Από τον αρχιτέκτονα Βαγγέλη Σαΐτη
Η βιομηχανική επανάσταση (18ος-19ος αι.) προκάλεσε οικονομικές και κοινωνικές μεταβολές, επηρεάζοντας αναπόφευκτα και την εικόνα του αστικού τοπίου. Η γιγάντωση των πόλεων, τόσο πληθυσμιακά με την προσέλκυση πλήθους εργατών όσο και χωροταξικά, η δημιουργία εργοστασίων που επέβαλαν τη μαζική παραγωγή και την κατανάλωση νέων μορφών ενέργειας, επέφεραν δυσμενείς αλλαγές στην καθημερινή ζωή, όπως η πυκνή δόμηση, η μόλυνση της ατμόσφαιρας και οι κακές συνθήκες υγιεινής.
Ιδεαλιστικές κηπουπόλεις
Ο Ebenezer Howard, ένας οραματιστής πολεοδόμος, έγραψε στο τέλος του 19ου αιώνα το βιβλίο «Οι Κηπουπόλεις του Αύριο», που έμελλε να επηρεάσει τις αντιλήψεις για το σχεδιασμό των προαστίων. Βλέποντας με σκεπτικισμό το συνεχή και άναρχο επεκτατισμό των πόλεων, πρότεινε τη δημιουργία ανεξάρτητων περιφερειακών κηπουπόλεων γύρω από κάθε βιομηχανική πόλη, με αυτόνομες δημόσιες υπηρεσίες αγορά, και μια ζώνη υποχρεωτικού πρασίνου. Η περιοχή του Ψυχικού αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα. Το πολεοδομικό της σχέδιο χαρακτηρίζεται από αυστηρή γεωμετρία και συμμετρία, με φαρδείς δεντροφυτεμένους δρόμους σύμφωνα με τις αρχές του γαλλικού ακαδημαϊσμού. Προβλέπονται εξαρχής οι θέσεις των σχολείων, των κοινοτικών υπηρεσιών και της αγοράς και απαγορεύεται στα υπόλοιπα σημεία του οικισμού κάθε άλλη χρήση εκτός από την κατοικία.
Η εύφορη αγροτική γη
Η προσεκτική και ορθολογική χρήση της γης είναι επιβεβλημένη. Η νομοθεσία προστατεύει το φυσικό περιβάλλον και τα δάση, όμως, η άκαμπτη εφαρμογή της οδήγησε την Ελλάδα στον κατακερματισμό και την ανοικοδόμηση της πολύτιμης, εύφορης αγροτικής γης. Περιοχές ιδιαίτερου φυσικού κάλλους γέμισαν από αυθαίρετα κτίσματα που αλλοιώνουν δραματικά το φυσικό τοπίο και το ανάγλυφο του εδάφους. Αγροτικές εκτάσεις τεσσάρων και πλέον στρεμμάτων άλλαξαν χαρακτήρα και φυτεύτηκαν με καλλωπιστικά δέντρα και γκαζόν, ενώ οι γεωτρήσεις και η υπερβολική χρήση του νερού για το πότισμα εγκυμονούν τον κίνδυνο να στερέψει ο υδροφόρος ορίζοντας και να οδηγηθούμε σε ερημοποίηση.
Επιλογή της θέσης των οικισμών
Τα πολεοδομικά σχέδια θα έπρεπε να εκπονούνται σύμφωνα με τους κανόνες της οικολογικής διαβίωσης, κάτι που δυστυχώς δε συμβαίνει. Ολόκληρες περιοχές έχουν χτιστεί σε κοιλότητες του εδάφους, εγκλωβίζοντας τους ατμοσφαιρικούς ρύπους, σε πλαγιές με κακό προσανατολισμό ή ακόμα σε ακατάλληλα εδάφη και σεισμογενή ρήγματα. Η επιλογή της κατάλληλης θέσης ενός οικισμού ήταν εξαιρετικά σημαντική για τους αρχαίους Ελληνες. Ο ιδανικός οικισμός πρέπει να βρίσκεται σε κεκλιμένο έδαφος με νότιο προσανατολισμό και να προφυλάσσεται από τους βόρειους ανέμους, ώστε όλα τα σπίτια να έχουν ήλιο και αερισμό που εξασφαλίζουν την υγιεινή διαβίωση των κατοίκων.
Οργανωμένη δόμηση
Την εποχή του Μεσοπολέμου, πρωτοπόροι αρχιτέκτονες διατύπωσαν απόψεις εκ διαμέτρου αντίθετες με τα γραφικά μικρά σπίτια και το χωρισμό της γης σε πολλά μικρά οικόπεδα. Πρότειναν ελεύθερα διατεταγμένες πολυκατοικίες σε ένα ενιαίο, πράσινο, κοινόχρηστο χώρο. Τέτοιου είδους οικιστικά συγκροτήματα οργανωμένης δόμησης εφαρμόστηκαν εκτενώς στην Ευρώπη, όχι όμως και στην Ελλάδα, παρά μόνο περιστασιακά. Βάσει ενός ορθολογικού σχεδιασμού, οι πόλεις θα μπορούσαν να αποκτήσουν ένα συνεκτικό ιστό υψηλής δόμησης, περιορίζοντας έτσι την εξάπλωσή τους. Σε αντιστάθμισμα μπορούν να προβλεφθούν μεγάλα πάρκα, πνεύμονες πρασίνου ανάμεσα σε περιοχές ( π.χ. το Central Park στη Νέα Υόρκη). Ταχύτατα τρένα θα μπορούσαν να συνδέουν πόλεις, αποτρέποντας την υπέρμετρη ανάπτυξη των μητροπολιτικών κέντρων, όπως άλλωστε συμβαίνει στην Ευρώπη. Με ένα τέτοιο δίκτυο, θα μπορούσε κάποιος να ζει σε μια πόλη (π.χ. Κόρινθος, Θήβα, Χαλκίδα) και να εργάζεται σε μια άλλη (π.χ. Αθήνα). Και σήμερα υπάρχουν αρχιτέκτονες που οραματίζονται τη δημιουργία ιδανικών πόλεων, όπως ο Leon Krier, που σχεδιάζει πόλεις αναβιώνοντας κλασικά στοιχεία, και ο Paolo Soleri που, σε πειραματικό στάδιο, χτίζει επί τριάντα χρόνια τμήματα της φουτουριστικής, οικολογικής πόλης Arxosanti στην Αριζόνα.Τα πολεοδομικά ζητήματα δεν αφορούν μόνο τους τεχνοκράτες, αλλά πρωτίστως τους ίδιους τους πολίτες. Η σωστή ενημέρωση και ευαισθητοποίησή τους θα αποβεί θετικά σε αναπλάσεις περιοχών, καθώς και στην ένταξη νέων στο σχέδιο πόλης για τη δημιουργία ενός πιο ανθρώπινου οικιστικού περιβάλλοντος.
