Από την αρχιτέκτονα Λίζα Πανοπούλου

Από τη γέννηση και εμφάνιση του ανθρωπίνου γένους στη Γη, η μέρα και η νύχτα, ο κύκλος δηλ. που κάνει ο πλανήτης μας γύρω από τον ήλιο, εξουσίαζαν αποκλειστικά τους πρωτόγονους ανθρώπους. Οταν «ανακάλυψαν» τη φωτιά απέκτησαν μια εναλλακτική πηγή φωτός και για πρώτη φορά μπορούσαν να ελέγξουν το περιβάλλον τους. Το βράδυ δε, που βρίσκονταν στο σκοτάδι, έβλεπαν, επομένως μπορούσαν να διαμορφώσουν και τις συνήθειές τους. Στην αρχαία ελληνική μυθολογία ο Δίας τιμώρησε τον Προμηθέα επειδή έδωσε στους ανθρώπους το δώρο της φωτιάς, προσφέροντάς τους έτσι τη δυνατότητα για εξέλιξη.

Το φως επιτρέπει στον άνθρωπο να αντιληφθεί το περιβάλλον του. Ο όγκος, τα σχήματα, οι φόρμες και οι λεπτομέρειες, οι σκιές και τα χρώματα αποκαλύπτονται από αυτό. Ομως, πώς γεννιέται το φως;

Πολύ απλά, από την (εκ)κίνηση των ηλεκτρονίων του ατομικού πυρήνα κάποιων αντικειμένων που οφείλεται σε μια πηγή ενέργειας όπως η θερμότητα. Καθώς το ηλεκτρόνιο επιστρέφει στην αρχική του φάση, απελευθερώνει ένα ποσό ενεργειακής ακτινοβολίας που εμείς αντιλαμβανόμαστε ως χρώμα. Ετσι, οι κύριες πηγές φωτός καθώς και οι δευτερεύουσες (αυτές δηλαδή που αντανακλούν το φως) εκπέμπουν θερμότητα και παράγουν διάφορους χρωματισμούς.

Το φως και κατ επέκταση το χρώμα επιτρέπουν στον άνθρωπο να δει. Του κινούν το ενδιαφέρον, δημιουργούν την «ατμόσφαιρα» που αντιλαμβάνεται, επηρεάζουν την αντίδρασή του στις διάφορες καταστάσεις. Συμβάλλουν τέλος στο να τονίζονται κάποια αντικείμενα τη στιγμή που άλλα «εξαφανίζονται». Στη Διεθνή Εκθεση του Παρισιού, το 1905, παρουσιάστηκε για πρώτη φορά ο τεχνητός λαμπτήρας μαζικής παραγωγής. Η εφεύρεση αυτή ήταν ίσως η πιο καταλυτική ανακάλυψη στην τεχνολογική εξέλιξη του σύγχρονου ανθρώπου. Από τότε έχουν γίνει τεράστια άλματα στους τομείς της τεχνολογίας και της ενέργειας. Μας δόθηκε η δυνατότητα να επεμβαίνουμε στο περιβάλλον μας και τη ζωή μας όπως δε θα μπορούσαν ποτέ να φανταστούν οι πρόγονοί μας. Οι επιλογές που έχουμε σήμερα είναι τεράστιες. Στην αρχιτεκτονική πλέον υπάρχουν όλα τα διαθέσιμα εργαλεία για να διαμορφώσουμε τους χώρους που σχεδιάζουμε σωστά και να δημιουργήσουμε με επιτυχία την ατμόσφαιρα που επιθυμούμε. Σημαντικό είναι να γίνεται σχετική μελέτη και να υπάρχει βασική γνώση για την επίδραση και τις χρήσεις του φωτός και των χρωμάτων ως αλληλένδετων στοιχείων του σχεδιασμού.

Φυσικό φωτισμό αποκαλούμε το ορατό φως, αυτό που προέρχεται από τον ήλιο και μας περιβάλλει άμεσα ή έμμεσα. Είναι το πιο «καθαρό» φως, το λεγόμενο «λευκό», που περιέχει σε μια δέσμη του όλο το φάσμα των χρωμάτων (το ουράνιο τόξο όπως το ξέρουμε). Το χρώμα του φωτός μεταβάλλεται ανάλογα με το μέσο που χρησιμοποιούμε για την παραγωγή του.

