Πολλοί άνθρωποι αναπαράγουν μέσα από τις σχέσεις τους ένα παρελθόν από το οποίο προσπαθούν να αποδράσουν. Χωρίς να καταλαβαίνουν το πώς και παρά τις προθέσεις τους να αλλάξουν τα δεδομένα, βλέπουν το ίδιο έργο ξανά και ξανά σε επανάληψη. Άλλοι, πιο συνειδητοί, παρότι έχουν καταφέρει να διαγράψουν τη δική τους πορεία σε στιγμές έντασης ή σε δύσκολες περιόδους ξεφουρνίζουν φράσεις και προσομοιώνουν στάσεις από το χρονοντούλαπο της οικογενειακής τους ιστορίας, που είχαν ορκιστεί ότι ποτέ δεν θα επανελάμβαναν. Η αλήθεια είναι ότι είναι δύσκολο να απαλλαγούμε από το παρελθόν μας και πολλές φορές για να το καταφέρει κανείς χρειάζονται αρκετές ώρες ψυχοθεραπείας.

Το παρελθόν στο παρόν

Πώς όμως συμβαίνουν όλα αυτά και γιατί είναι δύσκολο να τα πετάξουμε από πάνω μας; Ένας προφανής λόγος είναι ότι αυτά που βιώσαμε ως παιδιά έχουν διαμορφώσει κατά πολύ τις συμπεριφορές μας και τον τρόπο που σκεπτόμαστε. Φτάνοντας στην ενηλικίωση, στο «είναι» μας έχει επισυναφθεί και συμπεριλαμβάνεται μια «μεγάλη οικογενειακή εγκυκλοπαίδεια» γεμάτη λύσεις, ρήσεις, οδηγίες και αποφθέγματα, στα οποία ασυνείδητα ανατρέχουμε όταν χρειάζεται και τα οποία αναπαράγουμε χωρίς να τα αμφισβητούμε. Έτσι λοιπόν το παρελθόν μας αναπαράγεται, κάνοντας τις σχέσεις μας να έχουν κοινά χαρακτηριστικά μεταξύ τους, με το «τώρα» αλλά και με το «τότε».

Οικογενειακή... παλαιοντολογία

Στη «μεγάλη οικογενειακή εγκυκλοπαίδεια» υπάρχουν οδηγίες για τα πάντα: για σχέσεις, έρωτα, καβγάδες, φιλίες, εργασία, τη θέση του άντρα, της γυναίκας, του πώς να είσαι γονιός, και χίλια μύρια άλλα. Ακόμα και αν δεν μας τα είπαν οι γονείς μας με το νι και με το σίγμα, μας εντυπώθηκαν από τη συμπεριφορά τους. Όλα καλά, αν οι οδηγίες αυτές είναι λειτουργικές και ξεμπλοκάρουν τη ζωή μας. Τι γίνεται όμως όταν δεν είναι; Όταν ο τρόπος σκέψης των οικείων μας δεν ήταν μόνο λανθασμένος αλλά και συχνά υποταγμένος σε κοινωνικές συντεταγμένες περασμένων δεκαετιών; Οι οδηγίες-κονσέρβα που περιέχει το οικογενειακό μας εγχειρίδιο μας εμποδίζουν να ζήσουμε τη δική μας ζωή και τη δική μας σχέση τώρα, μοναδικά και αυθεντικά.

Σωσίβια για κλάματα

Όταν είμαστε ήρεμοι και χαρούμενοι, ιδίως όταν είμαστε ερωτευμένοι, νιώθουμε πιο αποδεκτοί από τους άλλους. Σε τέτοιες στιγμές, όντας ασφαλείς, τολμάμε και είμαστε ευρηματικοί στη συμπεριφορά μας, διάφανοι ως προς τα συναισθήματά μας. Αυτή η «μαγεία» όμως αρχίζει να φθίνει όταν οι άλλοι δεν ανταποκρίνονται όπως θα θέλαμε ή περιμέναμε. Τότε στη θέση της χαλαρότητας και της αποδοχής, της ευρηματικότητας και της αυθεντικότητας εισβάλλουν το άγχος και η ματαίωση. Τότε λοιπόν είναι που ανατρέχουμε στη «μεγάλη οικογενειακή εγκυκλοπαίδεια». Πιστεύοντας ότι κάνουμε το σωστό, την αρπάζουμε σαν σωσίβιο και ακουγόμαστε σαν τους γονείς μας, προσομοιώνοντας συχνά με ανατριχιαστική ακρίβεια εκφράσεις και αντιδράσεις δικές τους. Κάνοντας όμως αυτό όπως λέει και η δρ Σμαρούλα Παντελή στο βιβλίο της «Ο δρόμος για μια σχέση μαγική», εκχωρούμε στους γονείς μας το δικαίωμα να παρεισφρήσουν στη ζωή μας και να «καθαρίσουν» για μας. Έτσι μένουμε δέσμιοι του παρελθόντος και δεν δοκιμάζουμε νέους διαφορετικούς τρόπους προσέγγισης που θα μας έβγαζαν από ένα αέναο φαύλο κύκλο.

