Η θεωρία
Δεκάδες έρευνες των τελευταίων ετών καταδεικνύουν ότι χημικές ουσίες των πλαστικών επιμολύνουν τα τρόφιμα και το νερό με τα οποία έρχονται σε επαφή και μέσω αυτών μπαίνουν στον οργανισμό μας, δρουν σωρευτικά και μπορεί να δημιουργήσουν προβλήματα υγείας. Και δεδομένης της ευρείας ύπαρξης του πλαστικού στη ζωή μας τα πράγματα είναι επικίνδυνα.

Τι ακριβώς συμβαίνει στην πράξη;
Οι εταιρείες παραγωγής πλαστικών κατασκευάζουν πιο ανθεκτικές και πιο εύκαμπτες μορφές συσκευασίας τροφίμων, προσθέτοντας στα πλαστικά διάφορες χημικές ουσίες, τους λεγόμενους πλαστικοποιητές. Εάν η ποιότητα του πλαστικού δεν είναι καλή ή/και κάτω από «ορισμένες ευνοϊκές συνθήκες», π.χ. κακή αποθήκευση, φθορά ή επαναχρησιμοποίηση συσκευασιών μιας χρήσης από τον καταναλωτή, υπολείμματα των πλαστικοποιητών και άλλων χημικών, όπως σταθεροποιητές και χρωστικές, διαρρέουν προς το τρόφιμο, στερεό ή υγρό, μεταναστεύουν και ενσωματώνονται σε αυτό και, με την κατανάλωσή του, περνούν στο σώμα μας.

Από τι κινδυνεύεις στην ουσία;
Οι περισσότερες χημικές ουσίες των πλαστικών είναι ιδιαίτερα τοξικές, ενώ αρκετές από αυτές δρουν ως «ενδοκρινολογικοί ταραξίες», μιμούνται δηλαδή τη δράση των οιστρογόνων και διαταράσσουν το ορμονικό σύστημα αντρών και γυναικών. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος εντοπίζεται σε χημικές ουσίες που δεν μπορούν να μεταβολιστούν και να αποβληθούν ή αποβάλλονται πολύ δύσκολα οπότε παραμένουν και αθροίζονται στον οργανισμό. Επομένως, κάθε νέα ποσότητά τους που προσλαμβάνουμε προστίθεται στις ήδη υπάρχουσες, με αποτέλεσμα η συγκέντρωσή τους να αυξάνεται συνεχώς. Έτσι, λόγω της χρόνιας τοξικότητας, προκαλούνται δυσλειτουργίες σε διάφορα όργανα και, στα πιο ευαίσθητα άτομα, ιδίως δε σε βρέφη και παιδιά, ενδέχεται να εκδηλωθούν ποικίλες νοσογόνες καταστάσεις, όπως ενδοκρινολογικές και γενετικές ανωμαλίες, υπολειτουργία του ανοσοποιητικού και του αναπαραγωγικού συστήματος, μεταβολικές διαταραχές, διαβήτης, παχυσαρκία, καρδιαγγειακά, προβλήματα σε εγκέφαλο, νευρικό σύστημα, νεφρά, ήπαρ και αρθρώσεις, καρκινογένεση κ.ά.

Τι προβλέπει η νομοθεσία;
Η Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.) έχει θεσπίσει «όρια ασφαλείας» για τη μετανάστευση των χημικών τοξικών ουσιών στα τρόφιμα, ανάλογα με τη μέχρι στιγμής γνωστή επικινδυνότητά τους. Παράλληλα, έχει θεσμοθετήσει ειδικούς κανονισμούς για την ασφάλεια των τροφίμων, οι οποίοι μεταξύ άλλων επιβάλλουν οι πλαστικές συσκευασίες να κατασκευάζονται έτσι ώστε, υπό τις κανονικές συνθήκες χρησιμοποίησής τους, να μη μεταφέρουν στα τρόφιμα συστατικά σε ποσότητα που είναι δυνατόν να θέσουν σε κίνδυνο την ανθρώπινη υγεία (κανονισμός Ε.Ε. 1935/2004).
Βέβαια, πρέπει να σημειώσουμε ότι ενώ οι κανονισμοί της Ε.Ε. για τα πλαστικά είναι ιδιαίτερα αυστηροί, η νομοθεσία τρίτων χωρών, όπως π.χ. της Κίνας, από την οποία κάνουμε αθρόες εισαγωγές, είναι μάλλον αρκετά... χαλαρή!

