Είναι το παράπονο πολλών γονιών... Κουράζονται να φωνάζουν συνεχώς, ακούν κάθε λίγο ένα ξεγυρισμένο «όχι, δεν θέλω/δεν το κάνω!», αισθάνονται ότι οι προσπάθειές τους να τα κάνουν να υπακούσουν πέφτουν στο κενό. «Μα, γιατί τα άλλα παιδιά ακούν τους γονείς τους;», αναρωτιούνται. «Γιατί οι άλλοι γονείς να είναι τόσο τυχεροί;»… Είναι όμως έτσι; Η αλήθεια, όπως πάντα, βρίσκεται στη σύνθεση!
Δύο παραδείγματα με σημασία!
Τι μπορεί να σημαίνει η συμπεριφορά ενός ανυπάκουου παιδιού; Ότι δεν τον πείθει ο γονιός; Ότι αντιλαμβάνεται τις ασυνείδητες διεργασίες του γονιού, τις ενοχές ή τις ελλείψεις του; Ότι μπορεί να τον κάνει ό,τι θέλει, αφού συνήθως δεν έχει επιπτώσεις η ανυπακοή του; Όλα αυτά και ακόμα περισσότερα, όπως μας δείχνουν δύο παραδείγματα:
● Ο Π. μαλώνει τον τρίχρονο γιο του επειδή δεν τρώει το φαγητό του και κάνει οτιδήποτε άλλο εκτός από το να καθίσει στο τραπέζι. Είναι χαρακτηριστικός κι ο τρόπος που λέει ο μικρός: «Όχι, δεν μ’ αρέσει!», κοιτώντας τον πατέρα του απευθείας στα μάτια, με ένα βλέμμα που ζυγίζει πόσο τον παίρνει. Ο μπαμπάς γίνεται έξαλλος, φωνάζει, απειλεί ότι δεν θα έχει παγωτό, του δίνει μια στον ποπό, ο μικρός κλαίει, τελικά κάτι τσιμπολογάει και στο τέλος έρχεται η συμφιλίωση! Μετά το όποιο γεύμα ο μικρός απολαμβάνει το παγωτό του και ένα φιλί του πατέρα.
Γιατί συμβαίνει αυτό; O μπαμπάς απαντά: «Νιώθω άσχημα που τον μαλώνω, ακόμα κι όταν πρέπει να του βάλω όρια». Ο πατέρας νιώθει ενοχές και δεν μπορεί να θέσει όρια, γίνεται παιδί πλάι στο παιδί του. Γιατί λοιπόν το παιδί του να τον υπακούσει;
● Η Χ. έχει μια τετράχρονη κόρη και παραπονιέται ότι στον πατέρα της η μικρή είναι πιο υπάκουη, ενώ εκείνη την αγνοεί. Χωρίς να μπούμε εδώ σε διερεύνηση για τη σχέση τους, ας μείνουμε στα πιο άμεσα: πώς ζητάει η μητέρα την υπακοή της κόρης της; Η Χ. απαντά ότι προσπαθεί πολύ, ξέρει ότι οφείλει να θέτει κανόνες, όμως έχει διαρκώς μια αγωνία: Μήπως φαίνεται κακιά στο παιδί της; Μήπως δεν θα την αγαπά αν είναι αυστηρή;
Γιατί συμβαίνει αυτό; Η μητέρα δυσκολεύεται να φερθεί ως ώριμη ενήλικας που έγινε γονιός, αναπαράγει ένα δικό της έλλειμμα στο παιδί της. Ο φόβος της μήπως δεν είναι «καλή» είναι διογκωμένος και προκειμένου να αγαπηθεί μπορεί να κάνει πολλές παραχωρήσεις. Γιατί να μην το εκμεταλλευτεί το παιδί;
Επικοινωνία και ενεργητική ακρόαση.
