Είναι γύρω στα 30. Κάνουν δουλειές περιστασιακές, εργάζονται με πενιχρούς μισθούς ή είναι άνεργοι. Η προοπτική βελτίωσης των οικονομικών τους έχει ψαλιδιστεί βίαια εδώ και δυο-τρία χρόνια. Αποτελούν την ομάδα των μεγάλων θυμάτων της κρίσης: νέοι που αναγκάζονται να κάνουν περισσότερες υποχωρήσεις παρά αντιστάσεις για αυτονόμηση. Είναι η γενιά του «μένω ακόμα στο σπίτι του μπαμπά μου», με υποθηκευμένο το μέλλον της.
Είμαστε μια... ωραία οικογένεια
Κάποιοι δεν πρόλαβαν να φύγουν καν από το πατρικό, τους πρόλαβε η κρίση. Άλλοι αναγκάστηκαν να επιστρέψουν... Πόσο εύκολη είναι η τελικά η συγκατοίκηση μεταξύ γονέων και παιδιών σε μια ηλικία που δεν είναι πια ούτε μεταβατική, ούτε φοιτητική, έχει απαιτήσεις ωρίμανσης και ολοκλήρωσης; Η εύκολη απάντηση είναι: πολύ δύσκολη! Για κάποιους προφανώς και είναι. Αν κοιτάξει, όμως, κανείς λίγο πιο κοντά την ελληνική πραγματικότητα, θα αντιληφθεί πως το θέμα είναι αρκετά σύνθετο. Ο χαρακτήρας της ελληνικής οικογένειας δεν προσομοιάζει, ως προς την πλειονότητα των γνωρισμάτων του, σε εκείνον της κεντρικής και βόρειας ευρωπαϊκής οικογένειας. Μπορεί τα ταξίδια, οι σπουδές εκτός συνόρων να συνδιαμόρφωσαν κομμάτια της νέας αστικής οικογένειας, που είναι πιο ανοιχτή, πιο δημοκρατική, πιο μοντέρνα, δεν μετασχημάτισαν όμως επί της ουσίας τον πυρήνα μας, που παραμένει μεσογειακός, με ιδιαιτερότητες.
Μας χωρίζει μόνο ένας... όροφος
Έτσι, στην Ελλάδα προ κρίσης πολλοί γονείς, με παιδιά στην ηλικία γύρω στα 30, συνήθιζαν να απορούν: «Γιατί θέλει να φύγει από το σπίτι; Αφού τα έχει όλα εδώ, δεν το ενοχλούμε και… αφού δεν έχει ακόμα παντρευτεί!». Συχνά, βέβαια, ακόμα και όταν το παιδί παντρευτεί, θα μείνει στο πάνω σπίτι που έφτιαξε ο πατέρας, έτσι κι αλλιώς και παντρεμένοι συνήθως δεν πάμε και πολύ μακριά! Η ελληνική οικογένεια, λοιπόν, έχει μια συγκεντρωτική μορφή που εμπλέκει νεότερα και παλαιότερα μέλη σε μια συνύπαρξη, η οποία, φυσικά, έχει τα θετικά και τα αρνητικά της.
Το πιο ασφαλές καταφύγιο
Μια τέτοια δομή επιτρέπει στα παιδιά να αισθάνονται ότι πάντα θα υπάρχει κεραμίδι να τους στεγάσει σε περίπτωση που τα πράγματα πιέζουν ασφυκτικά. Για έναν Ιρλανδό, που περνά κι αυτός εποχή Μνημονίου, είναι πολύ πιο δύσκολο, καμιά φορά και αδύνατο ψυχικά, να επανέλθει στο πατρικό του, τουλάχιστον μέχρι να περάσει η μπόρα. Για τον Έλληνα είναι, κατά κανόνα, αυτονόητο. Με δεδομένη τη δυσμενή πραγματικότητα που περνάμε, είναι και ανακουφιστικό. Για τους γονείς, πάλι, είναι ακόμα μια ευκαιρία να νιώσουν χρήσιμοι, ότι μπορούν να προσφέρουν στα παιδιά τους, να είναι πλάι τους, να τα βοηθήσουν να στηριχθούν. Η ελληνική οικογενειακή εστία παρέχει τους τρόπους και τις ψυχικές διευκολύνσεις ώστε παιδιά και γονείς να είναι μαζί σε όλο αυτό το πλαίσιο. Εξάλλου, στην ελληνική οικογενειακή εποποιία των τελευταίων δεκαετιών η ενηλικίωση μπορεί να περιμένει!
Αυτά που δεν φαίνονται
Όσο ανακουφιστικό κι αν είναι το συγκεκριμένο πλαίσιο στη σκοτεινή περίοδο που διανύουμε, δεν παύει να είναι και εγκλωβιστικό για τους νέους: ακυρώνει την ανάγκη τους να δοκιμαστούν μόνοι, να σταθούν στα πόδια τους, να θέσουν τη γόνιμη απόσταση από το γονεϊκό θεσμό. Συχνά το «βόλεμα» εκτοπίζει την επιθυμία της αυτονόμησης και των «δεινών» που συνεπάγεται, αφού η ανεξαρτησία και η αυτοπραγμάτωση είναι κατάκτηση, και στις κατακτήσεις προηγούνται «μάχες». Υπό αυτή την έννοια, η κρίση έρχεται να παγιώσει την κατάσταση και δεν αναζητάμε λύση.