Αφύπνιση ναι, πανικός όχι!
Το ιδανικό -αλλά εντελώς ουτοπικό- σενάριο θα ήταν να μην ερχόμαστε σε καμία επαφή με πλαστικές συσκευασίες για να μην προσλαμβάνουμε καθόλου χημικά. Όμως, κάτι τέτοιο θα ήταν αδύνατο, οπότε το απολύτως κρίσιμο ερώτημα δεν είναι εάν «κινδυνεύεις ή όχι», αλλά «τι πρέπει να κάνεις για να περιορίσεις τον κίνδυνο, τουλάχιστον από τη διατροφή σου».

Τι να προσέξεις;
Οι πλαστικές συσκευασίες των τυποποιημένων τροφίμων, όπως π.χ. φιάλες λαδιού, μπουκάλια εμφιαλωμένου νερού, κεσεδάκια γιαουρτιού, περιέκτες μαργαρίνης, αλλά και τα ποτήρια μιας χρήσης για ροφήματα έχουν τυπωμένο ένα ειδικό σύμβολο, το οποίο δηλώνει τον τύπο του πλαστικού από το οποίο είναι φτιαγμένα. Το σύμβολο αυτό αποτελείται από τρία βέλη που σχηματίζουν ένα τρίγωνο και έναν κωδικό αριθμό στο κέντρο του τριγώνου, που μπορεί να συνοδεύεται από τα αρχικά λατινικά γράμματα της χημικής ονομασίας του πλαστικού. Δεν υπάρχει νομικά καθορισμένη θέση τοποθέτησης του συμβόλου (π.χ. σε μια φιάλη νερού μπορεί να βρίσκεται στη βάση του, ενώ σε ένα πλαστικό ποτήρι στο καπάκι του), ενώ σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να εκλείπει το τριγωνικό σύμβολο, αλλά θα πρέπει να υπάρχει ο κωδικός αριθμός ή τα λατινικά γράμματα.
Κάθε «κενή» συσκευασία, την οποία θα μπορούες να χρησιμοποιήσεις για τρόφιμα, πρέπει να συνοδεύεται από τη φράση «κατάλληλη για να έρθει σε επαφή με τρόφιμα» ή από το αντίστοιχο σύμβολο με ένα ποτήρι και ένα πιρούνι.

Οι... μαγικοί αριθμοί

* Οι κωδικοί 2, 4 και 5 θεωρούνται γενικά πιο ασφαλείς.
* Ο κωδικός 1 κατηγορείται για ενδεχόμενες ορμονικές διαταραχές.
* Ο κωδικός 3, του οποίου η χρήση έχει περιοριστεί σημαντικά, ενοχοποιείται για καρκινογενέσεις και καρδιαγγειακά.
* Ο κωδικός 6 είναι ύποπτος για καρκινογενέσεις.
* Η κατηγορία με τον κωδικό 7 θεωρείται η πλέον αμφιλεγόμενη και επικίνδυνη. Περιλαμβάνει πλήθος τοξικών ουσιών, οι οποίες δεν αναφέρονται στη συσκευασία, ανάμεσά τους και η δισφαινόλη-Α (BPA).

