Ενενήντα έξι έργα, 18 ασθενών της Ψυχιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου της Χαϊδελβέργης, που έπεσαν θύμα του προγράμματος ευθανασίας των εθνικοσοσιαλιστών στην περίοδο 1940 - 1945, παρουσιάζονται τώρα για πρώτη φορά στην Ελλάδα.
Εμπνευστής της συλλογής υπήρξε ο Hans Prinzhorn (1886-1933), ψυχίατρος και ιστορικός τέχνης παράλληλα, ο οποίος θεωρείται σήμερα πρωτοπόρος στην ανάδειξη της ουσιαστικής σημασίας που είχε και έχει για την ίδια την τέχνη η υψηλής ποιότητας εκφραστικότητα ατόμων που πάσχουν από ψυχικά νοσήματα.
Ο Πρίντσχορν, γοητευμένος από τις θεματικές αναζητήσεις της πολιτισμικής ανθρωπολογίας, όπως την απαρχή της καλλιτεχνικής ενόρμησης, θέλησε να προσεγγίσει τη «σχιζοφρενική αίσθηση της ύπαρξης» όπως αυτή αποτυπωνόταν στη σύγχρονή του εξπρεσιονιστική τέχνη. Παρέμεινε δε κατά τη διάρκεια της ενασχόλησής του με τα έργα της συλλογής του πεπεισμένος πως η κατανόηση της καλλιτεχνικής δημιουργικότητας και κατ’ επέκταση της ανθρώπινης ύπαρξης σχετίζεται με την αμεσότητα των εικαστικών εκδηλώσεων ψυχασθενών.
Μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Πρίντζχορν συγκέντρωσε περισσότερα από πέντε χιλιάδες έργα από διάφορες ψυχιατρικές κλινικές και δημιούργησε μία μοναδική συλλογή στην Χαϊδελβέργη. Στο εικονογραφημένο βιβλίο που εξέδωσε το 1922, ο Πρίντζχορν όχι μόνο αποτύπωσε τη συλλογή αλλά και την ερμήνευσε, πλαισιώνοντάς την με μία κριτική εξέταση της κυρίαρχης κουλτούρας της εποχής.
Με τον τρόπο αυτό αποσυνέδεσε τα έργα των ασθενών από τη διαγνωστική ερμηνευτική σμίκρυνση της σημασίας τους και συνέβαλε αποφασιστικά στην επαναθεώρηση των δημιουργικών αυτών φαινομένων, υπογραμμίζοντας την, συχνά, απαράμιλλη αισθητική δεινότητα και διεισδυτικότητα ορισμένων από αυτά.
Η μείζων συμβολή του έγκειται στο ότι, προσφέροντας στην παραγκωνισμένη «τρελή» τέχνη και στους δημιουργούς της μία διαφορετική επανεκτίμηση της συνεισφοράς τους, προήγαγε αποφασιστικά τόσο την αναγνώριση της επικοινωνίας ψυχικά ασθενών με την καλλιτεχνική πρωτοπορία, όσο και την επανένταξη των ίδιων στον ευρύτερο κοινωνικό διάλογο.
Αργότερα η αναγνώριση τους θα διευρυνθεί με την Art Brut από τον Jean Dubuffet και ακολούθως την Raw Creation και την Outsider Art.
Το τμήμα της Συλλογής που θα παρουσιαστεί στην Αθήνα με τον τίτλο: «Αιτία Θανάτου: Ευθανασία» («Todesursache: Euthanasie») αποτελεί παράλληλα την έκφανση μιας τραγικής τομής, της φρικτότερης στιγμής στην ιστορία του 20ού αιώνα κατά της ελευθερίας της τέχνης και της κριτικής ενάντια στον εκβαρβαρισμό και την αποτελμάτωση της κοινωνίας. Πρόκειται για την προγραμματική απαίτηση του Χίτλερ να επιτευχθεί η εξολόθρευση της «εκφυλισμένης τέχνης», όπως και ο μαζικός αφανισμός των ασυλοποιημένων πολιτών, ένα μέρος των οποίων αποτελούσαν -και συνεχίζουν να είναι- συνδημιουργοί της. Η έκθεση υπενθυμίζει τη μαζική δολοφονία ανυπεράσπιστων ατόμων στους θαλάμους αερίων που χρησιμοποιήθηκαν ήδη πριν από το Ολοκαύτωμα στα ψυχιατρικά άσυλα.
Τα έργα που θα εκτεθούν αποτελούν τόπο συνάντησης, τόσο της σύγχρονης ιστορίας, της τέχνης και της ψυχιατρικής, όσο και της απεικόνισης εκείνων των καταστροφικών δυνάμεων, οι οποίες σε συνθήκες μεγάλων ιδεολογικών εκτροπών στρέφονται κατά των αδύναμων μελών της.
Το βιβλίο «Αιτία θανάτου: ευθανασία» (Εκδόσεις Ίνδικτος) που συνοδεύει την έκθεση περιλαμβάνει, εκτός από τον κατάλογο των εκθεμάτων, μια ιστορική παρουσίαση της «Επιχείρησης Ευθανασία», καθώς και βιογραφίες των καλλιτεχνών, με πλούσιο πρωτογενές υλικό (μαρτυρίες των ιδίων, του αμέσου περιβάλλοντος και του νοσηλευτικού προσωπικού των ψυχιατρείων).
Κατά τη διάρκεια της έκθεσης παράλληλες συνοδευτικές εκδηλώσεις, όπως διαλέξεις και συζητήσεις ανάμεσα σε εκπροσώπους της Ψυχιατρικής και της Τέχνης θα πραγματοποιηθούν στο Μουσείο Μπενάκη (22 Ιανουαρίου 2011) και στο Goethe-Institut Athen (11 Φεβρουαρίου 2011). Στον κινηματογράφο Τριανόν Filmcenter θα προβληθούν από 12 Φεβρουαρίου έως 19 Μαρτίου 2011 κάθε Σάββατο μεσημέρι, ταινίες σχετιζόμενες με τη θεματική της Έκθεσης.
Σε συνεργασία με την Ελληνική Ψυχιατρική Εταιρεία και το Μουσείο Μπενάκη
Υπό την αιγίδα της Α.Ε. του Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας, κ. Κάρολου Παπούλια.
Χώρος: Μουσείο Μπενάκη, Νέο Κτήριο, Πειραιώς 138, Τηλ. 2103453111
Εγκαίνια: Πέμπτη 20 Ιανουαρίου 2011, 20:00
Παρουσία του Διευθυντή της έκθεσης, Δρα. Thomas Roeske.
Διάρκεια της έκθεσης: έως Κυριακή 13 Μαρτίου 2011
Ώρες λειτουργίας: Τετάρτη/Πέμπτη/Κυριακή 10:00-18:00, Παρασκευή/Σάββατο 10:00-22:00, Δευτέρα/Τρίτη κλειστά.
