Τι είναι και πώς προκαλείται η ξηροφθαλμία, ποιά είναι τα συμπτώματα και ποιά η σωστή αντιμετώπιση για να αποφύγεις τις επιπλοκές που προκαλεί.

Το πρόβλημα της «ενυδάτωσης» των ματιών, το «Σύνδρομο του Ξηρού Οφθαλμού» (Dry Eye Syndrom) αποτελεί ένα από τα πλέον κοινά και συχνά προβλήματα που οδηγεί αρκετούς ασθενείς στον οφθαλμίατρο. Τα αίτια που το προκαλούν είναι πολλά και έχουν να κάνουν είτε με τη μειωμένη παραγωγή των δακρύων είτε με την αυξημένη απώλειά τους. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα τα μάτια να στεγνώνουν, να κοκκινίζουν και να τσούζουν...

Η λειτουργία των δακρύων:
Τα δάκρυα είναι απαραίτητα για τη φυσιολογική λειτουργία των ματιών και της όρασης. Το λεπτό στρώμα των δακρύων του ματιού δεν είναι ένα απλό υγρό που τρέχει όταν κλαίμε ή όταν μπει κάποιο σκουπιδάκι μέσα στα μάτια μας. Πρόκειται για ένα εξαιρετικά πολύπλοκο υγρό, το οποίο παράγεται από διάφορους αδένες γύρω από το μάτι. Έχει μηχανική δράση, δηλαδή απομακρύνει μηχανικά τα ξένα σώματα που επικάθονται στον επιπεφυκότα (στην κυριολεξία τον ξεπλένει), λιπαντική (ενυδατώνει και τρέφει τον κερατοειδή), ενώ παράλληλα προστατεύει τα μάτια από βλαβερά βακτηρίδια, αλλεργιογόνα και άλλες μολυσματικές ουσίες. Τα δάκρυα ανανεώνονται κάθε φορά που ανοιγοκλείνουμε τα μάτια μας. Εχουν επίσης λειτουργική δράση: η όρασή μας είναι καθαρή και όχι θολή από τη στιγμή που και το στρώμα των δακρύων δεν παρουσιάζει αλλοιώσεις.

Οι τρεις στιβάδες
Τα δάκρυα αποτελούνται από τρεις στιβάδες:

• Την εξωτερική λιποειδική, η οποία καλύπτει τον κερατοειδή και προστατεύει τις δύο εσωτερικές.
• Τη μέση υδατική (με τα κυρίως δάκρυα του δακρυϊκού αδένα) που τρέφει, οξυγονώνει και ενυδατώνει τον κερατοειδή.
• Την εσώτερη βλεννώδη.

Παράγονται από αρκετούς αδένες στο μάτι, εξειδικευμένους για την έκκριση κάθε στιβάδας. Με κάθε κίνησή τους, με κάθε άνοιγμα και κλείσιμο τα βλέφαρα ανανεώνουν τα δάκρυα και προκαλούν την αποχέτευση των «χρησιμοποιημένων» δακρύων από τα δακρυϊκά σημεία (στις έσω γωνίες κάθε ματιού).

Τα συμπτώματα της ξηροφθαλμίας
Τι συμβαίνει όμως όταν διαταραχτεί η αρμονική αυτή διεργασία; Τότε θα αρχίσουν να εκδηλώνονται τα ενοχλητικά και μερικές φορές επώδυνα συμπτώματα της ξηροφθαλμίας:

Πόνος, φαγούρα, ευαισθησία στο φως, αίσθηση ξένου σώματος στο μάτι, θόλωση της όρασης, ερυθρότητα, έντονη -όσο οξύμωρο κι αν φαίνεται- δακρύρροια κ.λπ.

Τα συμπτώματα αυτά μοιάζουν με της χρόνιας επιπεφυκίτιδας αλλά δεν είναι. Αυτό μπορεί να το διαπιστώσει μόνον ο ειδικός, με την κλινική εξέταση που θα κάνει και η οποία μπορεί να φανερώσει την αιτία του προβλήματος.