Πώς θα προφυλαχτείς

* Όχι καφέ στο πλαστικό. Η υψηλή θερμοκρασία ευνοεί τη μετανάστευση των χημικών του πλαστικού στο τρόφιμο. Οι χημικές ουσίες διαρρέουν πιο εύκολα στα ζεστά υγρά (π.χ. στον καυτό καφέ σε πλαστικό) και σε όσα υγρά περιέχουν αλκοόλ, είναι πιο όξινα ή έχουν περισσότερα λιπαρά παρά νερό.
* Να προτιμάς το γυαλί που ως υλικό είναι γενικά χημικά αδρανές και δεν επηρεάζεται από τη θερμοκρασία των τροφίμων.
* Εναλλακτικά, διάλεξε τις χάρτινες συσκευασίες πριν από τις πλαστικές.
* Να αποφεύγεις, όμως τα γυάλινα υλικά που έχουν χρωματικές επιγραφές, καθώς υπάρχει πιθανότητα να διαρρεύσουν διαλύτες χρωστικών στα τρόφιμα.
* Εάν γυάλινο σκεύος έχει πλαστικό καπάκι, αυτό δεν πρέπει να έρχεται σε επαφή με τα τρόφιμα, τουλάχιστον ενόσω είναι ζεστά.
* Περιόρισε τη χρήση αντικολλητικών σκευών (στα παλαιότερης κατασκευής σκεύη, ορισμένα υλικά επίστρωσής έχουν απαγορευτεί) και μαγείρεψε κυρίως σε σκεύη από ατσάλι, πηλό, πορσελάνη ή καθαρό γυαλί.
* Να αποφεύγεις να περιτυλίγεις πολύ λιπαρά τρόφιμα με εύκαμπτες πλαστικές μεμβράνες, π.χ. τυριά, βούτυρο, κρεατικά.
* Πρόσεξε εάν οι συσκευασίες, π.χ. μεταλλικές κονσέρβες, έχουν ως εσωτερική επικάλυψη πλαστικό που έρχεται σε επαφή με λιπαρή ύλη.
* Αν έχεις μωρό, να προτιμήσεις το γυάλινο μπιμπερό.

Αν όμως δεν μπορείς -για κάποιο λόγο- να αποφύγεις την πλαστική συσκευασία, έχε τον νου σου στα εξής:

