Aφορμή για μία δια ζώσης συνάντηση με το Μιχάλη Πιτένη ήταν το πρώτο του μυθιστόρημα, "Τα υγρά ίχνη της μνήμης" που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο
.
Οι καλές μου εντυπώσεις από την ανάγνωση του βιβλίου ενισχύθηκαν από τη στιγμή που η συζήτησή μας απέβαλε τον αυστηρό χαρακτήρα μιας συνέντευξης και εξελίχθηκε όπως μια φιλική ανταλλαγή σκέψεων, με κεντρικό άξονα το περιεχόμενο του μυθιστορήματος.

Γεννημένος στην Κοζάνη, ο Μιχάλης Πιτένης εργάζεται ως δημοσιογράφος. Έκανε την πρώτη του εμφάνιση στο χώρο της λογοτεχνίας το 1995 με τη συλλογή διηγημάτων Τα κουβάρια της σιωπής και ακολούθησε το 1998 δεύτερη συλλογή με τίτλο Μην ενοχλείτε τον πρίγκιπα. Είναι μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Θεατρικών συγγραφέων και έργα του έχουν παρουσιατεί σε παραγωγές του ΔΗΠΕΘΕ Κοζάνης, αλλά και σε άλλες θεατρικές σκηνές. Καθοριστικό ρόλο στη ζωή του παίζει το πάθος για τα πράγματα που αγαπά και μοιράζει τον ελεύθερο χρόνο του ανάμεσα στην ανάγνωση ιστορικών βιβλίων και στην επικοινωνία με καλούς φίλους.

Mέσα στο μυθιστόρημά σου η έννοια της μνήμης κυριαρχεί. Ποιος πιστεύεις ότι είναι ο ρόλος της στη συγκρότηση της ταυτότητας του καθενός από εμάς;

Πιστεύω ότι ο ρόλος της είναι καθοριστικός. Οι μνήμες που κουβαλάμε είτε εμείς τις ανακαλούμε, είτε μας επισκέπτονται απρόσκλητες, είναι συνεχώς κοντά μας. Εκείνο που προσπάθησα να πω στο βιβλίο μου είναι ότι με τις μνήμες αυτές που μας καθορίζουν πρέπει να συμφιλιωθούμε, ιδιαίτερα με τα δυσάρεστα βιώματα. Προφανώς ο καθένας το πετυχαίνει με το δικό του τρόπο, είτε κρατώντας τις αναμνήσεις του διαρκώς εν υπνώσει είτε με πιο ενεργητικό τρόπο, παρεμβαίνοντας στα συναισθήματα που αυτές του δημιουργούν. Η εκδίκηση είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα.
Η μνήμη είναι από μόνη της κάτι πολύ προσωπικό, όπου κανείς δεν μπορεί να παρεισφρύσει. Εγώ προσωπικά πολλές φορές αρέσκομαι στο να ανακαλώ πράγματα από το παρελθόν μόνος μου ή με φιλικά μου πρόσωπα. Με βοηθά στο να συμφιλιωθώ μαζί τους.

Οι πράξεις των ηρώων σου εμποτίζονται μέχρι το κόκαλο από πάθη. Αντανακλά αυτό μια προσωπική στάση ζωής;

Για μένα το πάθος είναι κινητήριος δημιουργική δύναμη. Ασφαλώς κατά τη συγγραφή προσπαθεί κανείς να αποστασιοποιηθεί από αυτό που γράφει, ιδιαίτερα όταν σκιαγραφεί τους χαρακτήρες του. Τις περισσότερες φορές αυτό είναι μάταιο. Πάντα καταθέτεις κάτι από την ψυχή σου, δεν μπορείς να είσαι απλός παρατηρητής. Αυτό ακριβώς το πάθος με χαρακτηρίζει κι εμένα σαν άνθρωπο. Προσαρμόζομαι σε καταστάσεις, αλλά κατά βάση λειτουργώ παρορμητικά, χωρίς στρατηγικές.

Γιατί διάλεξες να προσδιορίσεις χωρο-χρονικά το μυθιστόρημα, περιγράφοντας μια κλειστή ελληνική κοινωνία της δεκαετίας του '80; Τι ιδιαίτερο έχει για σένα αυτή η περίοδος;

Τη δεκαετία από το '80 ως το '90 εγώ τη θεωρώ ορόσημο. Άλλαξαν πολλά από τότε και στο πολιτικό πεδίο, αλλά και στον τρόπο ζωής των ανθρώπων. Αυτή η περίοδος ιδιαίτερα για την επαρχία ήταν εποχή σκληρότητας. Λειτουργούσε πολύ έντονα η έννοια του ανθρώπου που κινούσε τα νήματα μέσα σε μικρές κοινωνίες και καθόριζε όχι μόνο τη σχέση μιας μικρής κοινότητας με την κεντρική διοίκηση, αλλά και μικρά καθημερινά πράγματα, έχοντας τους άλλους στη σκιά του. Αυτό το γνώρισε η ελληνική επαρχία εκείνης της περιόδου. Οι πελατειακές σχέσεις του τότε ήταν σε άλλη βάση.

