Πριν από χρόνια οι εργάτες σε ένα εργοστάσιο παραπονέθηκαν ότι κρύωναν και ζήτησαν από το αφεντικό τους να αυξήσει τη θέρμανση. Αντ’ αυτού, ο εργοδότης έβαψε τους τοίχους από γαλάζιους πορτοκαλί. Αποτέλεσμα; Οι εργαζόμενοι όχι μόνο δεν κρύωναν πια αλλά ορισμένοι παραπονούνταν για την υπερβολική ζέστη.
Αυτό το περιστατικό επιβεβαιώνει το κοινό βίωμα όλων μας: Ότι τα χρώματα γύρω μας μπορούν να μεταβάλλουν σημαντικά την αίσθηση που παίρνουμε από το περιβάλλον μας. Να μας επηρεάσουν ψυχολογικά αλλά και σωματικά, μια και αυτά τα δύο σπάνια λειτουργούν ανεξάρτητα. Δεν είναι τυχαίο ότι πολλές μεταφορικές εκφράσεις που χρησιμοποιούμε για να περιγράψουμε συναισθήματα σχετίζονται με χρώματα: «Μου μαύρισε η ψυχή», «πρασίνισε από τη ζήλια του», «βλέπω τα πράγματα ρόδινα», «κάναμε μαύρα μάτια να σε δούμε», «έγινε άσπρος σαν το πανί». Κι όσο για τα περί θερμών και ψυχρών χρωμάτων, για να επιστρέψουμε στο περιστατικό με το εργοστάσιο, όχι μόνο δεν αποτελούν απλώς σχήμα λόγου αλλά είναι επιστημονικά επιβεβαιωμένη η επίδρασή τους στην υποκειμενική αίσθηση της θερμοκρασίας που έχουμε μέσα σε ένα χώρο, η οποία μπορεί να μεταβληθεί μέχρι και 10 βαθμούς Κελσίου!
Χρωματικά ψυχογραφήματα
Το χρώμα δεν είναι απλώς ένα καλόγουστο δώρο της μητέρας φύσης που ο άνθρωπος αντιγράφει και χρησιμοποιεί για να κάνει πιο όμορφο το περιβάλλον του. Η επίδρασή του στην ψυχολογία μας πάει πολύ βαθύτερα από τα ζητήματα προσωπικής αισθητικής. Κι αυτή η επίδραση έχει γίνει αντικείμενο μελέτης από όλες τις επιστήμες που ασχολούνται με τον ανθρώπινο ψυχισμό, από την κλασική ψυχολογία μέχρι το σύγχρονο μάρκετινγκ.
Η μελέτη αυτή είναι ιδιαίτερα πολύπλοκη. Μπορεί για παράδειγμα να λέμε ότι τα θερμά χρώματα ταυτίζονται με τη ζωντάνια ή την επιθετικότητα, ενώ τα ψυχρά με την απόσυρση ή τη χαλάρωση. Από την άλλη όμως δεν έχει νόημα να αποτιμούμε τον συναισθηματικό αντίκτυπο ενός μεμονωμένου χρώματος αλλά θα πρέπει να το βλέπουμε σε σχέση με τα γειτονικά του. Ένα βαθύ μπλε πλάι σε ένα σκούρο μοβ μπορεί να δημιουργεί αίσθηση μοναξιάς και θλίψης, ενώ το μοβ συνδυασμένο με το κίτρινο να φέρνει στο νου κάτι επιβλητικό και επίσημο. Ας δούμε όμως καλύτερα τις γενικές τους ιδιότητες και τις επιδράσεις τους στον ψυχισμό μας:
Κόκκινο, το επιθετικό
Είναι το αγαπημένο των παιδιών. Επιθετικό, ενεργητικό και διεγερτικό, παραπλανεί ως προς τις αποστάσεις δίνοντας την αίσθηση ότι βρίσκεται πιο κοντά στον θεατή. Αυτό το γεγονός, σε συνδυασμό με την άποψη ότι οι οδηγοί των κόκκινων αυτοκινήτων θεωρούνται πιο επιθετικοί στην οδήγηση, έχει καταλήξει στην απαγόρευση των Ι.Χ. με τέτοιο χρώμα σε ορισμένες χώρες. Ακριβώς όμως επειδή τραβά την προσοχή, το έχουν τα οχήματα υπηρεσιών άμεσης ανάγκης, όπως οι πυροσβεστικές αντλίες. Και βέβαια κόκκινα είναι τα οδικά σήματα που εφιστούν την προσοχή σε ένα κίνδυνο, όπως και το φανάρι της στάσης στους φωτεινούς σηματοδότες.
