Κάθε φορά που τρώμε κάποιο φαγητό, το σώμα μας προσπαθεί να χωνέψει και να αφομοιώσει από αυτό τα θρεπτικά στοιχεία που περιέχει. Η πεπτική λειτουργία ξεκινά από τον τεμαχισμό και την κατάποση της πρώτης μπουκιάς τροφής που βάζουμε στο στόμα μας, συνεχίζεται στο στομάχι και ολοκληρώνεται στο λεπτό έντερο, όπου ουσιαστικά ολοκληρώνεται το μεγαλύτερο τμήμα της πέψης, καθώς και εκεί γίνεται η απορρόφηση των περισσότερων θρεπτικών στοιχείων. Τα υπολείμματα τροφής που δεν μπορούν να υποστούν τη διαδικασία πέψης και δεν έχουν χωνευτεί, περνούν μέσα από το παχύ έντερο και κατόπιν, όταν το έντερο λειτουργεί φυσιολογικά, απεκκρίνονται με το μηχανισμό της αφόδευσης.

Λίγη ανατομία

Το έντερο διακρίνεται σε λεπτό έντερο (μακρύ, μήκους 4,5-6 μέτρων) και παχύ έντερο (πιο κοντό, περίπου 1,5 μέτρο και πιο παχύ).

Στο λεπτό έντερο πραγματοποιείται περίπου το 90% της πέψης με την απομύζηση της τροφής, δηλαδή τη μετατροπή της σε ρευστή κατάσταση «χυλού», και η απορρόφηση των θρεπτικών μορίων από τις λάχνες του βλεννογόνου χιτώνα του, μέσω των οποίων γίνεται η θρεπτική τροφοδότηση όλου του οργανισμού.

Στο παχύ έντερο, που αντιπροσωπεύει το τελικό τμήμα του γαστρεντερικού σωλήνα, γίνεται αφενός περιορισμένη απορρόφηση νερού και ηλεκτρολυτών, αφετέρου προσωρινή αποθήκευση και ζύμωση των υπολειμμάτων τροφής ώστε να συμπυκνωθούν και να γίνουν στερεά, πριν απορριφθούν με τη μορφή κοπράνων.

Με δυο λόγια, από το λεπτό έντερο εξαρτάται η πληρότητα της πέψης, ενώ από το παχύ έντερο η απομάκρυνση των άχρηστων ουσιών. Επιπλέον όμως αυτών των τόσων σημαντικών, στο έντερο εδράζεται ένα μεγάλο τμήμα του ανοσοποιητικού συστήματος, το οποίο μας προστατεύει από τους ξένους «εισβολείς», όπως τα παθογόνα μικρόβια, αλλά και ο επονομαζόμενος «δεύτερος εγκέφαλος» (brain-gut axis), ο οποίος είναι πολύ ευαίσθητος στα νευρικά ερεθίσματα και επηρεάζει την ψυχική μας διάθεση μέσω της παραγωγής νευροδιαβιβαστών. Συνεπώς τόσο η σωματική όσο και η ψυχική υγεία εξαρτώνται σε πολύ μεγάλο βαθμό από τη λειτουργική κατάσταση του εντέρου.

Φιλικά & εχθρικά μικρόβια σε αρμονική συμβίωση

Στο εσωτερικό του σώματος φιλοξενούνται τρισεκατομμύρια μικροοργανισμοί, που ανήκουν σε διάφορα είδη μικροβίων, άλλα είδη δυνητικά εχθρικά και επιβλαβή κάτω από ορισμένες συνθήκες και άλλα φιλικά προς τον οργανισμό και δυνητικά ωφέλιμα, τα λεγόμενα «προβιοτικά». Τα περισσότερα μικρόβια ζουν και παραμένουν στο παχύ έντερο, όπου υπό το συνεχή έλεγχο του ανοσοποιητικού συστήματος συμβιώνουν αρμονικά και ισορροπημένα, συνθέτοντας ένα πολύπλοκο μικροβιακό οικοσύστημα, την «εντερική χλωρίδα». Η εντερική χλωρίδα έχει πολυποίκιλη βιολογική δράση και παίζει σημαντικό ρόλο σε πολλές βασικές λειτουργίες του ανθρώπινου οργανισμού, όπως στην πέψη της τροφής, στην απορρόφηση των θρεπτικών συστατικών, στην παραγωγή απαραίτητων ουσιών, π.χ. των βιταμινών Β12 και Κ, στην προστασία του εντέρου από ξένα προς αυτό παθογόνα μικρόβια και άλλα ξενοβιοτικά, στη διατήρηση της ακεραιότητας των εντερικών κυττάρων, στη ρύθμιση μεταβολικών και ανοσολογικών αντιδράσεων, στον αποκλεισμό εκδήλωσης αλλεργικών αντιδράσεων, στην κινητικότητα του εντέρου κ.ά.