Τα παιδιά χρειάζονται πλαίσιο ασφαλές για να μεγαλώσουν σωστά, για να στραφούν στη δημιουργικότητα και να αποκτήσουν θετική εικόνα για τον εαυτό τους. Τα όρια και η απόδοση νοήματος σε αυτά που ζουν είναι αναγκαία για να συγκροτήσουν την προσωπικότητά τους. Να κατανοήσουν τι είναι καλό και τι κακό, πώς μπορούν να αυτονομηθούν σταδιακά στη ζωή. Και οι γονείς οφείλουν να παράσχουν το νόημα και τα όρια, αλλά να είναι σίγουροι και χωρίς ενοχικές σκέψεις. Όσοι δεν πείσουν θα υποστούν τις συνέπειες… Σε ένα τέτοιο πλαίσιο τα παιδιά δεν μας κάνουν ό,τι θέλουν, αντίθετα ικανοποιούνται και τα ίδια σε κάποιες από τις επιθυμίες και τις απαιτήσεις τους. Επίσης οι γονείς θα πρέπει να γνωρίζουν τι μπορούν να περιμένουν σε κάθε αναπτυξιακή φάση από τα παιδιά τους. Όταν θέλουμε λοιπόν να συνεργαστούμε με τα παιδιά μας πρέπει να κατανοούμε τις πραγματικές αναπτυξιακές τους ανάγκες. Συχνά τα παιδιά χρειάζονται και την ικανότητά μας να διαβάσουμε «κάτω από τις γραμμές».
Οι φάσεις της ανάπτυξης και οι ανάγκες τους
Η θέσπιση ορίων και η τάξη θεμελιώνονται στα πρώτα έξι χρόνια της ζωής. Τα παιδιά σε αυτήν τη φάση δεν μπορούν να αρθρώσουν με ακρίβεια τι ακριβώς τους συμβαίνει. Από την άλλη κι εμείς δεν ξέρουμε πάντα τι νομίζουν ότι είναι αλήθεια, γι’ αυτό μπορούν και μας εκπλήσσουν συνεχώς! Στις ερωτήσεις τους χρειάζονται απλές και κατανοητές απαντήσεις, χωρίς μακροσκελείς αναλύσεις, πρέπει να στοχεύουμε στην καρδιά αυτού που ζητάνε. Ένα παιδί, π.χ., όταν λέει «βαριέμαι» μπορεί να εννοεί απλώς αυτό, μπορεί όμως και να εννοεί: «Τι να κάνω τώρα; Δεν ξέρω με τι να παίξω» κ.λπ., πράγμα που σημαίνει ότι χρειάζεται την καθοδήγηση του γονέα για να γεμίσει καλύτερα τον ελεύθερο χρόνο του.
* Πρώτη φάση ανάπτυξης. Γύρω στα δύο τους χρόνια, την περίοδο της δόμησης του εαυτού και της επιβολής της θέλησής τους ως ξεχωριστού μέλους της οικογένειας, είναι πολύ συχνό να ακούμε «όχι» ακόμα κι όταν δεν το εννοούν! Τότε πρέπει να τους δίνουμε εναλλακτικές γύρω από το στόχο! Δεν ρωτάμε π.χ. «θέλεις να πας για ύπνο τώρα;», αλλά «τι θέλεις να κάνεις πριν πάμε για ύπνο, να πλύνεις πρώτα τα δόντια σου ή να βάλεις τις πιτζάμες σου;». Τους αρέσει να έχουν επιλογή και να εκφράζουν θέληση.
* Δεύτερη φάση ανάπτυξης. Γύρω στα 6-12 τα παιδιά έχουν μεγάλη ανάγκη από πνευματική διέγερση, έχουν πολύ ζωηρή φαντασία, την αίσθηση του καλού και του κακού και των ορίων. Οι ερωτήσεις τους είναι πιο σύνθετες, ακόμα κι αν φαίνονται απλές, και απαιτούν πιο ολοκληρωμένες απαντήσεις. Γι’ αυτό πρέπει να προσέχουμε και να καταλαβαίνουμε τι μας ζητάνε. Ένα παιδί π.χ. μπορεί να δείχνει θυμωμένο κρίνοντας από τις εκφράσεις του προσώπου, τη γλώσσα του σώματος, όμως μπορεί να ντρέπεται ή να φοβάται. Οι ενήλικες μένουν στην πρώτη εντύπωση και τα σχόλιά τους μπορεί να πληγώσουν το παιδί που ουσιαστικά περιμένει τη βοήθειά τους. Αντίθετα πρέπει να σέβονται αυτό που του συμβαίνει και να είναι υπομονετικοί.
