Διαδίκτυο: σημείο αναφορά της εποχής μας, κριτήριο τεχνολογικής εκπαίδευσης αλλά και εφιάλτης για πολλές οικογένειες. Ο όρος εθισμός σχετιζόταν μέχρι τώρα με εξωτερικά προσλαμβανόμενες χημικές ουσίες. Το 1995 ο ψυχίατρος Ivan Goldberg εν μέρει αστειευόμενος, υιοθέτησε πρώτος τον όρο Internet addiction («εθισμός» στο Internet). Την ίδια χρονιά λειτούργησε στην Πενσυλβάνια των Η.Π.Α. το πρώτο Κέντρο Απεξάρτησης. Τον όρο «εθισμό» για την πολύωρη χρήση του διαδικτύου θεσμοθέτησε στην πρακτική η Αμερικανίδα ψυχολόγος Young. Η Διαταραχή Εθισμού στο Διαδίκτυο (Δ.Ε.Δ.) έχει πάρει μεγάλες διαστάσεις σε Βόρεια Αμερική και Ιαπωνία κι έχει χτυπήσει και την πόρτα της Ευρώπης. Σύμφωνα με τους ειδικούς το φαινόμενο της Δ.Ε.Δ. είναι συχνότερο στα αγόρια, σε δυσλειτουργικές οικογένειες και σε παιδιά με καταθλιπτικό ιστορικό ή διάσπαση προσοχής ή/ και υπερκινητικότητα.
Η εξάρτηση της νέας εποχής
Η Δ.Ε.Δ. δεν αφορά αποκλειστικά τους εφήβους αλλά και πολλούς νέους ενήλικες. Όμως οι έφηβοι είναι πιο ευάλωτοι σε αυτή τη διαταραχή γιατί περνούν μια ιδιαίτερα κρίσιμη περίοδο στη ανάπτυξή τους. Το διαδίκτυο έχει πολλά θετικά τα οποία γίνονται στην κατάχρηση η σκοτεινή πλευρά του. Οι έφηβοι βρίσκουν εκεί αλληλοβοήθεια και παρέα χωρίς σύνορα. Λειτουργεί ως μεταβατικός χώρος όπου επεξεργάζονται την ιδιαιτερότητα των σχέσεων και έχουν την ψευδαίσθηση ότι μπορούν να την ελέγξουν καλύτερα, νιώθουν ότι μπορούν να τα κάνουν όλα και να γλιτώσουν τις συνέπειες.
Πληγή στην καθημερινότητα της οικογένειας
Από την άλλη, οι γονείς γίνονται θύματα της κατάστασης, μοιάζουν και οι ίδιοι εξαρτημένοι και απομακρύνονται από την κοινωνική τους ζωή. Άλλο σοβαρό ζήτημα είναι και ο ψηφιακός αναλφαβητισμός πολλών γονέων που τους κάνει να στέκονται φοβικά απέναντι στο μέσο με αρνητικές συνέπειες στην καλή έκβαση του προβλήματος.
Ακολούθησε τις συμβουλές των ειδικών
Οι γονείς πρέπει να αναγνωρίσουν τα σημάδια του παθολογικού και να δράσουν άμεσα. Η κ. Βασιλική Παππά, ψυχολόγος, σύμβουλος οικογένειας, επιστημονική υπεύθυνη Σχολών Γονέων Ελλάδας εξηγεί πότε και πως χρειάζεται να κινητοποιηθούν οι γονείς.
- Ποιες ενδείξεις πρέπει να κινητοποιήσουν τον γονέα;
O εθισμός στο διαδίκτυο δεν έχει ακόμη διαχωριστεί στα επιστημονικά εγχειρίδια ως ξεχωριστή νοσολογική οντότητα. Σε γενικές γραμμές είναι καταρχάς ποσοτικά, δηλαδή απασχόληση πάνω από 4 ώρες την ημέρα. Για τα μικρότερα παιδιά το επιθυμητό όριο δεν πρέπει να ξεπερνά τις 2 ώρες ημερησίως. Σε αυτό το κριτήριο μπαίνει συνολικά η έκθεση μπροστά από την οθόνη, δηλαδή υπολογιστής, τηλεόραση και ηλεκτρονικά παιχνίδια. Τώρα μπαίνουν δυναμικά και τα κινητά στο παιχνίδι. Πιστεύω ότι είναι αρκετά δύσκολο να πει κανείς ότι ένας έφηβος ή ένα παιδί είναι εθισμένο στο διαδίκτυο όταν βρίσκεται μπροστά από την οθόνη πάνω από 4 ώρες, με τα σημερινά δεδομένα της διαχείρισης του ελεύθερου χρόνου της οικογένειας αλλά και των εφήβων μεταξύ τους. Είναι κοινός τόπος το τετράωρο και για τους ενήλικες. Ακόμα και τα παιδιά προσχολικής ηλικίας και τα βρέφη εκτίθενται πολύ και πολύ νωρίς στη σαγήνη μιας οθόνης: κοιμούνται με το DVD, τρώνε με το DVD…