Μια άλλη ιδιότητα του κόκκινου είναι να ανοίγει μεν την όρεξη αλλά να μην βοηθά την παραμονή για μεγάλο διάστημα στους χώρους όπου κυριαρχεί. Γι’ αυτό το χρησιμοποιούν σε εστιατόρια και ιδίως σε φαστ φουντ, όταν θέλουν τους πελάτες να πεινάνε και να τρώνε αλλά επιπλέον να μη μένουν για πολύ και τους κρατάνε τα τραπέζια.
Ροζ, το αθώο
Παρόλο που προέρχεται από το ενεργητικό κόκκινο, το απαλό ροζ θεωρείται άκρως ηρεμιστικό. Στα αμερικάνικα αναμορφωτήρια έχει διαπιστωθεί ότι τα πιο βίαια παιδιά είχαν λιγότερα ξεσπάσματα όταν τα έβαζαν σε ένα ροζ δωμάτιο. Το χρησιμοποίησαν ακόμα και σε φυλακές με τα ίδια αποτελέσματα. Αντίθετα, το σκούρο ροζ αυξάνει τους σφυγμούς και προκαλεί υπερδιέγερση.
Κίτρινο, το χαρούμενο
Πρόκειται για το πρώτο χρώμα που διακρίνει ένα νεογέννητο.
Είναι το φωτεινότερο όλων και το πιο χαρούμενο, στην πρώτη ματιά. Επίσης είναι κι αυτό που τραβά αμέσως το μάτι, μέσα σε μια πολύχρωμη επιφάνεια, π.χ. έναν ζωγραφικό πίνακα. Ωστόσο γίνεται κουραστικό, αν κανείς το βλέπει για πολλή ώρα συνέχεια. Έχει παρατηρηθεί ότι τα μωρά κλαίνε περισσότερο και τα ζευγάρια τσακώνονται συχνότερα μέσα σε δωμάτια σε λεμονί χρώμα
Πορτοκαλί, το κεφάτο
Ανεβάζει το κέφι και την ενεργητικότητα. Στις πιο καθαρές αποχρώσεις του είναι το κατ’ εξοχήν χρώμα που ανοίγει την όρεξη (όσοι κάνετε δίαιτα, προσέξτε!). Δεν συμβαίνει πάντως το ίδιο με το ροδακινί και το κοραλλί.
Καφετί, το σταθερό
Στη δυτική κουλτούρα είναι ένα χρώμα που συνδέεται με την έντονη γεύση, καθώς θυμίζει ψημένο κρέας, ψωμί και σάλτσες. Ανοίγει την όρεξη, αν συνδυαστεί με ροδακινί ή ροζ φραουλί. Είναι επίσης δημοφιλές χρώμα για τα δάπεδα γιατί θυμίζει τη γη και προκαλεί έτσι συνειρμούς σταθερότητας.