Η πολιτική σε απασχολεί;

Ασφαλώς. Συμφωνώ με την αρχαιοελληνική ρήση ότι ο πολίτης που δεν ενδιαφέρεται για τα κοινά δεν είναι φιλήσυχος, αλλά άχρηστος. Δεν μπορούμε να αδιαφορούμε για τα συστήματα διοίκησης του τόπου μας. Επηρεάζουν τη ζωή μας. Μόνο αν είμαστε ενεργοί έχουμε και το δικαίωμα να σκούμε κριτική. Δεν είμαι σίγουρος ότι μπορούμε να παρέμβουμε αποτελεσματικά, τουλάχιστον όχι σε όλα. Η τέχνη είναι ένα μέσο, αλλά αν στρατευτεί σε ιδεολογίες θα δώσει ανοσιουργήματα. Έχει συμβεί αυτό στο παρελθόν.

Εκτός από συγγραφέας είσαι και δημοσιογράφος. Έχουν αυτά τα δύο κάτι κοινό;

Η δημοσιογραφία είναι εξίσου απαιτητική με τη συγγραφή. Το αγαπάω όμως το γράψιμο. Θα ήθελα κάποια στιγμή να ασχολούμαι αποκλειστικά με αυτό. Συχνά έρχονται και φεύγουν ιδέες που τις αφήνω ημιτελείς και με στενοχωρεί αυτό. Πολλές φορές αρχίζω κάτι ορμώμενος από την επικαιρότητα. Συμφωνώ με αυτό που είπε κάποτε ο Μουρσελάς, ότι ο συγγραφέας είναι σαν το βρικόλακα. Ζει μέσα από τις ζωές των άλλων. Κάτι παρόμοιο είναι και ο δημοσιογράφος, μόνο που αυτός υποχρεούται να διασταυρώνει την πληροφορία του.

Θα σε ενδιέφερε να γίνει το βιβλίο τηλεοπτικό σενάριο; Κάποιες στιγμές η γραφή σου έχει αυτό το χαρακτήρα.

Είναι αλήθεια ότι χρησιμοποίησα ίσως και ασυνείδητα κάποιες τεχνικές από τη σεναριακή γραφή που μου είναι οικεία. Στο σενάριο είναι χαρακτηριστικό ότι κάθε επεισόδιο πρέπει να αφήνει περιθώριο, ώστε στην εξέλιξή του να το διαδεχθεί μια συνέχεια. Έτσι κάπως δομώ κι εγώ την πλοκή του μυθιστορήματός μου. Αν αυτή η ιστορία ενδιέφερε κάποιους ανθρώπους να τη μεταφέρουν στην οθόνη, δε θα είχα αντίρρηση, αρκεί η σεναριακή διασκευή να καταφέρει να αποτυπώσει την ατμόσφαιρα που προσπάθησα εγώ να περάσω στο βιβλίο. Αυτό έχει σημασία για μένα.

Ποια η σχέση σου με το θέατρο;

Με ευχαριστεί πολύ να γράφω για το θέατρο. Ο τρόπος που γράφεις είναι διαφορετικός. Τα συναισθήματα πρέπει ο ηθοποιός να τα αποδώσει κι όχι να τα περιγράψεις εσύ. Σε αντίθεση με τα θέματα που διαλέγω στη λογοτεχνία, στο θέατρο γράφω κυρίως κωμωδίες. Είναι ένα δύσκολο είδος και σε μεγάλο βαθμό εξαρτάται και από τον τρόπο που θα χειριστεί ο ερμηνευτής το κείμενο. Ο σεναριογράφος δεν απεικονίζει πρόσωπα και διαστάσεις, αλλά συμπεριφορές. Από εκεί και πέρα χρειάζεται και η συνδρομή του σκηνοθέτη και των ηθοποιών. Πρέπει να γίνει η ανάγνωση του κειμένου με τον κατάλληλο τρόπο.

Οι ήρωές σου είναι κυριευμένοι από φόβους. Εσύ τι φοβάσαι;

Φοβάμαι ότι ενδεχομένως δε θα κάνω όλα όσα θα ήθελα. Είναι θέμα συγκυριών καμιά φορά, αλλά και ο χρόνος πολλές φορές μου φαίνεται λίγος. Κάποτε μας ξεφεύγει χωρίς να τον εκμεταλλευτούμε ουσιαστικά.


Κάντε κλικ εδώ για να δείτε την παρουσίαση του μυθιστορήματος του Μιχάλη Πιτένη, "Τα υγρά ίχνη της μνήμης".