Ηιστορία του ψωμιού συνδέεται άμεσα με την ιστορία του ανθρώπου, από τη στιγμή της εμφάνισής του επάνω στη γη καθώς η επιβίωση του ανθρώπινου όντος στηρίχθηκε, κατά κύριο λόγο, στη σίτισή του με τους σπόρους και τους καρπούς της γης.

Η ιστορία του ψωμιού
Οι πρώτες αναφορές για την παρασκευή ψωμιού βρίσκονται στην αρχαία Αίγυπτο, αν και το πρώτο ψωμί, δεν έχει καμία ομοιότητα με το ψωμί που σήμερα τρώμε. Μέχρι τότε, οι άνθρωποι έτρωγαν τους δημητριακούς καρπούς ωμούς. Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι παρασκεύαζαν ένα αλεύρι από σπόρους, που είτε τους είχαν αποξηράνει, είτε τους είχαν καβουρδίσει. Οταν λοιπόν άρχισαν να αναμειγνύουν αυτό το αλεύρι με νερό, πήρε τη μορφή χυλού, κατόπιν ο χυλός έγινε πιο πηχτός και άρχισαν να τον ψήνουν, είτε απευθείας πάνω στη φωτιά, είτε απλώνοντάς τον πάνω σε πυρακτωμένες πέτρες. Τότε μπορούμε να μιλάμε για τον «απευθείας» πρόγονο του σημερινού ψωμιού.

Το ψωμί, όπως αναφέρει ο Ηρόδοτος, ζυμωνόταν με τα πόδια στην Αρχαία Αίγυπτο, αλλά και σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας.

Οι πρώτες αναφορές για οργανωμένα αρτοποιεία, συναντώνται στη Ρώμη, επί αυτοκράτορα Τραϊανού.

Στην αρχαία Ελλάδα και μέχρι τον 2ο μ.Χ. αιώνα, που παρουσιάζονται τα πρώτα αρτοποιεία, το ψωμί παρασκευαζόταν και ψηνόταν στα σπίτια. Το ψωμί, λόγω της μεγάλης διατροφικής του σημασίας καθώς και της πρώτης ύλης κατασκευής του, συνδέθηκε με τη λατρεία, τόσο στις αρχαίες θρησκείες, όσο και μεταγενέστερα, στη χριστιανική θρησκεία.

Στην περιοχή της Καλαβρίας, στην Κάτω Ιταλία, κυκλοφορεί ένας πολύ ενδιαφέρων θρύλος, σχετικά με την ιστορία του ψωμιού: Κάποια εποχή, αρκετά παλιά, μόνο μια γυναίκα, η Σίβυλλα, κατόρθωνε να φτιάχνει ωραίο και αφράτο ψωμί. Ωστόσο, κρατούσε μυστική τη συνταγή και έτσι καμία άλλη γυναίκα δεν έφτιαχνε ψωμί σαν το δικό της. Η Παναγία λυπήθηκε τις γυναίκες, που παιδεύονταν άδικα και έτσι παρουσιάστηκε ως επισκέπτρια στη Σίβυλλα, την ημέρα που ζύμωνε το ψωμί της. Την ώρα που μιλούσαν, η Παναγία έκοψε ένα κομμάτι από το ζυμάρι, το έκρυψε ανάμεσα στις πτυχώσεις του ρούχου της και το έδωσε στις άλλες γυναίκες. Με αυτό το κομμάτι, που το χρησιμοποίησαν ως μαγιά, κατόρθωσαν επιτέλους να φτιάξουν όλες οι γυναίκες, αφράτο ψωμί.

Από τότε το ψωμί θεωρείται δώρο της Παναγίας και αυτός είναι ο λόγος, που κανένας δεν έχει το δικαίωμα να αρνηθεί να δώσει προζύμι σε όποιον το ζητήσει. Οι γυναίκες της Καλαβρίας, ακόμη και σήμερα, όταν ζυμώνουν ψωμί, κρατούν λίγο ζυμάρι, σε ανάμνηση αυτής της δωρεάς του Θεού προς τους ανθρώπους.

