Υπομονή! Επιμονή! Ψυχραιμία! Η... αγία τριάδα της σωστής ανατροφής, της οποίας όμως η εφαρμογή απαιτεί το μάξιμουμ των αντοχών μας. Όσοι έχουν παιδιά, ακόμα και οι πιο ψύχραιμοι και «ψαγμένοι», δηλώνουν ότι υπάρχουν στιγμές που βγαίνουν εκτός εαυτού και φυσικά μετά το μετανιώνουν. Άλλοι προσπαθούν όσο μπορούν να συγκρατήσουν το θυμό τους, μέχρι που εκρήγνυνται νιώθοντας στη συνέχεια απίστευτες ενοχές.

Ο θυμός είναι ένα φυσικό συναίσθημα

Πολλοί γονείς, όταν φτάνουν στα όριά τους, καταφεύγουν σε διαφόρων ειδών αντιδράσεις: φωνάζουν, απειλούν, δωροδοκούν, απομονώνουν, επιβάλλουν ποινές, βροντούν πόρτες, διατάζουν... Το να θυμώνει κανείς με τα παιδιά του είναι κάτι εντελώς φυσιολογικό. Το πώς, όμως, εκφράζουμε αυτόν το θυμό μπορεί πραγματικά να καταστρέψει τη σχέση μας μαζί τους και να δώσει κακά παραδείγματα, τα οποία τα παιδιά θα μιμηθούν άμεσα, έμμεσα ή αργότερα.

Η τιμωρία στο εδώλιο

Αν με τις τιμωρίες πιστεύεις πως συνετίζεις τα παιδιά, ξανασκέψου το! Αντίθετα απ’ ό,τι πιστεύεται, η τιμωρία δεν είναι συνώνυμη της συνέπειας. Η συνέπεια δεν έχει τιμωρητικό ούτε εκδικητικό χαρακτήρα. Έρχεται ως φυσικό επακόλουθο της ανάρμοστης συμπεριφοράς και είναι ένας καλός τρόπος να διδάξει κανείς την ενσυναίσθηση και την υπευθυνότητα – «Είμαι τόσο αναστατωμένη με τον τρόπο που μίλησες στη γιαγιά που δεν θέλω να πάμε πουθενά. Θέλω να γυρίσω σπίτι». Οι τιμωρίες, από την άλλη, στοχεύουν να ισοφαρίσουν και να ανταποδώσουν το «κακό» που έγινε, έτσι ώστε να μην επαναληφθεί. Σχετίζονται περισσότερο με την εκδίκηση, γιατί εκτονώνουν την απογοήτευση, το θυμό, την ντροπή και τη ματαίωση που νιώθουν οι... θιγμένοι. Και ενώ μπορεί να φέρουν άμεσα αποτελέσματα, ωστόσο δεν εγγυώνται ότι θα είναι και μακροπρόθεσμα. Ο Dan Olweus, από τους σημαντικότερους ψυχολόγους σε θέματα ενδοσχολικής βίας, συστήνει την εφαρμογή τιμωρίας ως έσχατο μέσο συνέτισης. Κι αυτό γιατί το κατηγορητήριο κατά των τιμωριών είναι βαρύ.

Γιατί λέμε «όχι» στις τιμωρίες

• Είναι τοξικές για τις σχέσεις. Αυτοί που τις υφίστανται νιώθουν ντροπιασμένοι, αδικημένοι, πικραμένοι, παρεξηγημένοι, αισθάνονται εχθρότητα προς τους άλλους και όχι υπευθυνότητα για τις πράξεις τους.
• Δημιουργούν αρνητικά συναισθήματα που αναχαιτίζουν τη μάθηση.
• Μετατρέπουν το γονέα σε αστυνόμο περιπολίας για να επιβλέπει την εφαρμογή, τη διεκπεραίωση και τη θεμιτή έκβασή τους.
• Απαιτούν συνεχή συνέπεια στην εφαρμογή.
• Ο εξαναγκασμός φέρνει μεν την υποταγή, αλλά όχι την επιμόρφωση, γι' αυτό τα αποτελέσματα των τιμωριών είναι συχνά βραχυπρόθεσμα. Είναι προφανές, λοιπόν, πως αν θέλεις τα παιδιά να μεγαλώνουν υπεύθυνα και να υπολογίζουν τους γύρω τους, τότε οι τιμωρίες δεν είναι ο τρόπος να το επιτύχεις.

Μαθήματα διαχείρισης του θυμού

Μπορείς να κουμαντάρεις τις εκρήξεις και τα συναισθήματά σου τις κρίσιμες στιγμές, γνωρίζοντας ότι:

Ο θυμός...