Το τεχνητό φως προέρχεται από διάφορες πηγές. Η καλύτερη απόδοση μιας φωτεινής δέσμης είναι αυτή που εκπέμπει ηλεκτρομαγνητικά κύματα από όλο το φάσμα του ορατού φωτός και πλησιάζει έτσι τη φυσική ακτινοβολία του ήλιου. Ολα τα φώτα έχουν κάποια θερμοκρασία χρώματος η οποία μετριέται σε βαθμούς Kelvin (Κ). Οταν η θερμοκρασία κυμαίνεται χαμηλότερα των 3.000 Κ λέμε πως η πηγή εκπέμπει θερμό φως, ενώ όταν είναι υψηλότερη των 4.000 Κ είναι ψυχρό φως και πλησιάζει το φυσικό.

Στην αγορά μπορεί κανείς να βρει μια μεγάλη ποικιλία τεχνητών λαμπτήρων. Καθένας είναι κατασκευασμένος για να παρέχει συγκεκριμένη θερμοκρασία και χρώμα, τα οποία ο αρχιτέκτονας μπορεί να εκμεταλλευτεί για να εξυπηρετήσει τις ανάγκες ενός χώρου σε συνδυασμό με τα υλικά που έχουν χρησιμοποιηθεί.

Οι φωτεινές δέσμες παράγονται με δύο τρόπους:

- Μέσω θερμικής ακτινοβολίας (λαμπτήρες πυρακτώσεως και αλογόνου).

- Μέσω εκκένωσης αερίων (λαμπτήρες φθορισμού, υδραργύρου, ατμών μετάλλων αλογόνου, νατρίου).

Κατά κανόνα, οι λαμπτήρες πυρακτώσεως εκπέμπουν θερμό φως, ενώ οι λαμπτήρες φθορίου και αλογόνου ψυχρό.

Η επιλογή των φωτιστικών και ο τρόπος φωτισμού ενός κτιρίου εσωτερικά και εξωτερικά προκύπτουν από το συνδυασμό τεχνικών απαιτήσεων και υποκειμενικών κριτηρίων, όπως η φωτιστική απόδοση, η ασφάλεια, οι απαιτήσεις εγκατάστασης, η εξοικονόμηση ενέργειας, η χρήση του χώρου και τα υλικά κατασκευής του.

Οπως αναφέρθηκε παραπάνω, τόσο το τεχνητό όσο και το φυσικό φως εκτός από θερμοκρασία έχουν και ορισμένο χρωματισμό, άλλο πιο λευκό, άλλο πιο κίτρινο. Αυτό σημαίνει πως όταν οι δέσμες φωτός πέφτουν σε κάποιο χρωματισμένο στοιχείο (τοίχο ή έπιπλο) το χρώμα του θα αλλοιωθεί, καθώς το φως θα απορροφήσει ή θα αναδείξει το χρώμα ανάλογα. Εχοντας υπόψη μας αυτά τα βασικά στοιχεία, μπορούμε να σχεδιάσουμε καλύτερα το χώρο αναδεικνύοντας τις επιλογές μας και δημιουργώντας την ατμόσφαιρα που επιθυμούμε.

Προσανατολισμός κτιρίου και φυσικό φως

Μια κατοικία πρέπει να είναι έτσι σχεδιασμένη ώστε να εκμεταλλεύεται όσο το δυνατόν περισσότερο το φως για να εξοικονομείται ενέργεια κατά τη διάρκεια της μέρας. Ο σωστός προσανατολισμός του σπιτιού είναι εκείνος που πρώτα-πρώτα εξασφαλίζει την ποσότητα και την ποιότητα του φωτός που εισέρχεται στους εσωτερικούς χώρους. Ακολουθούν ο τρόπος διαρρύθμισής τους και η επιλογή των χρωμάτων. Στο μέτρο του δυνατού, τα υπνοδωμάτια, τα μπάνια και οι άλλοι χώροι υπηρεσίας είναι προτιμότερο να τοποθετούνται στη βορινή πλευρά του σπιτιού, ενώ οι αίθουσες καθημερινής χρήσης όπως τα σαλόνια, η τραπεζαρία και η κουζίνα στη νότια. Αυτό επιτρέπει τη βέλτιστη εκμετάλλευση του ηλιακού φωτός κατά τη διάρκεια της μέρας. Επειδή το φως που μπαίνει στα βορινά δωμάτια είναι διάχυτο, είναι και πιο ψυχρό, με αποτέλεσμα τα συγκεκριμένα δωμάτια να είναι και τα πιο σκιερά. Τα χρώματα που επιλέγονται γι αυτούς τους χώρους θα πρέπει να είναι πιο απαλά αλλά συγχρόνως να μην είναι μουντά. Δηλαδή, το κίτρινο να είναι φωτεινό, χωρίς πρόσθετο μαύρο στη χρωστική ουσία, ενώ το ίδιο πρέπει να ισχύει για το μπλε, το κόκκινο και τις αποχρώσεις τους.

