Η θέση της γυναίκας και οι διαφορές ανάμεσα στα δύο φύλα στις ισλαμικές κοινωνίες έχουν καθορίσει στο έπακρο το εικαστικό έργο της Ιρανής Σιρίν Νεσάτ. Η ίδια, διάσημη καλλιτέχνις και περιζήτητη στις σημαντικότερες διεθνείς εικαστικές διοργανώσεις, έχοντας έδρα τη Νέα Υόρκη, αναφέρει συχνά ότι αισθάνεται ανάμεσα σε δύο κόσμους, πολιτισμικά, κοινωνικά και ψυχολογικά.
Ακριβώς αυτό το συναίσθημα διερευνά μέσα από τη δουλειά της (φωτογραφία, βίντεο). Ενα μνημειακό συνθετικό έργο της θα έχουμε την τύχη να δούμε στην Αθήνα, και εκείνη μαζί, που θα παραβρεθεί στην έκθεσή της, στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, στο Ωδείο Αθηνών, από 18 Μαρτίου έως 31 Μαϊου.
«Women without men» τιτλοφορούνται οι συνολικά πέντε βιντεο-εγκαταστάσεις της έκθεσης, εμπνευσμένες από το ομότιτλο μυθιστόρημα της Ιρανής συγγραφέως Σαρνούς Παρσιπούρ. Το βιβλίο, όταν κυκλοφόρησε το 1989 στο Ιράν, προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων, λόγω των πολιτικών και σεξουαλικών αναφορών του.
Η συγγραφέας φυλακίστηκε επανειλημμένα, τη μία φορά για πέντε χρόνια, και το βιβλίο της παραμένει απαγορευμένο. Η δράση του τοποθετείται το 1953, χρονιά του πραξικοπήματος εναντίον του δημοκρατικά εκλεγμένου πρωθυπουργού της χώρας, με σκοπό την επαναφορά του Σάχη. Ουσιαστικά το θέμα του είναι πέντε γυναίκες οι οποίες, καθεμιά για τους δικούς της λόγους, προσπαθούν να διαφύγουν από την καταπιεστική κοινωνία.
Αυτές τις πέντε γυναίκες παρακολουθούν και οι βιντεο-ηχητικές εγκαταστάσεις της Σιρίν Νεσάτ, σε μια «διασταύρωση κινηματογραφικής αφήγησης με λογοτεχνικο-εικαστικά διακείμενα», όπως αναφέρει η Αννα Καφέτση για το πρώτο μέρος του κύκλου, «Μahdokht», που υπήρξε παραγγελία του ΕΜΣΤ για την έκθεση «Διαπολιτισμοί», στο πλαίσιο της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας του 2004, και ανήκει στις συλλογές του. Από τότε μέχρι πέρυσι η Νεσάτ ολοκλήρωσε τη σύνθεση, η οποία θα παρουσιαστεί για πρώτη φορά στην Αθήνα. Η μεσόκοπη Μαχντόχτ, μία από τις πέντε «Γυναίκες χωρίς άνδρες», φοβάται τη σεξουαλικότητα, αλλά ποθεί τη γονιμότητα.
Αποφασίζει να εγκαταλείψει το σώμα της και αυτοφυτεύεται για να μεταμορφωθεί σε δέντρο που θα φέρει καρπούς... Μαζί με τις άλλες τέσσερις γυναίκες, μια νεαρή πόρνη, δύο ανύπαντρες φίλες και μια μεσήλικη αστή, με κοινό συνδετικό στοιχείο τον αγώνα τους για ελευθερία και επιβίωση σε ένα καθεστώς αυστηρών κανόνων, σκληρών απαγορεύσεων και ενοχών, στην τελευταία ιστορία της κινηματογραφικής αφήγησης συναντώνται σ' έναν κήπο. Εκεί, μια αναλογία με τον Κήπο της Εδέμ, δημιουργούν μέσα σε μια ατμόσφαιρα μαγικού ρεαλισμού, όπως και στο μυθιστόρημα, τη δική τους «ουτοπία».
«Η ταινία, σύμφωνα με τη Νεσάτ, παρακολουθεί την κατασκευή και την τελική κατάρρευση αυτής της ουτοπικής κοινωνίας. Η αφήγηση είναι δριμεία και διαχρονική, γεμάτη φιλοσοφικά, μυσταγωγικά, ποιητικά και θηλυκά χαρακτηριστικά». Γεννημένη το 1957, στο Καζβίν του Ιράν, η Σιρίν Νεσάτ στα 17 της σπούδασε ζωγραφική στις ΗΠΑ, όπου και εγκαταστάθηκε. Εξέθεσε για πρώτη φορά στις αρχές της δεκαετίας του 90 κι έγινε διάσημη από τις φωτογραφίες «Γυναίκες του Αλλάχ».
Το 1999 κέρδισε το Πρώτο Διεθνές Βραβείο στην Μπιενάλε Βενετίας με το βίντεο-αρτ «Τurbulent». Εκτοτε είναι παρούσα στις σημαντικότερες διεθνείς διοργανώσεις και σε μεγάλα μουσεία σύγχρονης τέχνης.
Δήμητρα Ρουμπούλα