Η θρεπτική του αξία
Από ιατρικές έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί, διαπιστώθηκε ότι η διατροφή που είναι πλούσια σε ψωμί ολικής αλέσεως και γενικότερα σε δημητριακά και είναι ταυτόχρονα χαμηλή σε κορεσμένα λίπη, αποτελεί ασπίδα κατά των καρδιακών νοσημάτων, της υπέρτασης, του διαβήτη και κάποιων μορφών καρκίνου.

Επιπλέον, ο συνδυασμός ψωμιού με τυρί, αποτελεί πλήρη τροφή, σε ορισμένα βέβαια θρεπτικά συστατικά. Και τούτο επειδή και τα δύο περιέχουν πρωτεϊνες, που όμως αλληλοσυμπληρώνονται. Ετσι όταν κάποιος τρώει ψωμί και τυρί, είναι σαν να τρώει ένα κομμάτι κρέας.

Δοξασίες σχετικές με το ψωμί
Λόγω του γεγονότος ότι το ψωμί παρασκευάζεται από δημητριακά, που αποτελούν και τη βάση της διατροφής των περισσότερων λαών, αλλά και της σύνδεσής του με τη θρησκευτική μας παράδοση, το ψωμί αποτελεί για το λαό θείο δώρο. Ως εκ τούτου, περιβλήθηκε με διάφορες δοξασίες, οι οποίες εντάχθηκαν στον κύκλο της λαϊκής μας παράδοσης και ο λαός τις ακολουθούσε πιστά, ειδικότερα μέχρι πριν λίγα χρόνια. Μερικές από αυτές είναι:

Πριν αρχίσει το ζύμωμα του ψωμιού, πρέπει πρώτα να σταυρώνεται το ζυμάρι.

Από το ψωμί, δεν πρέπει να πετιέται τίποτα, γιατί το ψωμί σημαίνει ζωή για το σπίτι.

Οταν πέσει κάτω ένα κομμάτι ψωμιού, πρώτα το φιλάμε και μετά το βάζουμε επάνω στο τραπέζι.

Οταν μείνουν ψίχουλα από το βραδινό φαγητό επάνω στο τραπεζομάντιλο, θα πρέπει να το τινάζουμε την επόμενη ημέρα, γιατί η νύχτα θεωρείται η ώρα των κακών πνευμάτων.

Αν έχουμε καλεσμένους, το τραπεζομάντιλο θα πρέπει να το τινάζουμε μετά από ώρες, ώστε όλοι οι καλεσμένοι να έχουν φτάσει στα σπίτια τους.

Τα ψίχουλα τα πετάμε, αν δεν έχουμε αυλή, σε σημείο που να μπορούν να τα φάνε τα πουλιά.

Η διατροφική αξία του ψωμιού
Το ψωμί αποτελεί πηγή των βασικότερων θρεπτικών συστατικών. Είναι πλούσιο σε γλουτένη (πρωτεϊνη χρήσιμη στην ανάπτυξη και συντήρηση του μυϊκού συστήματος), στους υδατάνθρακες άμυλο και κυτταρίνη (απαραίτητη για την καλή πέψη και λειτουργία του εντέρου), καθώς και σε βιταμίνες του συμπλέγματος Β και Ε.

Τα είδη του ψωμιού
Ανάλογα με το αλεύρι που χρησιμοποιείται, υπάρχουν πολλά είδη ψωμιού. Το πιο πλούσιο σε θρεπτικά συστατικά είναι το ψωμί ολικής αλέσεως, το οποίο παρασκευάζεται από την άλεση ολόκληρου του δημητριακού. Αρκεί να γνωρίζουμε ότι περιέχει 4 φορές μεγαλύτερη ποσότητα φυτικών ινών καθώς και περισσότερο σίδηρο, από το λευκό ψωμί, που είναι όμως πλουσιότερο σε ασβέστιο.

Η μπομπότα της ορεινής Ναυπακτίας
Μπομπότα ονομάζεται το ψωμί που παρασκευάζεται από καλαμποκίσιο αλεύρι. Ιδιαίτερα στην εποχή της Κατοχής, που το αλεύρι ήταν δυσεύρετο, η μπομπότα είχε υποκαταστήσει το σιταρένιο ψωμί.