Μπλε, το ηρεμιστικό
Χαλαρώνει το νευρικό σύστημα . Επίσης μειώνει την όρεξη, ίσως επειδή δεν υπάρχουν φυσικά φαγώσιμα με αυτό το χρώμα. Αν λοιπόν θέλετε να αδυνατίσετε, βάψτε την κουζίνα σας σε τόνους του μπλε! Καθώς οι αποχρώσεις του δίνουν την αίσθηση της ηρεμίας, της συμφιλίωσης αλλά και της εμπιστοσύνης, δεν είναι καθόλου τυχαίο που το βλέπουμε στα περιπολικά (και στους φάρους τους) αλλά και σε στολές στρατιωτικών, αστυνομικών, «σεκιουριτάδων» ή αεροσυνοδών. Είναι κατ’ εξοχήν ηρεμιστικό χρώμα, γι’ αυτό και το συναντάμε τόσο συχνά στο εσωτερικό των νοσοκομείων. Επίσης το μπλε βοηθά τις νοητικές διεργασίες. Σύμφωνα με έρευνες, παιδιά που έκαναν τεστ νοημοσύνης σημείωναν υψηλότερες βαθμολογίες σε αίθουσες με γαλάζιο ταβάνι. Άλλες μελέτες πάλι έχουν δείξει ότι η παραμονή σε γαλάζια δωμάτια αυξάνει τη γονιμότητα.
Πράσινο, το αναπαυτικό
Είναι το πιο ξεκούραστο χρώμα. Έχει ταυτιστεί με τη φύση και από αυτή την πλευρά γνωρίζει όλο και μεγαλύτερη διάδοση τα τελευταία χρόνια. Μαζί με το μπλε και τις ενδιάμεσές τους αποχρώσεις είναι το χρώμα που προτιμούν οι ηλικιωμένοι , ίσως επειδή οι φακοί των ματιών τους αρχίζουν και παίρνουν κιτρινωπή απόχρωση.
Όσα πιάνει το βλέμμα
Το φάσμα του ορατού φωτός περιλαμβάνει αμέτρητες αποχρώσεις και θεωρητικά το ανθρώπινο μάτι μπορεί να διακρίνει ακόμα και 700, υπό την προϋπόθεση όμως να είναι αρκετά εκπαιδευμένο, είτε από κουλτούρα είτε από εθνολογική καταγωγή. Οι Εσκιμώοι, για παράδειγμα, συνηθισμένοι στις απέραντες χιονισμένες εκτάσεις, είναι σε θέση να διακρίνουν και να ονοματίσουν 100 διαφορετικές αποχρώσεις του λευκού, πράγμα που βέβαια δεν ισχύει για τους κατοίκους των νοτιότερων χωρών κι ακόμα λιγότερο για τους Αφρικανούς. Λιγότερα χρώματα γενικά μπορούσαν να διακρίνουν οι πρόγονοί μας: ενδεχομένως στα ομηρικά χρόνια οι άνθρωποι να έβλεπαν μαύρο το σκούρο μπλε της θάλασσας ενώ στον Μεσαίωνα διέκριναν στο ουράνιο τόξο όχι εφτά αλλά τρία χρώματα. Σήμερα προφανώς ένας εικαστικός καλλιτέχνης μπορεί να ξεχωρίσει πολύ περισσότερες αποχρώσεις και φωτοσκιάσεις από κάποιον που έχει «αγύμναστο» μάτι. Όπως και ένας έμπειρος ελαιοχρωματιστής.
Το πράσινο των γιατρών
Κάθε βασικό χρώμα έχει το συμπληρωματικό του. Για το κίτρινο το συμπληρωματικό είναι το μοβ, για το κόκκινο το πράσινο και για το μπλε το πορτοκαλί. Αυτά τα ζευγάρια χρωμάτων θεωρούνται ότι βρίσκονται σε ισορροπία, και αισθητικά ταιριάζουν απολύτως μεταξύ τους, οπότε είναι η πιο ασφαλής χρωματική επιλογή που μπορεί να κάνει κάποιος συνδυάζοντας δυο χρώματα..
