Από τη Σύλβια Μαζλούμη-Μαρσέλλου

Η αύξηση της παραγωγής και της κατανάλωσης αγαθών αποτέλεσε το βασικό μοχλό ανάπτυξης των σύγχρονων κοινωνιών, γεγονός που είχε σαν άμεση συνέπεια τη διατάραξη ευαίσθητων οικοσυστημάτων. Η βιοκλιματική αρχιτεκτονική έρχεται να προτείνει μια νέα αντίληψη περί οικοδομείν, αξιοποιώντας τα τέσσερα, κατά τον Αριστοτέλη, στοιχεία της φύσης, δηλ. τον αέρα, τον ήλιο, το νερό και τη γη, με τελικό στόχο τη βελτίωση της καθημερινής ποιότητας ζωής.

Σχεδιασμός

Ο βιοκλιματικός σχεδιασμός μιας κατοικίας έχει σαν σκοπό την προσαρμογή της στο φυσικό χώρο και το κλίμα, επιφέροντας τη μικρότερη επιβάρυνση στο περιβάλλον και αξιοποιώντας παράλληλα τα πλεονεκτήματα των φυσικών μηχανισμών θέρμανσης, ψύξης κτλ. Σύμφωνα με αυτόν, ένα βιοκλιματικό κτίριο πρέπει να λειτουργεί ως φυσικός ηλιακός συλλέκτης κατά τη διάρκεια του χειμώνα, αλλά και ως αποθήκη φυσικής ψύξης για το καλοκαίρι. Καταρχάς, πρέπει να αναλυθεί το μικροκλίμα της περιοχής που θα χτίσουμε, γεγονός που θα καθορίσει και τη θέση του κτιρίου. Βασικές επίσης παράμετροι που επηρεάζουν το σχεδιασμό είναι η χωροθέτηση του οικοπέδου, το σχήμα του κτιρίου, το μέγεθος και ο σωστός προσανατολισμός όλων των ανοιγμάτων (μπαλκονόπορτες, παράθυρα), η καλή θερμομόνωση και ο φυσικός κλιματισμός των χώρων.

Χωροθέτηση του οικοπέδου

Οι εργασίες που απαιτούνται για τη χωροθέτηση μιας κατοικίας αφορούν τη μελέτη του υπεδάφους με χρήση γεωλογικών χαρτών, της ηχορύπανσης, καθώς και του φυσικού ανάγλυφου της γύρω περιοχής.

Το σχήμα του κτιρίου και ο σωστός προσανατολισμός

Το σχήμα του κτιρίου όπως επίσης και ο προσανατολισμός του αποτελούν κεντρικούς άξονες του βιοκλιματικού σχεδιασμού. Τα περισσότερα ανοίγματα καλό είναι να βρίσκονται προς τη νότια πλευρά του, προσφέροντας έτσι μεγαλύτερη ηλιακή ακτινοβολία το χειμώνα και λιγότερη το καλοκαίρι. Οσον αφορά την εσωτερική διαρρύθμιση της κατοικίας, καλό θα ήταν να διαμορφώσουμε στο νότιο τμήμα της το καθιστικό, την κουζίνα και τα υπνοδωμάτια. Η βορινή πλευρά, αν δεν «κολλάει» σε κάποιο άλλο κτίριο, καλό είναι να προστατεύεται από ψηλά δέντρα ή να δημιουργούνται σε αυτή κλειστοί χώροι στάθμευσης ή αποθήκες, ώστε να αποφεύγεται η απευθείας επαφή με τους ψυχρούς, βόρειους ανέμους.

Αξιοποίηση ηλιακής ενέργειας για τη θέρμανση των χώρων

Οι πόρτες και τα παράθυρα αποτελούν ένα ακόμη βασικό παράγοντα για τη λειτουργία του κτιρίου ως ηλιακού συλλέκτη. Τα μεγάλα παράθυρα και οι μπαλκονόπορτες με διπλά ή τριπλά τζάμια και νότιο προσανατολισμό συμβάλλουν αποτελεσματικά στη διατήρηση της θερμότητας το χειμώνα. Ενα ακόμη στοιχείο, το οποίο αποθηκεύει την ηλιακή ενέργεια υπό μορφή θερμότητας, είναι ο τοίχος Trombe. Πρόκειται για εξωτερικό τοίχο από μπετόν πάχους 30-40 εκ., με θυρίδες αερισμού, στην εξωτερική πλευρά του οποίου έχει τοποθετηθεί τζαμαρία για τη συλλογή της ηλιακής ακτινοβολίας. Κατά τη διάρκεια της ημέρας ο ήλιος θερμαίνει τον αέρα που βρίσκεται μεταξύ της τζαμαρίας και του τοίχου. Ανοίγοντας τις θυρίδες στο πίσω μέρος του τοίχου μάζας επιτρέπουμε στον αέρα που βρίσκεται στο κενό να εισέρχεται στο σπίτι και να το ζεσταίνει. Το καλοκαίρι, τον σκιάζουμε συνεχώς και έχουμε ανοιχτές μόνο τις θυρίδες της γυάλινης επιφάνειας. Υπάρχουν επίσης και άλλα συστήματα φυσικού κλιματισμού. Ενδεικτικά αναφέρουμε τα θερμοκήπια, τις επιφάνειες νερού στη σκεπή του κτιρίου, τη γεωθερμική ενέργεια. Η αποθήκευση της ηλιακής ενέργειας γίνεται σε διάφορα υλικά με μεγάλη θερμοχωρητικότητα, όπως τα συμπαγή κεραμικά τούβλα, το μπετόν, το νερό κ.ά. από τα οποία η συσσωρευμένη θερμότητα ανακαλείται, όταν χρειάζεται, με διάφορες τεχνικές. Οσο για το δροσισμό των χώρων εφαρμόζεται ο διαμπερής αερισμός, οι ηλιακές καμινάδες (που απομακρύνουν το ζεστό αέρα), οι επικλινείς στέγες με φεγγίτες, οι αεραγωγοί σωλήνες που διακινούν αέρα από δροσερότερα σημεία, οι πύργοι ανέμου (μάλκαφ) κ.ά.

