Από τον αρχιτέκτονα Βαγγέλη Σαΐτη
Ενας συνταξιούχος αρχιτέκτονας, ο Νίκος Ρόμπος, αποτελεί πραγματικό... γρίφο για τους γείτονές του. Η ταράτσα του σπιτιού του είναι γεμάτη από φουτουριστικές μεταλλικές κατασκευές -ο ίδιος τις αποκαλεί αρχιτεκτονικές δομές- για το σχεδιασμό και την κατασκευή των οποίων αφιερώνει καθημερινά πολλές ώρες.
Από τη δεκαετία του 50 έζησε στην Αμερική, όπου δίδαξε σε πανεπιστήμια και εργάστηκε σε σημαντικά αρχιτεκτονικά γραφεία, ενώ σαν συνεργάτης του γραφείου Δοξιάδη ταξίδεψε στη Μέση Ανατολή, την Αφρική και το Πακιστάν για τη δημιουργία νέων πόλεων. Ηδη από εκείνη την αισιόδοξη εποχή της αλματώδους ανάπτυξης και των τεχνολογικών καινοτομιών, ακούστηκαν οι πρώτες φωνές δυσπιστίας για τις μελλοντικές εξελίξεις. Ως αντίτιμο των ανέσεων που πρόσφερε η τεχνολογία ήλθε η ατμοσφαιρική ρύπανση, η τρύπα του όζοντος, το φαινόμενο του θερμοκηπίου και τελικά η καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος. Μέσα σε εκείνο το κλίμα αμφισβήτησης εντασσόταν και η ίδρυση από τον Νίκο Ρόμπο της κίνησης «Οικόπολη», για μια εναλλακτική μέθοδο οικολογικής αρχιτεκτονικής και πολεοδομίας.
Το δυσάρεστο είναι ότι όσα έμοιαζαν πριν από μερικές δεκαετίες σαν μακρινή απειλή, σήμερα αποτελούν καθημερινή πραγματικότητα. Το παγκόσμιο κλίμα αλλάζει δραματικά, οι παγετώνες λιώνουν, η στάθμη της θάλασσας ανεβαίνει, σε ορισμένες περιοχές εμφανίζονται πλημμύρες ενώ σε άλλες λειψυδρία και ερημοποίηση. Ο όρος οικολογία έγινε ξαφνικά επίκαιρος και δημοφιλής. Η αύξηση των πωλήσεων των βιολογικών προϊόντων μαρτυρά τη στροφή που παρατηρείται στις προτιμήσεις των καταναλωτών.
Για το ευρύ κοινό, η έννοια της οικολογίας είναι αρκετά ασαφής. Ο πολύς κόσμος θεωρεί ότι αναφέρεται στην προστασία της φύσης και αφορά κάποιους άλλους. Στην ουσία μας αφορά όλους, γιατί όλοι καταναλώνουμε ενέργεια, σπαταλάμε φυσικούς πόρους και παράγουμε σκουπίδια. Σαν καταναλωτές έχουμε επίσης μια έμμεση ευθύνη όταν αγοράζουμε προϊόντα και ενισχύουμε άθελά μας επιχειρήσεις που καταστρέφουν το περιβάλλον. Η οικολογία αναπόφευκτα σχετίζεται με την πολιτική. Γύρω από το πετρέλαιο και την ενέργεια έχουν «υφανθεί» ισχυρά οικονομικά συμφέροντα που συμπαρασύρουν τα διεθνή χρηματιστήρια και τις τιμές των βασικών ειδών διατροφής. Οσο λιγότερο εξαρτημένοι θα είμαστε από το πετρέλαιο, τόσο περισσότερο αυτάρκεις και ανεξάρτητοι θα νιώθουμε. Η επένδυση στις εναλλακτικές μορφές ενέργειας (ηλιακή, αιολική, γεωθερμική, υδάτινοι πόροι) που είναι ανεξάντλητες και δε ρυπαίνουν το περιβάλλον, θεωρείται επιβεβλημένη.
Αν πριν από μερικές δεκαετίες οι οικολόγοι αρχιτέκτονες θεωρούνταν ουτοπικοί ιδεαλιστές, σήμερα πλέον θα πρέπει να αντιμετωπίζονται σαν τεχνοκράτες. Η βασική τους επιδίωξη πρέπει να είναι ο σχεδιασμός κτιρίων που σέβονται το περιβάλλον, δε σπαταλούν ενέργεια και δε χρησιμοποιούν επιβλαβή για την υγεία οικοδομικά υλικά. Στο άμεσο μέλλον θα δούμε κτίρια να ενσωματώνουν στους τοίχους και τις στέγες φωτοβολταϊκά συστήματα για τη μετατροπή της ηλιακής ενέργειας σε ηλεκτρική, ώστε να καλύπτουν αυτοδύναμα ένα μέρος των ενεργειακών αναγκών τους. Με τον κατάλληλο σχεδιασμό και την άρτια θερμομόνωση θα δημιουργηθούν κτίρια που θα διατηρούνται ζεστά το χειμώνα και δροσερά το καλοκαίρι. Οι πόλεις δεν μπορούν πλέον να αναπτύσσονται χωρίς μακρόπνοο προγραμματισμό και σχεδιασμό, με πρόχειρες παρεμβάσεις και τροποποιήσεις κατά περίσταση, αλλά να δημιουργούνται βάσει οικολογικών κριτηρίων παραμερίζοντας τα οικονομικά συμφέροντα της κτηματαγοράς.
Πόλεις συνεκτικές, ορθολογικές, που θα ελαχιστοποιήσουν τη χρήση του αυτοκινήτου, με αγορές, σχολεία και διοικητικές υπηρεσίες κοντά στις κατοικίες και πολυώροφα κτίρια περιβαλλόμενα από κοινόχρηστους χώρους πρασίνου. Η τεχνολογία πρέπει να χρησιμοποιηθεί για να βελτιωθούν οι συνθήκες της ζωής αλλά και για να διατηρηθεί η ισορροπία στο φυσικό περιβάλλον. Αν ανατρέξουμε στο παρελθόν, θα ανακαλύψουμε με έκπληξη ένα πλήθος από σπινθηροβόλες ιδέες και ουτοπικά σχέδια για πόλεις του μέλλοντος. Θα διαπιστώσουμε, επίσης, ότι η ανώνυμη παραδοσιακή αρχιτεκτονική δίνει λύσεις για την αρμονική ένταξή της στη φύση, την αξιοποίηση της ηλιακής ενέργειας και την ορθολογική χρήση των τοπικών υλικών. Τελικά, η οικολογική αρχιτεκτονική δεν αφορά μόνο το κτίσιμο του σπιτιού, αλλά μια συνολική αλλαγή της νοοτροπίας και του τρόπου ζωής μας.