Αντιδράσεις στον αυτόματο

Όταν αντιμετωπίζουμε δυσκολίες, περισσότερο από ποτέ απαιτείται να είμαστε συντονισμένοι με τον εαυτό μας, να είμαστε αληθινοί και να ρισκάρουμε να αποταθούμε στον άλλο μέσα από αυτή την αλήθεια. Εκεί όμως συχνά λιγοψυχούμε, γιατί το τόλμημα αυτό μπορεί να μας απελευθερώσει από το παρελθόν, φέρνοντάς μας κοντύτερα στους άλλους και στο τώρα, όμως ενέχει και το ρίσκο να μας απορρίψουν. Αυτό υποσυνείδητα δημιουργεί μεγάλη ταραχή. Τέτοιες ασκήσεις θάρρους σημαίνουν απείθεια προς το παρελθόν. Αμφισβητώντας όμως τους «ιερούς» προγόνους μπορεί να μείνουμε έξω στην παγωνιά και τη μοναξιά, μακριά από την αποδοχή, την αναγνώριση και την αγάπη.

Ασκήσεις θάρρους

Για να γλιτώσουμε από αυτό το φαύλο κύκλο και να πιούμε από την πηγή της ζωής, πρέπει να τολμήσουμε να διαγράψουμε τη δική μας ιστορία. Σε δύσκολες στιγμές αντί να ανατρέχουμε στην οικογενειακή μας εγκυκλοπαίδεια, καλύτερα να επιδιώκουμε μια συνάντηση με τα παιδιά, το σύντροφο, τους φίλους, μέσα από τον αυθεντικό μας εαυτό. Αυτό όμως από μόνο του δεν φτάνει. Χρειάζεται ανάλογα να κάνουμε χώρο και στον άλλο, χρειάζεται δηλαδή να τον αφουγκραστούμε αν είναι να ανταμώσουμε μέσα από μια αλήθεια βαθιά κι αληθινή. Μόνο έτσι οι όμορφες στιγμές θα είναι γεμάτες ζωντάνια και ενέργεια. Μόνο έτσι θα συνάψουμε, όπως λέει και η δρ Παντελή, μια «συμμαχία» ζωής που θα μας κρατήσει στις δύσκολες στιγμές. Η αγάπη, αν και απαραίτητη, δεν φτάνει. Χρειάζεται ευελιξία, ενσυναίσθηση, εναρμόνιση, ρυθμός και σύνδεση με τη ροή του παρόντος. Γι’ αυτό:

• Ας αμφισβητήσουμε στερεότυπα που μας κάνουν δυστυχείς.
• Ας ακούσουμε προσεκτικά τον άλλο, κάνοντας χώρο και γι’ αυτόν.
• Ας χτίσουμε κι ας επεκτείνουμε τις θετικές στιγμές μας.
• Ας γιορτάσουμε αυτά που έχουμε.
• Ας εκτιμήσουμε αυτούς που έχουμε.
• Ας διεκδικήσουμε το δικαίωμα να είμαστε ο εαυτός μας.
• Ας τολμήσουμε την ψυχοθεραπεία για να τραβήξουμε τη δική μας πορεία.

Αξίζει να διαβάσετε: «Ο δρόμος για μια σχέση μαγική», της δρος Σμαρούλας Παντελή, εκδόσεις Μίνωας.

Η Χριστίνα Ρασιδάκη, συμβουλευτική ψυχολόγος (www.rasidaki.gr) μας μύησε στα μυστικά της ψυχολογίας & της ψυχοσωματικής υγείας.