Η ανατροπή που φέρνει προβλήματα

Η φυσιολογική ισορροπία της εντερικής χλωρίδας εξαρτάται από δεκάδες διαφορετικούς παράγοντες και γι’ αυτό είναι πολύ ευαίσθητη στις αλλαγές. Όταν υπάρξει οποιαδήποτε σημαντική αλλαγή στο εσωτερικό περιβάλλον του εντέρου, είτε ξαφνική και έντονη όπως στην περίπτωση λήψης ισχυρών αντιβιοτικών ή άλλων φαρμάκων, είτε αργή και προοδευτική όπως συμβαίνει αρκετά συχνά λόγω κακής διατροφής, αλκοόλ, καπνίσματος ή καθώς μεγαλώνουμε ηλικιακά, τότε τα εχθρικά μικρόβια αρχίζουν να αυξάνονται σε βάρος των φιλικών, τα οποία μειώνονται και ανατρέπεται η ισορροπία. Εάν η διαταραχή δεν αντιμετωπιστεί άμεσα και δεν αποκατασταθεί εγκαίρως με αύξηση του πληθυσμού των φιλικών μικροβίων, τα εχθρικά μικρόβια πολλαπλασιάζονται γρήγορα και μπορεί να αποκτήσουν τον έλεγχο της εντερικής χλωρίδας. Έτσι η προηγούμενη αρμονική συμβίωσή τους με τα φιλικά μικρόβια μετατρέπεται σε δυσβίωση, δηλαδή σε μια κατάσταση αστάθειας και ανισορροπίας στη σύνθεση των μικροβιακών κοινοτήτων, όπου τίποτα στο έντερο –και όχι μόνο!– δεν λειτουργεί όπως προηγουμένως.

Όσα φέρνει η δυσβίωση

Οι διαταραχές της εντερικής χλωρίδας και τα προβλήματα του εντέρου μπορούν να επηρεάσουν το σύνολο του οργανισμού και να εκδηλωθούν με πάσης φύσεως δυσλειτουργίες, ενοχλήσεις και συμπτώματα. Σε συνθήκες εντερικής δυσβίωσης και αναλόγως του βαθμού της, το έντερο δυσκολεύεται να απορροφήσει σωστά τα θρεπτικά συστατικά της τροφής (δυσαπορρόφηση), π.χ. ασβέστιο, ενώ περιορίζεται και η παραγωγή των βιταμινών Β12 και Κ, αυξάνοντας έτσι τον κίνδυνο εκδήλωσης διατροφικών ελλείψεων.

Όταν η δυσλειτουργία του εντέρου είναι μεγάλη και επειδή το γαστρεντερικό σύστημα αλληλεπιδρά και επηρεάζει όλα τα υπόλοιπα οργανικά συστήματα, ιδίως όμως το ανοσοποιητικό, ο οργανισμός καθίσταται πιο ευάλωτος σε αλλεργίες, ιώσεις, μικροβιακές λοιμώξεις και ασθένειες, ενώ μπορεί να εκδηλωθούν διάφορα ενοχλητικά συμπτώματα, τόσο τοπικά όσο και πιο γενικευμένα, όπως αλλεργικές εκδηλώσεις (ρινίτιδα, άσθμα, τροφικές υπερευαισθησίες), ακμή, δερματοπάθειες, διάρροιες, δυσκοιλιότητα, κεφαλαλγίες, κολίτιδες, κολπίτιδες, ορμονικές διαταραχές, σύνδρομο χρόνιας κόπωσης κ.ά.

Μπορεί επίσης να επηρεαστεί αρνητικά η ψυχική διάθεση και να εμφανίζονται συχνότερα μεταπτώσεις της ή καταθλιπτικά επεισόδια, ακόμη και επεισόδια συναισθηματικής υπερφαγίας, διότι η παραγωγή, απορρόφηση και ρύθμιση της σεροτονίνης συνδέεται άμεσα με τη λειτουργική κατάσταση του εντέρου – όταν το έντερο υποφέρει, η διάθεση «πέφτει» κατακόρυφα!

