"Without freedom of speech we are dead". Oι Stéphane Charbonnier, Bernard Verlha, Georges Wolinski και Jean Cabut δεν υπέκυψαν ποτέ σε απειλές, δεν άφησαν ποτέ φιμωμένα πενάκια και μολύβια στα συρτάρια και πάλεψαν μέχρι τέλους να διατηρήσουν ζωντανό το χιούμορ τους απέναντι σε γραφικότητες, τον παραλογισμό οποιαδήποτε θρησκευτικής και πολιτικής πόλωσης και σε ακραίες αντιλήψεις.

Την ώρα που σ' όλη την Ευρώπη, οι δρόμοι κι οι πλατείες γεμίζουν με κόσμο που φωνάζει "Je Suis Charlie" και στο Παρίσι συνεχίζονται οι αναταραχές και οι συγκεντρώσεις, τρεις αγαπημένοι μας κομίστες και illustrators, μας άφησαν τα δικά τους σχόλια για την το ενδεχόμενο επιβίωσης ενός παρόμοιου εντύπου στην συντηρητική κι οπισθοδρομική χώρα μας και το δικαίωμα της ελευθερίας της έκφρασης.

Με την παρούσα πολιτική κατάσταση και νοοτροπία της ελληνικής κοινωνίας, θα μπορούσε να γεννηθεί ένα αντίστοιχο έντυπο στην Ελλάδα και να επιβιώσει;

Τάσος Παπαϊωάννου:
Θεωρώ πως όχι! Για τον Έλληνα είναι μονόδρομος η κάθε είδους διαπλοκή.

Ηλίας Κυριαζής:
Δεν μπορώ να απαντήσω σωστά γιατί χωρίς να το έχω διαβάσει ο ίδιος μόνο μαντεψιές μπορώ να κάνω για το περιεχόμενο του. Πάντως (προσπερνώντας το προφανές σχόλιο ότι λόγω κρίσης έτσι κι αλλιώς ελάχιστα έντυπα επιβιώνουν) θα σου πω ότι στην Ελλάδα είμαστε πολύ λιγότερο προχωρημένοι και ανεκτικοί από όσο παραμυθιάζουμε τους εαυτούς μας ότι είμαστε. Θυμίσου το «Corpus Christi» στο Χυτήριο.

Γιώργος Γούσης:
Νομίζω πως ένα ανάλογο έντυπο ούτε θα μπορούσε να γεννηθεί, αλλά ακόμα κι αν γεννιόταν σίγουρα δεν θα μπορούσε να επιβιώσει, τουλάχιστον όχι για πολύ. Αυτό έχει να κάνει κυρίως με τις συνθήκες που επικρατούν στον ελληνικό τύπο. Κανένα έντυπο δεν βγάζει πια τα έξοδα του από τις πωλήσεις του, άρα για να επιβιώσει αναγκάζεται να αναζητήσει χρηματοδότηση μέσα από διαφημίσεις ή χορηγίες. Ωστόσο, κανείς δεν δίνει χρήματα χωρίς αντάλλαγμα και τις περισσότερες φορές το αντάλλαγμα είναι ο περιορισμός της ελευθερίας της έκφρασης του εντύπου.

Συνεπώς, αν περισσότερο mainstream, όσον αφορά την ύλη τους, έντυπα πολλές φορές ασφυκτιούν εξαιτίας αυτής της «ιδιαίτερης» σχέσης, πόσo δε μάλλον ένα έντυπο στα πρότυπα του Charlie Hebdo. Βασική προϋπόθεση για την ύπαρξη ενός τέτοιου εντύπου είναι η πλήρης ανεξαρτησία του. Για να συμβεί κάτι τέτοιο, πρέπει να υπάρχει επαρκής αριθμός αναγνωστών που θα το στηρίξει αγοράζοντάς το.

Ωστόσο, η ελληνική κοινωνία παραμένει βαθιά συντηρητική σε κάθε της πολιτική και πολιτιστική έκφανση. Αν δε, σε αυτήν την εξίσωση προστεθεί και η ιδεολογική ηγεμόνευση του ελληνικού δημοσίου βίου και διαλόγου από τον φασισμό της “πολιτικής ορθότητας”, καταλαβαίνετε πως δεν υπάρχουν και πολλά περιθώρια.

