Η οθόνη γεμίζει από δύο πίνακες του Φράνσις Μπέικον, ο Βιτόριο Στοράρο ντύνει την ατμόσφαιρα στις απελπισμένες αποχρώσεις του γκρίζου, του καφέ και του χρυσού, και ο Μπερνάρντο Μπερτολούτσι ξαπλώνει ξανά (αυτή τη φορά γυμνός) στο ντιβάνι της ψυχανάλυσης. Αφού η «Στρατηγική της Αράχνης» τον φυλάκισε σε ένα λαβύρινθο του υποσυνείδητου α λα Μπόρχες, και ο φόβος της μετατροπής τους σε «Κομφορμίστα» στοίχειωσε την ψυχή του, ο 32χρονος Ιταλός που ωρίμασε πρόωρα έπρεπε πάση θυσία να αναμετρηθεί με έναν ανδρισμό που κουβαλούσε από νωρίς κακοφορμισμένες πληγές.
Γι’ αυτό και του έδωσε όνομα και σώμα (τον αρχετυπικό ορισμό του ανδρικού σώματος) και ύστερα τον άφησε εξόριστο σε ένα πάθος όπου τα ονόματα είναι περιττά. Η οθόνη, πια, έχει γεμίσει από τον Πολ, έναν μεσήλικα άνδρα που θρηνεί για τον χαμό της συζύγου του και περιφέρεται άσκοπα σε μια πόλη που μιλάει άλλη γλώσσα απ’ ό,τι αυτός. Ή μήπως από τον ερμηνευτή Μάρλον Μπράντο, που, χωρίς να το καταλάβει, υποβάλλεται σε ένα αδίστακτο ξεγύμνωμα, μια άνευ προηγουμένου αποδόμηση της περσόνας του; Όποιο κι αν είναι το όνομά του, το αρσενικό που βλέπουμε μπροστά μας θα καταδυθεί στην κόλαση της ύπαρξής του σαν άλλος Ορφέας. Μόνο που η Ευρυδίκη έχει χαθεί για πάντα, και το μόνο που ξεπροβάλλει στη θέση της είναι ένα ανώνυμο θηλυκό που του δίνεται χωρίς ενδοιασμούς. Ξανά και ξανά. Σε ένα σχεδόν άδειο διαμέρισμα, όπου οι τοίχοι ολοένα και ιδρώνουν. Και η ψυχή ανατέμνεται βαθιά, χειρουργικά…και χωρίς βούτυρο.
Συνεπώς, πέρα από τη θύελλα πουριτανισμού και τις κάθε λογής υστερίες που το συνόδεψαν την εποχή της δημιουργίας του, το «Τελευταίο Τανγκό» μπορεί να είναι μια ταινία με ατελείωτο, εξοντωτικό, κάθιδρο σεξ, αλλά δεν είναι ακριβώς μια ταινία για το σεξ. Ας πούμε ότι πρόκειται για μια σπαρακτική σύγκρουση της σοφίας του μυαλού και του κορμιού, που ξεκινά από έναν θάνατο και συνεχίζεται μέχρις εσχάτων, μέχρι ένα τανγκό και λίγο παραπέρα. Πριν από τον τελευταίο χορό, ωστόσο, θα έχουν μεσολαβήσει αλλεπάλληλοι μικροί θάνατοι και επικήδειοι. Μέσα στο μισοσκόταδο, ο άντρας θα συνομιλήσει με τον εραστή της νεκρής συζύγου του αλλά και με το ίδιο της το πτώμα. Έξω από τις συνεδρίες λαγνείας του άδειου διαμερίσματος, η γυναίκα θα προσποιηθεί ότι «ζει τη ζωή της» μπροστά από την κάμερα του δεύτερου, νεότερου εραστή της (ενός Ζαν-Πιερ Λεό – καρικατούρας των οπαδών του σινεμά βεριτέ).
Και κάπου ανάμεσα στις εθιστικές, μεθυστικές συνευρέσεις και τα επικίνδυνα παιχνίδια ρόλων, ο Μπερτολούτσι οργανώνει ένα όργιο αλήθειας που κυριολεκτικά σκοτώνει. Και προσκαλεί πρώτο και καλύτερο τον εαυτό του, για να ανακαλύψει το εξής τρομακτικό και διόλου λυτρωτικό: η επιστροφή στη μήτρα (σύμβολό της, το προστατευμένο από κάθε εισβολή διαμέρισμα) είναι αδύνατη, η δε προδοσία αναπόφευκτη – ίσως επειδή κάθε παιχνίδι πάθους πρέπει να την περιέχει.
Η τραγική έκβαση του «Τελευταίου Τανγκό» αποκτά ακόμα μεγαλύτερο ενδιαφέρον, εάν σκεφτούμε ότι η ταινία χρωστά τη γέννησή της σε μια επίμονη φαντασίωση του Μπερτολούτσι: μια τυχαία συνάντηση με μια γυναίκα που οδηγεί σε μια αμιγώς σεξουαλική σχέση, χωρίς ποτέ εκείνος να μάθει το όνομά της. Οπλίζοντας, λοιπόν, το γυναικείο χέρι όταν ο Πολ απαιτεί κάτι παραπάνω, ο σκηνοθέτης στην ουσία σκοτώνει τον εαυτό του για να προστατεύσει τις φαντασιώσεις του. Οξύμωρο; Όχι, σπαρακτικά αληθινό.
Σε ένα κινηματογραφικό σύμπαν που αποχαιρετά τη νουβέλ βαγκ και χαιρετίζει το μεγάλο αμερικάνικο σινεμά των 70s, η κάμερα του Μπερτολούτσι θα καταγράψει το δίπολο θεοποίηση – αποκαθήλωση των απανταχού παθών και από’ κει θα παρακολουθήσει καθετί που ανήκει στον «παλιό κόσμο» να ψυχορραγεί θεαματικά. Ακόμα κι αν πρόκειται για την πομπώδη αυτοπεποίθησή του δημιουργού ότι μπορεί να ανακαλύψει την αλήθεια σε ένα γυναικείο πρόσωπο και στο σώμα ενός ηθοποιού της Μεθόδου. Ή απλώς για τον ίδιο τον λαβωμένο ανδρισμό του σκηνοθέτη.