Το ήξερες; Συμπτώματα που εντείνονται με την αυξημένη κατανάλωση ζάχαρης, γλυκών και λοιπών υδατανθράκων ή, αντίθετα, υποχωρούν όταν αυτά περιορίζονται κατά πολύ για κάποιο διάστημα ενδέχεται να υποδηλώνουν υπερβολική ανάπτυξη ζυμομυκήτων στο γαστρεντερικό σύστημα.

Ένα σύνδρομο, πολλά προβλήματα

Υπό φυσιολογικές συνθήκες τα τοιχώματα του υγιούς εντερικού βλεννογόνου δεν επιτρέπουν την απορρόφηση μεγαλομοριακών ενώσεων, όπως τοξικών ουσιών και άλλων ξενοβιοτικών, ούτε αλλεργιογόνων, τα οποία καταστρέφει με το ανοσοποιητικό σύστημα που διαθέτει. Όταν όμως υπάρχει χρόνια εντερική δυσβίωση, τότε ο βλεννογόνος καταπονείται συνεχώς και έντονα, με αποτέλεσμα κάποιες φορές να χαλάει κατά τόπους η «μόνωσή» του, να χάνει τη συνεκτικότητά του και να αυξάνεται η διαπερατότητα των εντερικών τοιχωμάτων, δημιουργώντας έτσι μια άκρως προβληματική κατάσταση, γνωστή ως «σύνδρομο διαρρέοντος εντέρου» (Leaky-gut-syndrome). Η κατάσταση αυτή, κατά την οποία μεγάλα μόρια, π.χ. άπεπτα κομμάτια πρωτεϊνών, περνούν σχεδόν ανεμπόδιστα από τα εντερικά τοιχώματα, αποτελεί βασική αιτία έκθεσης του εντέρου σε αντιγόνα που σχετίζονται με τροφικές αλλεργίες και αυτοάνοσα νοσήματα. Σχετίζεται επίσης με μετακινήσεις δυνητικά επικίνδυνων βακτηρίων μέσα στον οργανισμό, παράταση του χρόνου έκθεσης του εντερικού βλεννογόνου σε τοξικούς παράγοντες, αυξημένο οξειδωτικό στρες, υποτροπή φλεγμονωδών νόσων, όπως η ελκώδης κολίτιδα, εκδήλωση χρόνιων συστηματικών φλεγμονών, όπως η πολυσυστηματική χρόνια καντιδίαση, αλλά και με μεταβολικά προβλήματα, όπως η αναποτελεσματικότητα των καύσεων και η αύξηση του σωματικού βάρους.

Το ήξερες; Κάθε χρόνια φλεγμονώδης κατάσταση υπερδιεγείρει το ανοσοποιητικό σύστημα και το αναγκάζει να παράγει ισχυρότατες χημικές ουσίες που δρουν πολύ τοξικά για τον οργανισμό.

Ποια είναι τα αίτια της δυσβίωσης;

Τα αίτια που οδηγούν σε δυσβίωση είναι πολλά, ωστόσο τα πλέον συχνά είναι:

• Ασθένειες όπως ενδοκρινικές διαταραχές, αρρύθμιστος σακχαρώδης διαβήτης, κακοήθη νοσήματα, παχυσαρκία κ.ά. Επίσης οι λοιμώξεις, τροφικές δηλητηριάσεις, γαστρεντερίτιδες, χρόνια δυσκοιλιότητα, διάρροιες, αιμοκάθαρση, βαριές χειρουργικές επεμβάσεις αλλά και η κύηση.
• Λήψη φαρμάκων όπως αντιβιοτικά (κυρίως τα ευρέως φάσματος), υπακτικά-καθαρκτικά, φάρμακα για το πεπτικό σύστημα, κορτικοστεροειδή, αντιφλεγμονώδη, αναλγητικά, αντισυλληπτικά, ορμόνες, ψυχοτρόπα, ανοσοκατασταλτικά, χημειοθεραπευτικά κ.ά.
• Επιλογές του τρόπου ζωής, όπως ανθυγιεινή διατροφή, περιορισμένη πρόσληψη φυτικών ινών, υπερκατανάλωση αλκοόλ, κάπνισμα, ξενύχτια.
• Ξενοβιοτικά, χημικές ουσίες και τοξικά του περιβάλλοντος, της τροφής και του νερού, όπως υπολείμματα φυτοφαρμάκων, βαρέα μέταλλα, πρόσθετα τροφίμων, έκθεση σε ακτινοβολίες κ.ά.
• Αγχώδης τρόπος ζωής, παρατεταμένο άγχος.
• Συχνά ταξίδια με μεγάλες μετακινήσεις.