Πώς προκαλείται: μια από τις πλέον συνηθισμένες αίτιες που προκαλούν την εμφάνιση του συνδρόμου είναι η φυσιολογική διαδικασία της γήρανσης. Καθώς μεγαλώνουμε, το σώμα μας παράγει λιγότερες «λιπαρές ουσίες» και φυσικά λιγότερα δάκρυα (ελαττωματική έξω στιβάδα δακρύων). Η μειωμένη παραγωγή των δακρύων είναι ένα φαινόμενο αρκετά συχνό στον γυναικείο πληθυσμό, ιδιαίτερα μετά την εμμηνόπαυση. Υπάρχουν όμως και άλλοι λόγοι που οδηγούν στο πρόβλημα επιδρώντας στην παραγωγή δακρύων με διάφορους τρόπους, όπως είναι οι συστηματικές παθήσεις (ρευματοειδής, νεανική ή ψωριασική αρθρίτιδα, θυρεοειδίτιδα, συστηματικός λύκος, χολική κίρρωση, το σύνδρομο Sjogren κ.λπ.), η προσβολή των δακρυϊκών αδένων από όγκους, φλεγμονή, μολυσματικές ασθένειες κ.ά. ή ακόμη η συγγενής έλλειψη των δακρυϊκών αδένων ή η χειρουργική αφαίρεσή τους, η απόφραξη των εκφορητικών πόρων των δακρυϊκών αδένων, διάφορες νευρολογικές βλάβες ή παθήσεις των βλεφάρων συγγενείς ή επίκτητες, η έλλειψη βιταμίνης Α. Επίσης η λήψη ορισμένων φαρμάκων (όπως για το κρυολόγημα ή αντιαλλεργικών), τα καλλυντικά και πολύ συχνά η χρήση φακών επαφής, μπορεί να προκαλέσουν το πρόβλημα.

Η επίδραση του περιβάλλοντος
Η παραμονή σε ζεστό και ξηρό κλίμα αλλά και η έκθεση σε δυνατό άνεμο θα προκαλέσει την εμφάνιση των συμπτωμάτων εξαιτίας της αυξημένης εξάτμισης των δακρύων. Αντίστοιχη όμως κατάσταση δημιουργείται και σε κλιματιζόμενους κλειστούς χώρους, ενώ η συνύπαρξη καπνού τσιγάρου επιδεινώνει τα συμπτώματα.

Εξάλλου η αυξανόμενη επιφόρτιση της ατμόσφαιρας με περιβαλλοντικούς μολυντές, μοιραία έχει οδηγήσει στην ολοένα αυξανόμενη ζήτηση τεχνητών δακρύων και λιπαντικών σταγόνων.

Πώς αντιμετωπίζεται;
Κάθε «κοκκινίλα» ή ερεθισμός του ματιού δεν είναι πάντοτε αλλεργική ή άλλη επιπεφυκίτιδα. Η έγκαιρη διάγνωση και η σωστή αντιμετώπιση μπορεί να προλάβει πολλές δυσάρεστες καταστάσεις. Η αντιμετώπιση πρέπει να είναι εξατομικευμένη και κατά κύριο λόγο περιλαμβάνει - ανάλογα με το αίτιο - τεχνητά δάκρυα και υποκατάστατα δακρύων σε μορφή σταγόνων ή γέλης, προσωρινή ή μόνιμη απόφραξη δακρυϊκών σημείων (προς αποφυγή αποχέτευσής τους με συνέπεια μεγαλύτερο χρόνο παραμονής στο μάτι), φαρμακολογικά σκευάσματα, χειρουργική επέμβαση κ.ά. Εάν η ξηροφθαλμία δεν αντιμετωπιστεί κατάλληλα, μπορεί μακροπρόθεσμα να οδηγήσει σε επιπλοκές, οι οποίες φθάνουν μέχρι του σημείου της εξέλκωσης και διάβρωσης του κερατοειδούς (καταστροφή της δομής και του τοιχώματος του κερατοειδούς), γεγονός που μπορεί να έχει δυσάρεστες επιπτώσεις στην όραση.

Τι μπορείς να κάνεις:
Εάν υποφέρεις από ξηροφθαλμία ακολούθησε τις παρακάτω οδηγίες και κάνε τη ζωή σου πιο εύκολη:

• Πιες άφθονη ποσότητα νερού.
• Κάνε συχνούς βλεφαρισμούς (άνοιγμα και κλείσιμο των βλεφάρων) ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια χρήσης υπολογιστή ή παρακολούθησης τηλεόρασης.
• Απόφυγε το τρίψιμο των ματιών.
• Ακολούθησε μια διατροφή πλούσια σε Ω-3 λιπαρά (παρόλο που αυτό δεν είναι επιστημονικά αποδεδειγμένο, η σωστή διατροφή ωφελεί σοβαρά την υγεία μας).
• Περιόρισε -όσο αυτό είναι δυνατόν- τις μετακινήσεις τις ημέρες που φυσάει άνεμος, ο οποίος πολύ γρήγορα «στεγνώνει» τα μάτια, αλλά και τις πολύ ζεστές και ξηρές ημέρες. Η ίδια προσοχή απαιτείται και σε εσωτερικούς χώρους με ισχυρά ρεύματα, ανεμιστήρα ή κλιματισμό.

Ευχαριστούμε για τη συνεργασία τον χειρουργό οφθαλμίατρο Νίκο Γ. Ραζή

Από τη Λίτσα Τριανταφυλλοπούλου, Επιμέλεια: Κατερίνα Πατούλια