Ιθαγενείς της Πολυνησίας δίνουν συνέντευξη σε μια Ευρωπαία δημοσιογράφο. Σχολιάζουν τον σύγχρονο δυτικό πολιτισμό, τις συνήθειες, τις αξίες μας, την ίδια μας την ύπαρξη. Καθρεφτιζόμαστε στα μάτια αυτών που συνήθως καθρεφτίζουν τη φύση.
Ο λόγος για την εξαιρετικά ενδιαφέρουσα παράσταση της ομάδας quilombola/ physicaltheatre «Ανθρώπινοι ζωολογικοί κήποι – η συνέντευξη» που από τις 19 Φεβρουαρίου θα παρουσιάζεται στο Art Factory.
Εμείς μιλήσαμε με τη Νέλλη Πουλοπούλου στην οποία ανήκει η σύλληψη και σκηνοθεσία στην προσπάθειά μας να αποκωδικοποιήσουμε λίγο παραπάνω αυτούς τους ζωολογικούς... κήπους.
Πείτε μας λίγα λόγια για τους Ανθρώπινους ζωολογικούς κήπους;
Οι ανθρώπινοι ζωολογικοί κήποι υπήρξαν σε πολλές πόλεις της Ευρώπης και της Αμερικής από τα τέλη του προηγούμενου αιώνα έως το 1940 περίπου. Ονομάζονταν επίσης «εθνολογικές εκθέσεις» ή «Negro Villages» και ήταν περιφραγμένα θεματικά πάρκα στα οποία εκτίθονταν δημόσια ζωντανοί άνθρωποι ώστε να αναδειχθούν οι βιολογικές και πολιτιστικές διαφορές μεταξύ του ευρωπαϊκού πολιτισμού και των ιθαγενών. Η παράσταση δανείζεται τον όρο για να παρουσιάσει τον φόβο και την επιφύλαξη που ακόμα διακατέχει τους ανθρώπους για κάθε τι διαφορετικό ή ξένο. Η παράσταση επανεξετάζει τη σχέση του "δυτικού" με τον ιθαγενή, του "πολιτισμένου" με τον “κατώτερο”. Αναρωτιέται αν ο πολιτισμός μας είναι τόσο ανώτερος όσο πιστεύουμε, προβληματίζεται για το πώς ζω, σήμερα, εγώ ο ευρωπαίος. Πάνω από όλα, αναρωτιέται πως θα έμοιαζε ένα μέλλον αποδεσμευμένο από την προσκόλληση στο γνωστό ως μοναδική-εφικτή επιλογή, ένα μέλλον προσδιορισμένο όχι σύμφωνα με τα κοινωνικά δεδομένα που υπάρχουν, αλλά σύμφωνα με βάσεις και αξίες που έχουν ήδη αμφισβητηθεί, αποσαφηνιστεί.
Τι σας ενέπνευσε ώστε να συλλάβετε και να σκηνοθετήσετε τη συγκεκριμένη δουλειά;
Η ιδέα ξεκίνησε κάποια χρόνια πριν διαβάζοντας το βιβλίο "Ο Παπαλάγκι". Είναι οι διηγήσεις ενός φύλαρχου της Πολυνησίας στους συντοπίτες του για το πως ζει ο σύγχρονος άνθρωπος στην Ευρώπη. Αυτό το καθρέφτισμα του κόσμου μας μέσα από τα μάτια ενός ανθρώπου μη εκπαιδευμένου στο δικό μας πολιτισμό, μου φάνηκε ενδιαφέρον προς εξερεύνηση. Τι θα γινόταν αν ξαφνικά το κέρδος δεν ήταν η πρώτη αξία;Τι θα γινόταν αν ξαφνικά ξεχνούσαμε τα αυτονόητα, τα κεκτημένα; Τι πραγματικά θα μας ενδιέφερε μέσα σ' αυτή τη λήθη; Ποια θεμέλια θα χτίζαμε από την αρχή αν δεν ακολουθούσαμε τον ίδιο δρόμο;
Πού στοχεύετε με την παράσταση αυτή;
Μέσα στο χάος του σύμπαντος που ανήκουμε υπάρχουν συστήματα, ανθρώπινα και μη. Στόχος μας είναι να παρατηρήσουμε αυτά τα συστήματα, να τα καταγράψουμε σαν συμπεριφορές, να καταλάβουμε τις καταβολές τους και τις ανάγκες που τα δημιούργησαν. Διαπιστώνουμε ότι κάποιες παραδοχές έγιναν ερήμην του καθενός από μας. Έτσι μάθαμε, έτσι κάνουμε. Θα είμαστε πολύ ευχαριστημένοι αν καταφέρναμε με ένα χορό ταρακουνήματος να κάνουμε τους θεατές να αναθεωρήσουν ή έστω να ξανακοιτάξουν κάποιες παραδοχές. Δεν ξέρουμε τη λύση, δεν διδάσκουμε. Σε έναν κόσμο χωράνε πολλά. Εμείς απλά λέμε ότι πρέπει να ξανακοιτάξουμε τις ισορροπίες
Ο σύγχρονος άνθρωπος πόσο ελεύθερος είναι τελικά;
Στην ελευθερία υπάρχει η προσωπική και η κοινωνική διάσταση. Κοινωνικά ο σύγχρονος άνθρωπος ελευθερώθηκε σε κάποια, παραμένει δέσμιος σε κάποια άλλα. Στην παράσταση αναφέρεται κάπου η φράση " Δούλος, δουλοπάροικος, μισθωτός, χρεωμένος. Αυτός είναι ο πολιτισμός του Παπαλάγκι". Αυτή δεν είναι μια θέση δική μας, είναι γεγονός, είναι η εξέλιξη της ιστορικής ταυτότητας του σύγχρονου ανθρώπου. Η σκλαβιά έχει απορριφθεί σαν έννοια, αλλά στην εφαρμογή των εργασιακών μας σχέσεων ακόμα υπάρχει κάποιος που ορίζει το χρόνο κάποιου άλλου ή, στις διαπροσωπικές σχέσεις, ακόμα τα κοινωνικά πρότυπα περιορίζουν την προσωπική έκφραση. Μου κάνει εντύπωση ότι κάθε επίτευγμα του ανθρώπινου πολιτισμού κάνει πολύ καιρό να αφομοιωθεί και να εφαρμοστεί ενώ όλοι θεωρητικά παραδέχονται ότι είναι πιο δίκαιο, ή πιο λογικό, ή πιο συμφέρον.