• Είναι ένα φυσικό συναίσθημα, οπότε μην νιώθεις τύψεις γι’ αυτό.
• Δεν είναι συνώνυμος της επιθετικότητας. Τη συμπεριφορά την επιλέγουμε, όχι όμως το συναίσθημα, οπότε συμπεριφέρσου όσο μπορείς πιο υπεύθυνα.
• Όταν εκδηλώνεται με τιμωρίες και όχι επικοινωνία χρεοκοπεί μια σχέση, οπότε μάθε εναλλακτικούς τρόπους προσέγγισης μέσα από βιβλία εκλαϊκευμένης ψυχολογίας για την ανατροφή των παιδιών.
• Κρύβει συχνά πρωτογενή συναισθήματα: φόβο, ματαίωση, ζήλια, κόπωση, θλίψη, ντροπή κ.λπ., οπότε μάθε να μιλάς γι’ αυτά στο 1ο ενικό: «Στενοχωριέμαι και εκνευρίζομαι όταν δεν υπολογίζεις τα συναισθήματά μου».
• Είναι συνήθως φευγαλέο συναίσθημα, οπότε πάρε λίγο χρόνο να ηρεμήσεις και δώσε χρόνο και στο παιδί να κάνει το ίδιο.
• Εκδηλώνεται πιο εύκολα όταν υπάρχει ψυχολογική και «γεωγραφική» εγγύτητα, οπότε πάρε αποστάσεις (π.χ. πήγαινε σε άλλο χώρο, κάνε κάτι άλλο, μίλησε με κάποιον άλλο).
• Μας οδηγεί να ακούμε δύσκολα τον άλλο όταν είμαστε θυμωμένοι, οπότε περίμενε πρώτα να καταλαγιάσουν οι εντάσεις και μετά συζήτησε.
• Ξεσπάει όταν δεν εκπληρώνονται ανάγκες και συναισθήματα, οπότε προσδιόρισε τις ανάγκες και τα συναισθήματα πίσω από τη συμπεριφορά και βρες λύσεις.
• Όταν εκδηλώνεται με σεβασμό, βοηθά στη βελτίωση της σχέσης, οπότε φρόντισε να: α) Μιλάς χωρίς να κατηγορείς, β) Περιγράφεις τη συμπεριφορά που σε ενοχλεί και το πώς νιώθεις, π.χ. «Αγχώνομαι όταν αργείς στο μπάνιο, γιατί αργώ να φτάσω στη δουλειά».
• Μπορεί να αντιμετωπιστεί μέσα στην οικογένεια, μια και αυτή θεωρείται το καλύτερο «σχολείο» για την εξάσκηση της σωστής διαχείρισης του θυμού, οπότε διάβασε βιβλία, άρθρα για την επικοινωνία, την ανατροφή των παιδιών, επισκέψου ανάλογους ειδικούς για τα ερωτήματά σου και άδραξε ευκαιρίες για να εφαρμόζεις όσα μαθαίνεις.

Πρόλαβε, έλεγξε, δράσε

Οι λόγοι που κάνουν τα παιδιά να φέρονται ανάρμοστα και τους γονείς να θυμώνουν είναι πολλοί. Ανάμεσα σ’ αυτούς, η ύπαρξη πολλών κανόνων και υπερβολικών απαιτήσεων, που υποσκάπτουν σημαντικά την ανοχή και την αντοχή όλων. Η πειθαρχία, όπως λέει και η λέξη, έρχεται μέσα από την πειθώ, μια προσπάθεια να διδάξουμε ή να βοηθήσουμε τον άλλο να δει τα πράγματα διαφορετικά, ώστε να προσαρμόσει τη στάση και τη συμπεριφορά του. Την επόμενη φορά, λοιπόν, που θα είσαι έτοιμη να εκραγείς από αγανάκτηση, κάνε το γύρο του τετραγώνου τρέχοντας και επαναλαμβάνοντας από μέσα σου ή φωναχτά: «Ανατροφή τσακ-μπαμ δεν γίνεται». Η συμβουλή μου αυτή είναι απαύγασμα 17 χρόνων εμπειρίας, με πολλές επαναλήψεις και συχνά αποτυχημένες προσπάθειες των γονέων για να επέλθει το ποθητό αποτέλεσμα. Επομένως, δεν γίνεται να έχει κανείς δεκάδες μέτωπα μάθησης ανοιχτά, αν θέλει, πέραν της τήρησης των κανόνων, να υπάρχει ποιότητα ζωής στην οικογένεια.

ΑΠΟ ΤΗ ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΡΑΣΙΔΑΚΗ, συμβουλευτική ψυχολόγο-σύμβουλο σχέσεων

Πρώτη δημοσίευση: Περιοδικό Αρμονία, τεύχος 138

Update: Ιανουάριος 2016.