Τα συμπληρωματικά χρώματα είναι εκείνα που βλέπουμε με το οπτικό φαινόμενο του μετεικάσματος: Αν κοιτάξουμε για ένα-δυο λεπτά ένα ζωηρόχρωμο, καλά φωτισμένο αντικείμενο και στρέψουμε μετά το βλέμμα σε μια λευκή επιφάνεια, θα δούμε για μερικά δευτερόλεπτα να σχηματίζεται ένα φανταστικό είδωλο με το σχήμα του αντικειμένου αλλά με το συμπληρωματικό του χρώμα. Αυτό το φαινόμενο ήταν άλλωστε και ο λόγος που οι ρόμπες των χειρουργών και του νοσηλευτικού προσωπικού καθώς και τα σεντόνια των χειρουργείων έγιναν από λευκά πράσινα. Πέραν του να είναι χρώμα χαλαρωτικό και …ελπιδοφόρο, το συγκεκριμένο πράσινο είναι συμπληρωματικό του χρώματος του αίματος. Στη διάρκεια της εγχείρησης οι γιατροί που κρατούν το βλέμμα τους προσηλωμένο στο αναπόφευκτα λερωμένο με αίματα σημείο όπου δουλεύουν, δεν ενοχλούνται πια από τα πράσινα σχήματα τα οποία εμφανιζόταν άλλοτε πάνω στα λευκά υφάσματα εξαιτίας του φαινομένου του μετεικάσματος.
Σε γνωρίζω από την όψη
Οι ιδιότητες των χρωμάτων να υποβάλλουν συναισθήματα έχουν χρησιμοποιηθεί από αρχαιοτάτων χρόνων για διάφορους σκοπούς. Όλοι όσοι κατείχαν θέσεις εξουσίας, ιερατεία και κοσμικοί άρχοντες, εκμεταλλεύτηκαν τους χρωματικούς συμβολισμούς για να υποδηλώνουν τη θέση τους μέσα από τις φορεσιές και τα λάβαρά τους. Το χρώμα έγινε μέσο διαχωρισμού των ανθρώπινων ομάδων, σε κοινωνικές τάξεις, στρατεύματα, θρησκευτικά τάγματα. Πάνω απ’ όλους όμως, ενώνοντας αντί να χωρίζει, έμπαιναν οι χρωματικοί συνδυασμοί που ξεκίνησαν από τα οικόσημα των ευγενών και κατέληξαν στις εθνικές σημαίες. Η δημιουργία των οικοσήμων ξεκίνησε από τον 12ο αιώνα και οι συνθέσεις τους βασίστηκαν σε όλα όσα ήθελαν να υποδηλώσουν τόσο με τα σχήματα (σπαθιά, λέοντες και άλλα σύμβολα) όσο και με τα χρώματα. Τα τελευταία ήταν εφτά, χωρισμένα σε δυο ομάδες: τα μεταλλικά (λευκό και κίτρινο) και τα σμάλτα (κόκκινο, μπλε, μαύρο, πράσινο και πορφυρό- μοβ). Ο απαράβατος κανόνας στη σύνθεση των οικοσήμων ήταν να συνδυάζουν ένα χρώμα από τη μία ομάδα με ένα από την άλλη. Το 1986 ένας ερευνητής αποπειράθηκε να δει σε ποιο βαθμό ίσχυε κάτι τέτοιο για τις εθνικές σημαίες. Προέκυψε ότι στις 163 σημαίες των τότε ανεξάρτητων κρατών ο κανόνας είχε εφαρμοστεί στο 80% των περιπτώσεων.
Το μαύρο του πένθους και της χαράς
Πέρα όμως από την εθνικιστική πλευρά, τα χρώματα έχουν πράγματι διαφορετική σημασία στον κάθε λαό. Ξέρουμε ότι το μαύρο, που είναι σύμβολο πένθους στις δυτικές κοινωνίες, για τους Κινέζους και κάποιους λαούς της Αφρικής δεν έχει καθόλου αυτό το νόημα, σε αντίθεση με το λευκό. Στην Κίνα και τη Βολιβία το κατ΄ εξοχήν γαμήλιο χρώμα δεν είναι το λευκό αλλά κόκκινο, σαν σύμβολο χαράς. Και για τους Ινδουιστές το κόκκινο συμβολίζει τη χαρά της ζωής.