Πού αγγίζει η παράσταση το σήμερα
Στην παράστασή μας, μια δημοσιογράφος καλεί στην εκπομπή της την τελευταία φυλή ιθαγενών μιας αχαρτογράφητης περιοχής. Κάτω από τον ιλουστρασιόν ανθρωπισμό, ξεπροβάλει η αλαζονεία. Πόσο έχουμε προχωρήσει από την εποχή της αποικιοκρατίας; Και τι γίνεται όταν οι "γραφικοί", οι "κατώτεροι" απαντήσουν. Η παράσταση, εκτός από την υποκρισία των media και τη χειραγώγηση της σκέψης, ανοίγει ένα κομβικό ζήτημα που μας έχει απασχολήσει και σε προηγούμενες δουλειές της ομάδας, όπως "Το κλουβί". Το ζήτημα του φόβου προς το διαφορετικό, το άγνωστο, ενός φόβου που είναι ακόμα εδώ, που περιφρονεί, που στιγματίζει.
Ποιος ο ρόλος του σώματος στην παράσταση;
Η ομάδα quilombola δημιουργήθηκε μέσα από ένα εργαστήριο σωματικού θεάτρου. Στην πρακτική μας, στο πρώτο διάστημα των προβών, ξεμπερδέψαμε το διανοητικό κομμάτι (δραματουργία, στόρι, κείμενα) και αργότερα αφήσαμε το σώμα να δράσει ελεύθερα. Θεωρήσαμε ότι η μοναδική μας εμπειρία για να κατανοήσουμε το σώμα ενός ιθαγενή είναι η σωματική άσκηση του ηθοποιού, κατά την οποία το άτομο νιώθει απελευθερωμένο από τα πρότυπα και πλησιάζει στη φυσική του κατάσταση, που αλλάζει στιγμή με τη στιγμή. Οι δράσεις γίνονται περισσότερο ενστικτωδώς και όχι με βάση τη φαντασία και τη μνήμη. Η σκέψη λειτουργεί για να βοηθήσει το σώμα να δράσει και όχι για να διατάξει το σώμα να κινηθεί. Το σώμα είναι ο οδηγός.
Σε ποιο βαθμό είναι η παράσταση διαδραστική;
Καλούμε το κοινό, εφόσον το θέλει, να αναπτύξει μια θέση απέναντι στα τεκταινόμενα. Ύστερα καταστρώνουμε μια παγίδα και του ζητάμε να μας βοηθήσει υποστηρίζοντας την αντίθετη θέση από αυτή που έχει. Έτσι το προτρέπουμε να κατανοήσει το διαφορετικό, να το υπερασπιστεί ακόμα και αν δεν συμφωνεί. Αυτό τον βοηθάει να κατανοήσει ακόμα καλύτερα τη δική του θέση. Γενικά καλούμε το θεατή να παρέμβει και να βοηθήσει με τις ιδέες του και τις πράξεις του να δούμε την ιστορία μας και την Ιστορία μας αλλιώς. Και να θέλαμε, δε θα μπορούσαμε να αποφύγουμε την εμπλοκή του κοινού στην εξέλιξη της ιστορίας. Βλέπετε η μισή ομάδα είναι ποτισμένη με το θέατρο του καταπιεσμένου, την κατεξοχήν μέθοδο του συμμετοχικού διαδραστικου θεάτρου. Μην φοβηθεί κανείς, πάντως, δε θα σας σηκώσουμε με το ζόρι.
Μελλοντικά σχέδια
Η ομάδα συνεργάζεται ήδη με την κίνηση καλλιτεχνών με αναπηρία, και έχει δημιουργήσει "Το κλουβί", μια ακτιβιστική παράσταση-δράση που παίζεται ξαφνικά σε πλατείες ή σε διαμαρτυρίες. Φιλοδοξούμε να συνεχίσουμε. Επίσης ετοιμάζεται και το τελευταίο από τα κομμάτια της τριλογίας "Ανθρώπινοι ζωολογικοί κήποι", μια solo performance με τίτλο "Η φυλακή". Οργανώνουμε τέλος μια συνάντηση ανοιχτών διαλόγων με παραστάσεις, συζητήσεις, ασκήσεις διαλόγων και ομαδικούς αυτοσχεδιασμούς.
Γεωργία Οικονόμου