* Πρέπει να είναι κατάλληλη για τρόφιμα και να αποδεικνύεται αυτό από τη σχετική επισήμανση.
* Φρόντισε να εντοπίσεις τον κωδικό αριθμό σήμανσης και να προτιμήσεις, φυσικά, όσα έχουν κωδικό που θεωρείται πιο ασφαλής.
* Απέφυγε να εκθέσεις τα πλαστικά σκεύη σε υψηλές θερμοκρασίες.
* Μη βάζεις ποτέ πολύ ζεστά ροφήματα, όπως π.χ. καφέ ή τσάι, σε πλαστικά ποτήρια.
* Μην αποθηκεύεις σε πλαστικά μπουκάλια οινοπνευματώδη ποτά, πολύ όξινα υγρά ή λάδια.
* Μη χρησιμοποιείς πλαστικές συσκευασίες που έχουν σχεδιαστεί να δέχονται κάποια συγκεκριμένα τρόφιμα για κάποια άλλα διαφορετικής σύστασης, άρα και μη συμβατά, π.χ. τη φιάλη του εμφιαλωμένου νερού για ελαιόλαδο.
* Μην αποθηκεύεις τρόφιμα ενόσω είναι ζεστά σε πλαστικά δοχεία. Άφησέ τα πρώτα να κρυώσουν.
* Εφάρμοσε τον κανόνα που λέει ότι τα πλαστικά μπουκάλια του νερού είναι ασφαλή για μία και μόνο χρήση. Μην τα ξαναχρησιμοποιήσεις για να βάλεις μέσα νερό της βρύσης ή άλλα υγρά!
* Μη χρησιμοποιείς δεύτερη φορά πλαστικά ποτήρια και πιάτα που είναι προορισμένα για μια χρήση. Κάποιος λόγος θα υπάρχει που έχουν ονομαστεί έτσι.
* Διάβασε πάντα τις οδηγίες που αναγράφονται στη συσκευασία των τροφίμων (π.χ. μην αφήνεις το εμφιαλωμένο νερό εκτεθειμένο σε υψηλές θερμοκρασίες) και ακολούθησέ τις πιστά.
* Πριν καταναλώσεις λιπαρά τρόφιμα που είναι συσκευασμένα σε πλαστικό ή περιτυλιγμένα με εύκαμπτες μεμβράνες, απομάκρυνε μια λεπτή φέτα γύρω από όλη την επιφάνεια του τροφίμου.
* Πρόσεξε καλά όσες πλαστικές συσκευασίες τροφίμων, π.χ. έτοιμων φαγητών, απαιτούν ζέσταμα. Απέφυγε να ζεστάνεις στον φούρνο μικροκυμάτων τρόφιμα σε πλαστικά σκεύη. Η αποστείρωση και το βράσιμο σκευών, όπως π.χ. του πλαστικού μπιμπερό, μπορεί να έχουν εξίσου αρνητικό αποτέλεσμα.
* Μην πλένεις ποτέ πλαστικά σκεύη στο πλυντήριο πιάτων. Πλύνε τα μόνο στο χέρι, μην τα τρίβεις δυνατά και μην χρησιμοποιείς «σκληρά» καθαριστικά.
* Φρόντισε να πετάξεις άμεσα οποιοδήποτε φθαρμένο πλαστικό σκεύος πολλαπλών χρήσεων έχει γδαρσίματα, έχει θαμπώσει ή είναι αισθητά πιο μαλακό.
* Μην αφήνεις τα μικρά παιδιά να μασουλάνε πλαστικές συσκευασίες τροφίμων ή άλλου είδους πλαστικά (π.χ. μικροαντικείμενα).

Η αλήθεια σε αριθμούς:

* Πάνω από 400 φορές έχει αυξηθεί η βιομηχανική παραγωγή χημικών ουσιών τα τελευταία πενήντα χρόνια.
* Περισσότερες από 100.000 διαφορετικές χημικές ουσίες χρησιμοποιούνται σε διάφορες εφαρμογές.
* Λιγότερο από το 20% αυτών έχουν ελεγχθεί για ενδεχόμενη τοξική επίδραση στα παιδιά.
* Τουλάχιστον το 38% των συσκευασιών τυποποίησης των τροφίμων περιέχουν κάποιου είδους πλαστικό.

Πηγή: Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας.

Πού θα βρεις περισσότερες πληροφορίες;

Αμερικανικός Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA): http://www.food.gov.uk/safereating/

Εθνικό Τοξικολογικό Πρόγραμμα των ΗΠΑ: http://www.cdc.gov/nchs/nhanes/genetics/stored_specimens.htm

Έκθεση Παγκόσμιου Ταμείου για τη Φύση (WWF) στα πλαίσια της εκστρατείας «DetoX»:
http://www.panda.org/what_we_do/how_we_work/policy/wwf_europe_environment/initiatives/chemicals/

Ενιαίος Φορέας Ελέγχου Τροφίμων (ΕΦΕΤ):
http://www.efet.gr/docs/odigies1.pdf

Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων: http://www.efsa.europa.eu/EFSA/efsa_locale-11786207538121178620835386.htm

Κανονισμός Ε.Ε. για τις χημικές ουσίες (REACH):
http://www.chem.uoa.gr/scinews/reach/reach.htm

Παγκόσμια Οργάνωσης Υγείας (WHO):
http://www.who.int/topics/chemical_safety/en/

Σύνοψη νομοθεσίας Ε.Ε. για την επισήμανση και συσκευασία προϊόντων: http://europa.eu/legislation_summaries/consumers/product_labelling_and_packaging/index_el.htm

Από τον Σταύρο Δεδούκο