Κατά πόσο υφίσταται τελικά το δικαίωμα της ελευθερίας του λόγου στην τέχνη στην εποχή μας και ποιος ορίζει τα όρια της σάτιρας;

T.Π:
Nομίζω ότι τα πάντα είναι σχετικά: η ελευθερία, η τέχνη, η εποχή μας. Σημασία έχει να κάνεις αυτό που θέλεις, να πεις αυτό που είναι να πεις μέσα από την τέχνη σου, δίχως να σε νοιάζει το αν κάποιος καταπατήσει το δικαίωμα σου.

Όσον αφορά τα όρια, σίγουρα όχι η θρησκεία του καθενός μας. Η σάτιρα δεν θα πρέπει να έχει όρια!

Η.Κ:
Το θέμα με το Charlie Hebdo δεν έχει να κάνει με την ελευθερία του λόγου. Δεν λογοκρίθηκε από την εξουσία η εφημερίδα, έπεσαν θύματα τρομοκρατικής επίθεσης από θρησκευτικά φανατισμενους. Κακώς εστιάζουμε στον αν ξεπέρασαν κάποια υπαρκτά ή φανταστικά όρια οι σχεδιαστές. Το θέμα είναι οτι σ'αρέσει δε σ'αρεσει, σε προσβάλει ή δε σε προσβάλει κάτι, στον πολιτισμένο κόσμο υπάρχουν συγκεκριμένοι τρόποι που εκφράζεις τη δυσαρεσκεια σου, δεν αρχίζεις να σκοτώνεις

Γ.Γ:
Δεν θα το περιόριζα στο δικαίωμα ελευθερίας του λόγου στην τέχνη ειδικά, γιατί αυτό θα σήμαινε ότι στην τέχνη μπορούμε να λέμε ό,τι θέλουμε, ενώ εκτός τέχνης όχι και τόσο.Γενικότερα από την στιγμή που επειδή κάποιος διαφωνεί μαζί σου ή συμφωνα με το δικό του κριτήριο θεωρεί ότι τον προσβάλλεις, μπορεί να σε κακοποιήσει (λεκτικά ή σωματικά), να σε απολύσει ή και να σε σκοτώσει δεν υπάρχει ελευθερία λόγου. Τουλάχιστον, όχι θεσμική. Η ελευθερία του λόγου δεν είναι τόσο δικαίωμα όσο αρετή, το μέγεθος της οποίας είναι ευθέως ανάλογο της τόλμης αυτού που την εξασκεί. Γιατί πάντοτε φέρει συνέπειες.

Ανέκαθεν δεν συνέβαινε αυτό όμως; Καθ’ όλη την ιστορία του ανθρώπου, πότε λιγότερο, πότε περισσότερο. Με παρηγορεί τουλάχιστον που ενώ οι άνθρωποι φεύγουν, η τέχνη και οι ιδέες μένουν. Κι αυτό είναι το σημαντικότερο είδος ελευθερίας του λόγου, μιας κι εξασκείται απέναντι στον ισχυρότερο δυνάστη, τον χρόνο. Δυστυχώς τα όρια της σάτιρας ορίζουν το πνευματικό επίπεδο και η παιδεία του αποδέκτη.

*Ψάξε και θα τους βρεις:
-Η Facebook Page του Γιώργου Γούση

-Αυτές τις μέρες τρέχει εδώ η crowdfunding καμπάνια της επετειακής έκθεσης του κλασσικού πλέον κομιικ του Ηλία Κυριαζή, Manifesto.

-Ο Τάσος Παπαϊωάννου άνοιξε με την Παναγιώτα Θεοφιλάτου την υπέροχη Athens Zine Bibliotheque η οποία είναι η πρώτη βιβλιοθήκη ελληνικών και ξένων zines ποικίλης ύλης.

Επιμέλεια: Κική Παπαδοπούλου