάς.

Το παξιμάδι
Προϊόν προστατευόμενης γεωγραφικής ένδειξης, κυκλοφορεί σε άπειρες εκδοχές, όπως κριθαροκουλούρες, πανωκαύκαλα, ντάκος, σταρένιο, κρίθινο, μιγαδερό, εφτάζυμο. Στην αρχή ήταν ένας τρόπος για να έχει το νοικοκυριό κάθε μέρα το ψωμί του αφού δεν ήταν και τόσο εύκολο να ζυμώνεις κάθε μέρα. Σήμερα, έχει αποδειχτεί ότι είναι ένας από τους σημαντικότερους συμμάχους της υγείας του πεπτικού συστήματος και της καλής λειτουργίας του εντέρου, αφού είναι πλούσιο σε πίτουρο και βιταμίνες. Κοντά στο παξιμάδι, ο χόντρος και ο ξινόχοντρος, σιτάρι ανακατεμένο με γάλα, που μπορείς είτε να τον φας μόνο του σαν σούπα, είτε να τον ρίξεις σε οποιοδήποτε φαγητό δέκα λεπτά πριν το κατεβάσεις από τη φωτιά.

Η απόλαυση
Σπάνια μιλάμε γι αυτό, ωστόσο, η μακροζωία του Κρητικού δεν οφείλεται μόνο στο ότι τρώει το σωστό, αλλά στο ότι το τρώει και σωστά. Η άσκηση στη φύση που ακολουθείται από την απόλυτη χαλάρωση μιας ρακής με καλή παρέα ή το οικογενειακό τραπέζι στο οποίο θα αποφορτιστείς και θα εξομολογηθείς σε δικούς σου ανθρώπους τα νέα της ημέρας, φαίνεται ότι λειτουργεί ευεργετικά στον οργανισμό, καθώς τον ηρεμεί και τον γαληνεύει. Η συντροφικότητα κάνει καλό στην υγεία και ο Κρητικός δεν θα καθίσει ποτέ μόνος του στο τραπέζι.