Αποφύγετε τις τιμωρίες
Ας το ξεκαθαρίσουμε εξαρχής: η σωματική τιμωρία είναι μάταιη! Λειτουργεί πυροσβεστικά για λίγο, μια που το παιδί τρομάζει, αλλά ουσιαστικά ανακυκλώνει μια σωματικού τύπου εκφόρτιση αντί για μια δουλειά ψυχοποιητική που θα βοηθήσει το παιδί να δομήσει σωστά το Εγώ του. Πολλοί γονείς παραδέχονται ότι απελπίζονται και κάποιες φορές καταφεύγουν σ’ αυτήν, αλλά συστήνεται υπομονή και άλλου είδους αντιμετώπιση στην αταξία και στις ζαβολιές, που θα έχει μακρόπνοα και λειτουργικά αποτελέσματα.
Γίνετε το μοντέλο
Οι γονείς πρέπει να είναι σίγουροι γι’ αυτό που θέλουν και να μην εκτοξεύουν απειλές που δεν πραγματοποιούνται σχεδόν ποτέ. Τα παιδιά χρειάζονται ισχυρά μοντέλα ακεραιότητας για το ρόλο τους στην κοινωνία, έτσι παρατηρούν με οξύνοια αν αυτό που λέμε είναι ουσιαστικά κι αυτό που κάνουμε. Δεν μπορεί ένα παιδί να γίνει π.χ. ευγενικό αν δεν πάρει ένα τέτοιο παράδειγμα από το περιβάλλον του. Γι’ αυτό πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί με το τι λέμε και τι κάνουμε μπροστά τους.
Κάντε το σωστά!
Κάθε πράξη έχει την συνέπειά της, αυτό είναι το μάθημα που πρέπει να αφομοιώσουν τα παιδιά, πράγμα αποτελεσματικότερο της τιμωρίας. Για παράδειγμα: αν το παιδί δεν έχει μαζέψει τα παιχνίδια του και είναι όλο το σπίτι άνω-κάτω όταν επιστρέφετε, σκεφτείτε πρώτα απ’ όλα: Έχει κάποιο συγκεκριμένο χώρο να τα βάλει; Του το έχετε δείξει αυτό; Είναι πολύ σημαντικό για τα 6 πρώτα χρόνια, που χρειάζεται τάξη και συγκεκριμένες δράσεις. Αντί να φωνάζετε και στο τέλος να τα μαζέψετε εσείς, πείτε: «πρέπει να μαζέψεις τα παιχνίδια σου γιατί σε λίγο θα φάμε. Ποια θέλεις να βάλεις στο κουτί/ ντουλάπι... πρώτα αυτά ή εκείνα;». Αν το παιδί αρνηθεί πείτε σταθερά: «Θα τα μαζέψω εγώ, αλλά θα τα βάλω στην αποθήκη γιατί δεν είναι δουλειά μου να το κάνω αυτό και εσύ φαίνεται ότι δεν μπορείς να το κάνεις». Ή για τα παιδιά του δημοτικού: «Πολλές φορές δεν μαζεύεις τα παιχνίδια σου και είναι δική σου ευθύνη. Κάτι πρέπει να κάνουμε γι’ αυτό. Έχεις να προτείνεις κάποια λύση;». Σε αυτή την ηλικία αρέσει πολύ στα παιδιά να λύνουν προβλήματα. Ίσως μάλιστα μπορέσουν να φωτίσουν και κάποια από τα δικά μας, αν είμαστε «εκεί» πραγματικά για να τα ακούσουμε!
Από την Κατερίνα Μαγγανά, ψυχολόγο-ψυχοθεραπεύτρια
Πρώτη δημοσίευση: Περιοδικό Αρμονία τεύχος 161.
Επικαιροποίηση: Ιανουάριος 2017