Το κτίριο ως συλλέκτης ψύξης

Για να αποφύγουμε την υπερβολική ζέστη μέσα στο κτίριο κατά τους καλοκαιρινούς μήνες φροντίζουμε τον κατάλληλο σκιασμό των ανοιγμάτων με τέντες, περσίδες, πέργκολες κ.ά., το φυσικό αερισμό του ή φυτεύουμε φυλλοβόλα δέντρα στην κατάλληλη θέση.

Υλικά δόμησης κτιρίου

Ιδιαίτερη μελέτη απαιτείται και για τη χρήση των δομικών υλικών ενός βιοκλιματικού κτιρίου. Πολλά οικολογικά υλικά διατίθενται στο εμπόριο, όπως και χρώματα με βάση το νερό που δεν περιέχουν επιβλαβείς για τον άνθρωπο ουσίες. Ως οικολογικά χαρακτηρίζονται τα υλικά που δε χρειάζονται μεγάλη ενέργεια για την παραγωγή τους, δεν έχουν τοξική δράση, ενώ απορροφούνται και διαλύονται εύκολα μετά το τέλος της χρήσης τους.

Το γυαλί θεωρείται ως η ευκολότερη και φτηνότερη μέθοδος απορρόφησης ενέργειας σε ένα κτίριο, αλλά προκειμένου να αποφύγουμε όσο το δυνατόν περισσότερο τις θερμικές απώλειες χρησιμοποιούμε πάντα διπλά τζάμια και προσέχουμε τη στεγάνωση των αρμών των κουφωμάτων. Η σωστή μόνωση είναι ο καλύτερος τρόπος για να διασφαλίσουμε τη μείωση των θερμικών απωλειών το χειμώνα και της εσωτερικής θερμοκρασίας κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού. Βασική είναι η χρήση μονωτικών υλικών όχι μόνο στους εξωτερικούς τοίχους, αλλά και στην πλάκα του δώματος ή τις κεραμοσκεπές. Σε ένα βιοκλιματικό σπίτι χρησιμοποιούνται συνήθως μονωτικά φύλλα Heraklith. Είναι εύκολα στη χρήση, αναπνέουν και δεν είναι τοξικά, ενώ κοστίζουν λιγότερο από την πολυστερίνη που χρησιμοποιείται ευρέως. Στα κουφώματα και τους αρμούς μπορεί να χρησιμοποιηθούν μονώσεις φυτικών ινών όπως κάνναβη και σιζάλ, τα οποία υπάρχουν στην ελληνική αγορά με τη μορφή φυτικού μαλλιού. Υπάρχουν και άλλα υλικά όπως ο φελλός, αλλά το κόστος του είναι μεγάλο.

Κόστος

Το κόστος ενός βιοκλιματικού σπιτιού μπορεί να είναι όσο και ενός συμβατικού. Το επιπλέον κόστος εξαρτάται από τις προδιαγραφές του σχεδίου. Αν π.χ. ένα θερμοκήπιο είναι φτιαγμένο σαν εξωτερική προσθήκη μπορεί να κοστίζει λίγο. Αν όμως είναι ενσωματωμένο σαν μέρος του σπιτιού, επηρεάζει αρκετά το κόστος γιατί χρειάζεται τα κατάλληλα υλικά. Επίσης, αν τα σκίαστρα δεν είναι φτιαγμένα από καλάμια ή τέντα, αλλά από μεταλλικές περσίδες που ανοιγοκλείνουν ηλεκτρονικά, προφανώς υπάρχει σημαντική διαφορά. Η διαφορά αυτή μπορεί να φτάσει το 7%. Σε μια τέτοια περίπτωση θα κάνουμε απόσβεση σε 6-7 χρόνια.

Οφέλη

Το βασικό όφελος που αποκομίζει κανείς από ένα τέτοιο σπίτι είναι η εξασφάλιση μιας καλύτερης ζωής, σε ένα χώρο πιο ευχάριστο, «καθαρό» και φωτεινό. Αυτό, σε συνδυασμό με τους μικρότερους λογαριασμούς θέρμανσης και ηλεκτρικού, αποτελεί το κύριο προσωπικό όφελος. Υπάρχει, όμως, και το κομμάτι της ηθικής ικανοποίησης που ξεπηδά από την αίσθηση ότι συμβάλλουμε, έστω και λίγο, στην αντιμετώπιση ενός ζωτικού θέματος που έχει να κάνει με την καλύτερη διαχείριση των ενεργειακών πόρων.