Διατροφική πρόληψη και αντιμετώπιση

Τόσο η πρόληψη όσο και η αντιμετώπιση της εντερικής δυσβίωσης υποβοηθούνται σημαντικά με τη μόνιμη καθιέρωση πιο υγιεινών συνηθειών διατροφής και συγχρόνως την ενίσχυση του διαιτολογίου με τρόφιμα που αποτελούν πηγές φιλικών μικροβίων (προβιοτικά) και άπεπτων ινών (πρεβιοτικά), εμπλουτισμένων με αυτά λειτουργικών τροφίμων, καθώς και ειδικών σκευασμάτων. Η διατροφική λήψη προβιοτικών, εφόσον αυτά διατηρούνται ενεργά («ζωντανά») στο τρόφιμο ή στο συμπλήρωμα, συμβάλλει στην αναπλήρωση και συμπλήρωση του πληθυσμού των φιλικών μικροβίων στον οργανισμό, στην αποκατάσταση των αποθεμάτων τους στην εντερική χλωρίδα αλλά και στην αύξηση της αποτελεσματικότητάς τους.

Συμβουλές διατροφής

• Προτίμησε γαλακτοκομικά προϊόντα με «ζωντανές» καλλιέργειες προβιοτικών, όπως γιαούρτι και ξινόγαλα παραδοσιακού τύπου, κεφίρ, μπάντζο, ανεβατό, τελεμέ.
• Ένταξε στο διαιτολόγιό σου ωμά τρόφιμα μακράς φυσικής ζύμωσης, όπως ξινολάχανο, πίκλες, τουρσί, σκόρδο μαύρο και ελιές (ειδικοί τύποι), προτιμότερο με χαμηλή περιεκτικότητα σε νάτριο και ακόμα καλύτερα εάν τα φτιάξεις μόνη σου.
• Επίλεξε προϊόντα ζύμωσης οσπρίων και αμυλούχων τροφίμων χωρίς προσθήκη μαγιάς αρτοποιίας, όπως εφτάζυμο ψωμί από ρεβίθια, μίζο (παράγωγο των φασολιών σόγιας), χαρουπόμελο.
• Αύξησε προοδευτικά –όχι απότομα!– την πρόσληψη φυτικών ινών τρώγοντας καθημερινά αρκετά φρούτα, λαχανικά, χόρτα και προϊόντα δημητριακών ολικής αλέσεως. Συγχρόνως αύξησε την κατανάλωση νερού.
• Κατανάλωνε τακτικότερα διάφορα είδη οσπρίων, καθώς και τρόφιμα που περιέχουν πρεβιοτικές ίνες, όπως αγκινάρες, βρώμη, κολοκάσι, κρεμμύδια, μπανάνες, πράσα, ραδίκια και σκόρδα.
• Περιόρισε την κατανάλωση κόκκινου κρέατος και επεξεργασμένων προϊόντων «πλούσιων» σε ζάχαρη, λιπαρά και πρόσθετα τροφίμων, όπως τα συντηρητικά.
• Μείωσε δραστικά ή απόφυγε τα αλκοολούχα ποτά, προϊόντα αρτοποιίας που γίνονται με ραφιναρισμένο αλεύρι και μαγιά, π.χ. λευκό ψωμί, τα σιτεμένα τυριά που περιέχουν φυσικώς μούχλα, π.χ. ροκφόρ, και τα τρόφιμα που είναι μύκητες, π.χ. μανιτάρια.
• Τουλάχιστον για μερικές εβδομάδες απόφυγε τα τρόφιμα που υποψιάζεσαι ότι σου προκαλούν γαστρεντερικές διαταραχές ή άλλες ενοχλήσεις και παρατήρησε τις αντιδράσεις σου τόσο κατά το διάστημα αποχής όσο και κατά την επαναφορά τους στη διατροφή σου. Μην αποκλείεις μόνιμα από τη διατροφή σου ολόκληρες ομάδες τροφών, π.χ. όλα τα γαλακτοκομικά αν έχεις δυσανεξία στη λακτόζη, χωρίς τη συμβουλή διαιτολόγου για την ορθή υποκατάστασή τους.

* Οι παρεχόμενες πληροφορίες δεν υποκαθιστούν την ενημέρωση από τον προσωπικό σου γιατρό ή άλλον ειδικό υγείας και δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται για αυτοδιάγνωση ή αυτοθεραπεία.

ΑΠΟ ΤΟΝ ΣΤΑΥΡΟ ΔΕΔΟΥΚΟ

Πρώτη δημοσίευση: Περιοδικό Αρμονία, τεύχος 164

Update: Οκτώβριος 2015.