- Πότε ωστόσο θα πρέπει να ανησυχήσουμε;
Για τους εφήβους υπάρχουν άλλα πολύ σημαντικότερα κριτήρια που πρέπει να μας ανησυχήσουν: αρχίζουν να λένε ψέματα, να κρύβουν πράγματα, να απουσιάζουν συχνά από το σχολείο - είτε ώρες είτε ολόκληρη μέρα για να πάνε στο internet cafe- , παραμελούν τον εαυτό τους, τη διατροφή και την υγιεινή τους, έχουν δυσκολίες στον ύπνο ή πολύ κακό ύπνο, κακές σχολικές επιδόσεις… Επίσης γίνονται πολύ εριστικοί. Το πρώτο τους μέλημα στο σπίτι είναι να ανοίξουν τον υπολογιστή, κοιμούνται με ανοιχτό τον υπολογιστή…. Ακόμη, επηρεάζεται πολύ και η κοινωνική ζωή. Οι έφηβοι στο facebook μπορούν να έχουν εκατοντάδες, ως και χιλιάδες φίλους. Και μπαίνουν στη λογική του τζόγου σε σχέση με τους φίλους, εσύ έχεις τόσους ,εγώ έχω παραπάνω, μπαίνοντας σε μια διαδικασία να πλειοδοτήσουν σε επίπεδο ποσοτικό. Σε επίπεδο επαφής και ουσιαστικής επικοινωνίας όμως, έχουμε σημαντικά ελλείμματα.
Τι οδηγεί τους εφήβους να κάνουν φυγή μέσα από το διαδίκτυο;
Πρόσφατη έρευνα του Σισμανογλείου υπό την κυρία Κούμουλα, έδειξε ότι σημαντική παράμετρος είναι το ίδιο το εκπαιδευτικό σύστημα που συνθλίβει την δημιουργική μάθηση και κάνει τα παιδιά να ασφυκτιούν μέσα στο πλαίσιό του. Κι ακόμη ότι σε αυτούς τους εφήβους είναι πολύ αδύναμη η πατρική φιγούρα, ως ανύπαρκτη. Το βλέπουμε και πρακτικά αυτό: Οι μαμάδες κατά κύριο λόγο είναι αυτές που ανησυχούν και καταφεύγουν στις δομές, στους ειδικούς για το πρόβλημα του παιδιού τους στο διαδίκτυο.
Το παράδειγμα των γονιών
Τίθεται επίσης και το θέμα του προτύπου, δηλαδή πόσες ώρες ασχολείται και ο μπαμπάς με το διαδίκτυο όταν είναι στο σπίτι. Γιατί είναι πολύ πιο πιθανό για έναν άντρα να είναι πολλές ώρες μπροστά στον υπολογιστή του ανεξαρτήτως εργασίας, από τη μαμά η οποία στο σπίτι έχει να διεκπεραιώσει τόσα άλλα πράγματα του νοικοκυριού. Τίθενται λοιπόν και τα ζητήματα των ρόλων και των στερεοτύπων μέσα στην οικογένεια. Άλλη σημαντική παράμετρος είναι η επικοινωνία μεταξύ των μελών της. Το βασικότερο όμως όλων των παραπάνω είναι το οικογενειακό περιβάλλον γιατί εκεί μέσα το παιδί μπορεί να επεξεργαστεί πολλά πράγματα.
- Τι βρίσκουν τα παιδιά στο διαδίκτυο;
Καταρχάς δεν εκτίθενται που είναι πολύ σημαντικό γι’ αυτά. Μπορούν να πάρουν έτσι πολλαπλά προσωπεία: να προσποιηθούν ότι είναι, αντίστοιχα, αγόρια ή κορίτσια, μεγάλοι, μικροί, όμορφοι, πάρα πολύ ικανοί, τα πάντα.. Έτσι εκφορτίζουν συναισθηματικά φορτία, πράγμα που δεν είναι εξαρχής κακό, γίνεται όμως κακό όταν γίνεται μονόδρομος και τους κλείνει την εξέλιξή τους. Όταν ξεφεύγει από τα όρια του παίζω και πλήττει την αυτοεικόνα, την αυτοεκτίμηση και εμποδίζει τελικά το να περάσουν σε φάση πραγματικής ενηλικίωσης. Μέσω του διαδικτύου οι έφηβοι μπορούν, επίσης, να βγάλουν το συσσωρευμένο θυμό τους και συμπεριφορές που δεν μπορούν να εκφράσουν στην πραγματική ζωή. Ακόμη, στο διαδίκτυο βρίσκουν «εύκολα» φίλους, κατανόηση, πολλούς διαφορετικούς «ερωτικούς» συντρόφους, νομίζουν ότι αποκομίζουν εμπειρίες μόνο από αυτό.
- Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς;
Μας απασχολεί το κομμάτι της επιτρεπτικότητας: θεωρώ ότι οι γονείς τείνουν συνήθως προς το ανεκτικό-επιτρεπτικό μοντέλο. Αυτό όμως μπορεί να νοηθεί και ως αδιαφορία από το παιδί. Εφόσον λοιπόν δεν μπαίνουν τα όρια που προσφέρουν ασφάλεια τότε το σύστημα πάσχει.
Είναι σημαντικό πως εμπλέκεται ο ίδιος ο γονιός σε αυτή την ιστορία. Με αποστασιοποίηση, με φοβία δαιμονοποιώντας το μέσο, ή με ενδιαφέρον, επιλέγοντας μια μέση οδό. Βλέπουμε πολλούς γονείς που δεν έχουν ιδέα από υπολογιστές αλλά μπαίνουν στην διαδικασία να μάθουν, κάνουν μαθήματα, επειδή το παιδί τους μπαίνει στην εφηβεία και η ενασχόλησή του γίνεται πιο συστηματική. Αυτή είναι μια υγιής αντιμετώπιση.
Το «δείξε μου κι εμένα» είναι ό, τι καλύτερο
Βάζει το παιδί σε μια διαδικασία να παίξει και το ίδιο ένα ρόλο καθοδηγητή στο γονιό που όλα τα παιδιά και κυρίως οι έφηβοι το επιθυμούν. Τα βοηθά στην ωρίμανσή τους ναι την αυτονόμησή τους. Καλό είναι να γίνεται αυθεντικά, όχι υπό μορφή κόλπου, να μπω κι εγώ να ελέγξω, γιατί αυτό τα παιδιά το νιώθουν.
Αυτό που απασχολεί πάνω απ’ όλα τους γονείς είναι η ασφάλεια, πώς θα μπορέσει να είναι ασφαλές το παιδί τους στην πλοήγησή του στο διαδίκτυο. Δεν είμαι σίγουρη όμως ότι κάνουν τις σωστές κινήσεις για να το διασφαλίσουν αυτό. Το κομμάτι της πρόληψης είναι για μένα το πιο σημαντικό, πώς μπορούμε να θέσουμε τα προστατευτικά όρια πριν χρειαστεί να παρέμβουμε θεραπευτικά. Πολύ σημαντικό είναι να καταρτίσουμε μαζί του ένα «συμβόλαιο» όπου θα συμφωνήσουμε από κοινού στους όρους του.
«Συμβόλαιο» ασφαλούς πλοήγησης στο διαδίκτυο
Ετοιμάστε το μαζί!
Το συμβόλαιο αυτό που συναποφασίζεται με τα παιδιά, ακόμα και από την 4η δημοτικού, δίνει κατευθύνσεις και οφείλουν οι γονείς να είναι σταθεροί ως προς τις συνέπειές του. Καλό είναι οι όροι να είναι κάπου γραμμένοι και αναρτημένοι σε σημείο που μπορεί να το βλέπει το παιδί.
Και θυμήσου: όσο πιο μικρό είναι το παιδί και ξεκινήσει η διαδικασία αυτή, τόσο πιο εύκολη είναι η τήρηση των ορίων και στην εφηβεία.
Υπόσχομαι:
- Να μη δώσω ποτέ το όνομά μου, τη διεύθυνσή μου, το τηλέφωνό μου, το σχολείο που πηγαίνω ή στοιχεία πιστωτικής κάρτας οποιουδήποτε ενήλικα σε οποιονδήποτε στο διαδίκτυο, χωρίς τη συναίνεση των γονιών μου.
- Να μην κανονίσω ποτέ μία κατά πρόσωπο συνάντηση με όποιον επικοινωνώ στο διαδίκτυο.
- Να μην μπαίνω ποτέ σε chat rooms αν δε συναινούν οι γονείς μου.
- Να μην ανοίγω e-mail από κάποιον που δε γνωρίζω και να μην μπαίνω ποτέ σε συνδέσμους που δεν μου είναι γνωστοί.
- Πάντοτε να λέω σε έναν ενήλικα αν δω κάτι στο διαδίκτυο που με κάνει να νιώθω άβολα.
Μονάδες που μπορείτε να απευθυνθείς:
Θεσσαλονίκη: Ιπποκράτειο Νοσοκομείο: Ψυχιατρικό τμήμα παιδιών- εφήβων
Λάρισα: Ελληνική Εταιρεία Μελέτης της Δ.Ε.Δ., τηλ. επικοινωνίας: 2410 549690 www.hasiad.gr
Αθήνα: Μονάδα εφηβικής υγείας, Νοσοκομείο Παίδων «Αγλαΐα Κυριακού». Tηλ. γραμματείας: 210 7710824, www.youth-health.gr
Για ασφαλή πλοήγηση: www.safeline.gr – γραμμή καταγγελίας για παράνομο υλικό στο διαδίκτυο
ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΜΑΓΓΑΝΑ
Πρώτη δημοσίευση: Περιοδικό Αρμονία τεύχος 111
Επικαιροποίηση: Μάιος 2015.