Αντίθετα, στα δωμάτια που έχουν νότιο προσανατολισμό, το φως που μπαίνει απέξω είναι άμεσο και πιο έντονο. Για να αποφεύγονται έντονες σκιάσεις, καλό είναι να τοποθετούνται ανοίγματα, αν είναι δυνατόν, σε δύο αντικριστούς τοίχους. Σε αυτή την περίπτωση ένα έντονο χρώμα φαίνεται εντονότερο αν το χτυπάει το φως και θα πρέπει οι τόνοι να «μαλακώσουν» με λίγο άσπρο ή μαύρο.

Τεχνητό φως - Εφαρμογές στις κατοικίες

Η κατοικία είναι ο ιδιωτικός χώρος του καθενός. Είναι η «φωλιά του», η βάση του, το μέρος χαλάρωσης και συγκέντρωσης, συνεπώς η επίδραση του φωτισμού και των χρωμάτων πρέπει να συμβάλλει στη δημιουργία αυτών των συναισθημάτων. Ο φωτισμός θα πρέπει να είναι συγχρόνως λειτουργικός και σε συνδυασμό με τα επιλεγμένα χρώματα να δρα αρμονικά με την αρχιτεκτονική του κτιρίου όπως αυτή προσαρμόζεται στις ανάγκες των κατοίκων του.

Υπάρχουν κάποιοι γενικοί κανόνες που βοηθούν στην προσέγγιση και σχεδίαση του τεχνητού φωτισμού των εσωτερικών χώρων του σπιτιού. Ξεκινώντας από την ποιότητα των λαμπτήρων, οι λαμπτήρες πυρακτώσεως εκπέμπουν ένα θερμό, κίτρινο φως και τονίζουν τα χρώματα των αντικειμένων, ενώ το λευκό, πιο ψυχρό φως των λαμπτήρων αλογόνου πλησιάζει το φυσικό φως, δημιουργώντας μια πιο «καθαρή» ατμόσφαιρα που προτιμάται σε σπίτια με μοντέρνα διακόσμηση. Από την άλλη, οι λαμπτήρες φθορίου εκπέμπουν ένα αρκετά πιο ψυχρό φως που δεν αποδίδει καλά τα χρώματα, ενώ αναδεικνύουν μια επιφάνεια αν τη φωτίσουν από κοντά. Οι μικρότεροι χώροι θέλουν ανοιχτά χρώματα με διάχυτο αλλά όχι έμμεσο φωτισμό ώστε το δωμάτιο να μη δίνει την εντύπωση «σπηλιάς». Στα μπάνια και τις τραπεζαρίες, όπου είναι σημαντική η παρουσία του ατόμου, ενδείκνυται η χρήση λαμπτήρων πυρακτώσεως, οι οποίοι αποδεδειγμένα έχουν το χαρακτηριστικό ότι εκπέμπουν ένα φως ιδιαίτερα θερμό και κολακευτικό για τον άνθρωπο. Στα υπνοδωμάτια θα πρέπει το φως να μεταλλάσσεται ώστε το πρωί να τονίζεται το χρώμα των τοίχων και η φωτεινότητα, προσδίδοντας έτσι θετική προδιάθεση για μια δυναμική έναρξη της ημέρας, ενώ το βράδυ ο ίδιος χώρος πρέπει να καταπραϋνει, να χαλαρώνει και να εξασφαλίζει τις συνθήκες για έναν ξεκούραστο ύπνο.

Το φως και το χρώμα είναι δύο αλληλένδετα στοιχεία που μπορούν να πλάσουν ένα χώρο στα μέτρα του καθενός και, με τον κατάλληλο σχεδιασμό, να μετατρέψουν το σπίτι ενός ανθρώπου στο μικρό του βασίλειο.