Γονείς: θύτες ή θύματα;
Αναμφίβολα οι γονείς υποφέρουν από τις ταλαιπωρίες των παιδιών τους, ιδίως για την εργασιακή τους αποκατάσταση και το μέλλον τους. Ασυνείδητα, όμως, σημαντικός αριθμός γονιών ανομολόγητα επιθυμεί να κρατήσει τα παιδιά του κοντά στον οικογενειακό πυρήνα. Κάτι σαν «ουδέν κακόν αμιγές καλού». Δεν αστειευόμαστε με την κρίση, αλλά αυτά τα φαινόμενα ενυπάρχουν στη δομή της ελληνικής «δεμένης» οικογένειας. Και σε αυτό το κομμάτι γονείς και παιδιά είναι μαζί. Με ευκολία δίνουμε το βάρος της ευθύνης σχεδόν αποκλειστικά στην πλευρά των γονέων, αλλά και τα παιδιά-ενήλικοι φέρουν ευθύνη για την ενηλικίωσή τους. Χρειάζεται να παλέψουν γι’ αυτήν, να τη φέρουν προς διαπραγμάτευση στο τραπέζι της «δεμένης» οικογένειας.
Συγκατοίκηση υπό... όρους
Οι καιροί σήμερα είναι σκληροί και απαιτούνται συναινέσεις και συμβιβασμοί. Η φιλοξενία των παιδιών στην οικογενειακή στέγη μπορεί να γίνει δυσάρεστη. Όμως η συνύπαρξη αυτή ομαλοποιείται σημαντικά όταν υπάρχει σεβασμός των μερών. Πρόκειται για ενηλίκους και η μια πλευρά οφείλει να σέβεται το χώρο και το χρόνο της άλλης. Το γεγονός ότι για τους γονείς τα παιδιά τους είναι πάντα τα «βλαστάρια» τους είναι συναισθηματικά γλυκό και χαριτωμένο, αλλά επί της ουσίας προξενεί κυρίως προβλήματα. Τα «παιδιά» εκεί γύρω στα τριάντα μπορούν να βιώσουν καλύτερα την υποχρεωτική συμβίωση με τους γονείς, όταν θέτουν τα όριά τους και δεν εκμεταλλεύονται την κρυφή επιθυμία των γονιών τους τα «βλαστάρια» τους να παραμένουν παιδιά.
Ασκήσεις ισορροπίας για τα δύσκολα
Οι γονείς, όταν είναι συνειδητοποιημένοι και στοργικοί, αντιλαμβάνονται ότι τα παιδιά-ενήλικοι έχουν άλλες ανάγκες. Κι εδώ έρχονται οι... ασκήσεις ισορροπίας!
- Συνεννόηση, ενσυναίσθηση και προσπάθεια προσαρμογής στα νέα δεδομένα των παιδιών τους μπορούν να κάνουν τη διαφορά.
- Δεν χρειάζεται να υπαναχωρούν συνεχώς οι ανάγκες των γονιών προς χάριν των παιδιών τους. Αυτό μπορεί να δημιουργήσει βάρος και αίσθημα ενοχών στα «παιδιά», που η κατάστασή τους είναι ήδη άβολη και συχνά νιώθουν ότι δεν προσφέρουν αρκετά σε υλικό κυρίως επίπεδο.
- Τέλος, ο τρόπος στήριξης κάνει συχνά τη διαφορά. Ας αναρωτηθούν οι γονείς: πώς στηρίζουν τα παιδιά τους σε αυτό το δύσκολο πέρασμα; Μήπως ασυνείδητα τα υπονομεύουν, βλέποντας μόνο απαισιόδοξα τον αγώνα τους και ανασύροντας όλα τα αρνητικά, εκείνα που δεν έγιναν «τότε»; Ή, αντίθετα, τα στηρίζουν με πίστη στις δυνατότητές τους, θετική ανατροφοδότηση, εναλλακτικές προτάσεις και ανύψωση του ηθικού;
Μπορεί να φαντάζουν ανέφικτα όλα αυτά σε τόσο χαλεπούς καιρούς, αλλά η ζωή συνεχίζεται. Κι εμείς μπορούμε να της βάλουμε λίγο χρώμα. Επικοινωνία, κατανόηση και ανεκτικότητα, πλαίσιο και οριοθέτηση: οι μαγικές λέξεις που διαμορφώνουν ισορροπημένες εστίες. Ποτέ δεν είναι αργά να τις ανακαλύψει η ελληνική οικογένεια.
ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΜΑΓΓΑΝΑ, ψυχολόγο - ψυχοθεραπεύτρια
Πρώτη δημοσίευση: Περιοδικό Αρμονία, τεύχος 132
Update: Σεπτέμβριος 2016.