Ειδικότερα μιλώντας για την περιοχή της Ορεινής Ναυπακτίας, βάσει των όσων αναφέρονται στα αρχεία του Κ.Α. Δεδόπουλου, η μπομπότα ήταν το ψωμί των πολύ φτωχών και των πεινασμένων.

Εφτιαχναν μάλιστα δύο ειδών: την ανεβατή και τη λειψή. Την ανεβατή τη ζύμωναν με κανονικό προζύμι, αφού πρώτα ζεμάτιζαν το καλαμποκάλευρο με αλατισμένο νερό. Στη συνέχεια, έβαζαν το ζυμάρι σε ταψιά, το άφηναν αρκετές ώρες ώστε να «ανέβει» και το φούρνιζαν.

Η λειψή γινόταν χωρίς προζύμι. Απλά ζεμάτιζαν το καλαμποκάλευρο με αλατισμένο νερό και στη συνέχεια το έτριβαν με λάδι, έριχναν μαύρες σταφίδες και κανέλα, το ζύμωναν και φούρνιζαν. Αυτήν την τραγανή και αφράτη μπομπότα, την έτρωγαν για κολατσιό, μαζί με τυρί.

Το κρητικό ψωμί και παξιμάδι
Η ιδιαίτερη αναφορά μας στην Κρήτη, σχετίζεται με το αλεύρι, που κατεξοχήν χρησιμοποιείται για την παρασκευή των κρητικών ψωμιών και ιδίως των παξιμαδιών, το οποίο προέρχεται από το κριθάρι.

Σχετικά με τα γιορταστικά ψωμιά, τα οποία παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον λόγω του περίτεχνου στολισμού τους, γίνονται κυρίως με σιτάλευρο ή με εφτάζυμο. Τα ιδιαίτερα αυτά ψωμιά, που παρασκευάζονται για λατρευτικές και τελετουργικές εκδηλώσεις, είναι κυριολεκτικά έργα τέχνης και αναδεικνύουν όλο το μεράκι και τη φαντασία της κάθε νοικοκυράς.

Το γιορταστικό ψωμί των Χριστουγέννων, το «Χριστόψωμο», είναι για τους Κρητικούς το σημαντικότερο αγαθό του χριστουγεννιάτικου τραπεζιού και γίνεται σε πολλές παραλλαγές.

Ωστόσο τα πιο εντυπωσιακά ψωμιά είναι οι γαμήλιες κουλούρες, οι οποίες στολίζονται με σύμβολα γονιμότητας και ευημερίας, όπως φίδια, σπόρους ροδιού, πουλιά, σταφύλια, κουκουνάρια κλπ.

Οσο για το κρητικό παξιμάδι, λόγω της υψηλής του ποιότητας, των αγνών φυσικών υλικών που χρησιμοποιούνται για την παρασκευή του και της υψηλής διατροφικής του αξίας, έχει ήδη αναγνωριστεί από την Ευρωπαϊκή Ενωση.

Ο πιο δημοφιλής τρόπος σερβιρίσματος του στρογγυλού κρητικού παξιμαδιού, είναι με τριμμένη φρέσκια ντομάτα, αρωματικά φυτά, ελαιόλαδο και μυζήθρα. Ο «ντάκος», όπως είναι γνωστό, εκτός από την εξαίσια γεύση, δίνει επιπλέον και τη βάση στήριξης και την ιδιαιτερότητα της συνεχώς αναβαθμιζόμενης μεσογειακής διατροφής.

Συμβουλή
Μπορούμε να βάλουμε το ψημένο ψωμί σε ειδικές σακούλες και να το διατηρήσουμε. Εάν θέλουμε να κάνουμε φρέσκο ένα μπαγιάτικο ψωμί με κόρα το τυλίγουμε πρώτα με μια νωπή πετσέτα για 5 λεπτά και κατόπιν το βάζουμε για δέκα λεπτά σε προθερμασμένο φούρνο στους 180οC τυλιγμένο σε αλουμινόχαρτο.