Οι τουρίστες που επισκέπτονται τη Μόσχα ξαφνιάζονται μόλις αντικρίζουν τους σταθμούς του μετρό, οι οποίοι είναι μοναδικοί. Αληθινά μνημεία τέχνης, είναι διακοσμημένοι με μωσαϊκά, αγάλματα και πολυελαίους, θυμίζοντας περισσότερο αίθουσες ανακτόρων. Οι εργασίες για την κατασκευή του ξεκίνησαν το 1931. Η σημασία του μεγαλεπήβολου αυτού έργου προβλήθηκε από το κράτος και είναι χαρακτηριστικό ότι 13.000 πολίτες προσέφεραν εθελοντική εργασία στον ελεύθερο χρόνο τους. Το μετρό της Μόσχας μεταφέρει ημερησίως εκατομμύρια επιβάτες, γι’ αυτό και η σημασία της αρχιτεκτονικής του ως μέσο προπαγάνδας κρίθηκε ιδιαίτερα σημαντική. Προσκλήθηκαν οι καλύτεροι καλλιτέχνες της εποχής για να δημιουργήσουν αγάλματα και παραστάσεις στο πνεύμα του σοσιαλιστικού ρεαλισμού. Η θεματογραφία περιλαμβάνει στρατιώτες, εργάτες, αγρότες, αθλητές, καθώς και ευτυχισμένες σκηνές από την καθημερινότητα. Η εντυπωσιακή αρχιτεκτονική των σταθμών του μετρό της Μόσχας είχε ως στόχο να εμπνεύσει τους επιβάτες τονώνοντας την υπερηφάνεια τους για τα επιτεύγματα της χώρας τους.
Εξαιρετικά εντυπωσιακοί, σε ένα διαφορετικό ύφος υψηλής τεχνολογίας είναι αρκετοί από τους νεότερους σταθμούς του μετρό στο Λονδίνο. Σχεδιασμένοι από διασημότητες, όπως ο Norman Foster και ο Ian Ritchie, δημιουργούν ένα φουτουριστικό, hi-tech περιβάλλον σηματοδοτώντας μια σύγχρονη εικόνα της πόλης. Κυριαρχεί η αισθητική της μηχανής. Κατασκευές μεγάλης κλίμακας με σκληρά, ανθεκτικά υλικά, όπως είναι ο χάλυβας, το γυμνό μπετόν και ο γρανίτης, μοιάζουν να μιμούνται το μηχανολογικό σχεδιασμό των τρένων. Η φανξιοναλιστική, μοντέρνα αρχιτεκτονική των σταθμών του Λονδίνου βρίσκεται στον αντίποδα του κλασικισμού της Μόσχας.
Και τι μπορεί να πει κανείς για το μετρό της Στοκχόλμης, τη μεγαλύτερη, όπως χαρακτηρίζεται, σε έκταση έκθεση έργων τέχνης στον κόσμο και μάλιστα με το φθηνότερο εισιτήριο; Με τρεις κύριες γραμμές -την μπλε, την κόκκινη και την πράσινη- και εκατό σταθμούς, 47 εκ των οποίων είναι υπόγειοι και 53 βρίσκονται στην επιφάνεια της γης ή είναι ανυψωμένοι, το μετρό της Στοκχόλμης θεωρείται μια από τις πλέον εντυπωσιακές κατασκευές και ένα από τα βασικά αξιοθέατα της πόλης. Εχοντας ως αφετηρία το φόβο των τοπικών αρχών για τις επιπτώσεις στην ψυχολογία των επιβατών που ταξιδεύουν εκατοντάδες ώρες κάθε χρόνο σε σκοτεινά λαγούμια και με τους καλλιτέχνες Vera Nilsson και Siri Derkert να πρωτοστατούν στην κίνηση για την «είσοδο» της τέχνης στους σταθμούς του μετρό, ξεκίνησαν το 1950 οι πρώτες εργασίες εξωραϊσμού του και μάλιστα την ίδια χρονιά άνοιξε και ο πρώτος σταθμός. Δεκάδες καλλιτέχνες εργάστηκαν στις υπόγειες στοές, πολλοί μάλιστα με μεγάλη φαντασία. Αρκετοί από τους σταθμούς (ειδικά στην μπλε γραμμή) έχουν αφεθεί ως πέτρινες σπηλιές, με τα στρώματα των βράχων να εκτίθενται ακατέργαστα και ατελή ή ως τμήμα των υπόλοιπων διακοσμήσεων. Στο σταθμό Rissne, ένας πληροφοριακός τοίχος προβάλλει την ιστορία των πολιτισμών κατά μήκος των δύο πλευρών της πλατφόρμας. Το τι έχουν να προσφέρουν οι διαφορετικοί σταθμοί εξαρτάται από το ποιος τους παρατηρεί. Κάποιοι βλέπουν ομορφιά, άλλοι έχουν μια συναισθηματική ανταπόκριση, ενώ για κάποιους θεωρείται ένας εξαιρετικός τρόπος διαχωρισμού τους.
Μια άλλη παράμετρος του σχεδιασμού των σύγχρονων σταθμών του μετρό είναι το ζήτημα της ασφάλειας. Η αρχιτεκτονική καλείται να περιορίσει το αίσθημα του φόβου των επιβατών και να διαχειριστεί το κινούμενο πλήθος. Η εγκληματικότητα, η απειλή τρομοκρατικών ενεργειών, ο πανικός της μάζας «στοιχειώνουν» το σχεδιασμό καθορίζοντας αρκετές επιλογές. Οι σιδηροδρομικοί σταθμοί και τα αεροδρόμια υιοθετούν μια εντυπωσιακή αρχιτεκτονική καθώς αποτελούν συμβολικές «πύλες» των πόλεων. Με το ίδιο σκεπτικό η σημασία των σταθμών του μετρό είναι εξίσου μεγάλη πέραν της απλής χρηστικότητας. Το μετρό της Αθήνας έχει μια ιδιαιτερότητα η οποία έχει αναδειχτεί προσδίδοντας ένα μοναδικό χαρακτήρα. Οι εργασίες κατασκευής του αποκάλυψαν ένα πλήθος αρχαιολογικών ευρημάτων κάτω από τη σύγχρονη πόλη. Επάλληλα αρχαιολογικά στρώματα φανερώνουν τη χρονολογική εξέλιξή της. Τα ευρήματα δεν είναι μόνο αγάλματα, αγγεία ή έργα τέχνης, αλλά και δίκτυα ύδρευσης και αποχέτευσης, δρόμοι, θεμέλια κτιρίων κ.ά.
Ετσι το μετρό αποκτά ένα μορφωτικό χαρακτήρα και μοιάζει με ένα ανοιχτό μουσείο. Ο εμπλουτισμός του με έργα σύγχρονων καλλιτεχνών φέρνει την τέχνη σε επαφή με το ευρύ κοινό, με ανθρώπους που ποτέ δε θα επισκέπτονταν μια πινακοθήκη.