Κάθε χώρα κι ένα χρώμα
Οι χρωματικές προτιμήσεις διαφέρουν ανάλογα με τις χώρες.
* Οι Σκανδιναβοί αγαπούν τα μπλε (γεγονός που εκδηλώνεται έντονα και στη διακόσμηση των σπιτιών τους) όπως και, στους αντίποδες της Ευρώπης, οι μεσογειακοί λαοί.
* Γενικά το μπλε είναι το δημοφιλέστερο χρώμα ανάμεσα στους ενήλικες Ευρωπαίους, με μόνη εξαίρεση τους Ισπανούς που προτιμούν το κόκκινο.
* Οι Άγγλοι προτιμούν τα δροσερά χρώματα, οι Λατινοαμερικάνοι τα θερμά, οι Αφρικανοί και οι κάτοικοι των τροπικών χωρών θέλουν τα καθαρά, φωτεινά και ζεστά χρώματα.
* Για τους Ιάπωνες η πρώτη προτίμηση είναι το λευκό κι ακολουθούν με διαφορά το μαύρο και το κίτρινο.
Εσείς τι χρώμα θα ψωνίσετε;
Με τη διεθνοποίηση του εμπορίου πολλές εταιρίες έλαβαν σοβαρά υπόψη τις εθνικές προτιμήσεις στα χρώματα, προσαρμόζοντας ανάλογα τα προϊόντα τους. Στην Ιαπωνία για παράδειγμα οι διαφημιστικές καταχωρήσεις που προορίζονται για το εσωτερικό της χώρας βασίζονται στο λευκό χρώμα, σε αντίθεση με εκείνες που αφορούν το εξωτερικό. Επίσης εταιρίες όπως η Canon και η Nikon κρατούν για την εσωτερική αγορά τις φωτογραφικές μηχανές με μαύρο σώμα, ενώ στο εξωτερικό έχουν προωθήσει με επιτυχία κίτρινες, μπλε και κόκκινες.
Οι έρευνες αγοράς έχουν δείξει ότι το χρώμα επηρεάζει έντονα τις καταναλωτικές συνήθειες. Τα άτομα που ψωνίζουν παρορμητικά αντιδρούν καλύτερα (για τους καταστηματάρχες) στο κόκκινο- πορτοκαλί, το μαύρο και το σκούρο μπλε. Εκείνοι που αγοράζουν με πρόγραμμα και δεν παρασύρονται ανταποκρίνονται περισσότερο στα ροζ, τιρκουάζ, γαλάζιο και ναυτικό μπλε. Οι συντηρητικοί τύποι επηρεάζονται θετικότερα από τα παστέλ—το ροζ, το τριανταφυλλί, το ανοιχτό γαλάζιο.
Οι γραφίστες και οι διαφημιστές προσέχουν πολύ πώς χρησιμοποιούν το χρώμα, επιλέγοντας εκείνα που θα τραβήξουν το βλέμμα. Το μπλε για παράδειγμα συνδέεται με την υγιεινή και τη φρεσκάδα και γι’ αυτό χρησιμοποιείται στις συσκευασίες πολλών ανάλογων προϊόντων, από απορρυπαντικά μέχρι καλλυντικά. Για του λόγου το αληθές, δεν έχετε παρά να παρατηρήσετε πιο προσεκτικά τα ράφια του σούπερ μάρκετ και να δείτε πόσα γαλακτοκομικά έχουν βασικό χρώμα το αγνό λευκό στις συσκευασίες τους, πόσα τρόφιμα βγαίνουν μέσα σε κόκκινα και πορτοκαλί κουτιά και πόσα μαλακτικά ρούχων, αρωματικά χώρου και άλλα προϊόντα προορισμένα να μας «κανακέψουν» έχουν γλυκά πάστελ μωρουδίστικα χρώματα.
Από τη Βασιλική Τζουράκη
