Άγνωστο γιατί, αλλά αυτά ακριβώς τα λόγια μας ήρθαν στο μυαλό, όταν παρακολουθήσαμε τον «Φιλοκτήτη» σε σκηνοθεσία Κώστα Φιλίππογλου με τους Μιχαήλ Μαρμαρινό, Αιμίλιο Χειλάκη και Κωνσταντίνο Μαρκουλάκη στους πρωταγωνιστικούς ρόλους. Και αυτό γιατί είχαμε καιρό να δούμε μια ανάγνωση τραγωδίας που να μπορεί αφενός μεν να αποτίνει μεγάλο σεβασμό και να αναδεικνύει το λόγο των μεγάλων τραγικών αφετέρου δε να παρουσιάζεται με τέτοιο τρόπο που να ηχεί τόσο σύγχρονος και επίκαιρος.
Η ιστορία του Φιλοκτήτη γνωστή: Βρισκόμαστε στον δέκατο χρόνο του Τρωικού πολέμου. Ο χρησμός αναφέρει πως χωρίς τον Φιλοκτήτη και το φονικό του τόξο, δώρο του ίδιου του Ηρακλή, η Τροία δεν πέφτει. Πρέπει να τον φέρουν πίσω, καθώς πριν δέκα χρόνια τον εγκατέλειψαν στη Λήμνο, πληγωμένο από το δάγκωμα ιερού φιδιού, γιατί δεν άντεχαν τις κραυγές του πόνου του και τη βρώμα της πληγής του. Για άλλη μια φορά επιστρατεύεται ο πολυμήχανος Οδυσσέας. Σύντροφός του σε αυτή την αποστολή ο Νεοπτόλεμος, ο γιος του Αχιλλέα. Το μίσος του Φιλοκτήτη για τον Οδυσσέα είναι άσβεστο, άρα τα λογικά επιχειρήματα δεν θα τον πείσουν.
Ο Οδυσσέας προσπαθεί να πείσει τον Νεοπτόλεμο να τον ξεγελάσει και ενώ το καταφέρνει, τελικά ο νέος λυγίζει μπροστά στον πόνο, αλλά και το ηθικό μεγαλείο του Φιλοκτήτη αποκαλύπτοντάς του την σκευωρία. Το σχέδιο μοιάζει να καταρρέει, η υπόθεση οδηγείται σε αδιέξοδο. Μόνο η θεϊκή παρέμβαση θα δώσει λύση και θα βάλει τα πράγματα στη θέση τους.
Η παράσταση ευτύχησε από όλες τις πλευρές, καθώς είχε ένα σκηνοθέτη πολύ καλά διαβασμένο. Ένα σκηνοθέτη που αντιμετώπισε στην παρθενική του αναμέτρηση με τον τραγικό λόγο, το κείμενο του Φιλοκτήτη ως βάση των πάντων και όχι ως εφαλτήριο για να προξενήσει ιδιαίτερη αίσθηση, να πειραματιστεί και να προκαλέσει. Ο Κώστας Φιλίππογλου αντιμετώπισε τους ήρωες του Σοφοκλή πάνω από όλα ως ανθρώπους, χαρίζοντάς τους την ίδια στιγμή μία απροσδόκητη δυναμικότητα και μία ιδιαίτερη σωματικοποίηση. Παράλληλα, κατάφερε να επικεντρωθεί στο βασικό θέμα του έργου, αυτό της σύγκρουσης του συναισθήματος του πατριωτισμού με τον ανθρωπισμό και να μας χαρίσει μία ξεκάθαρη οπτική των πραγμάτων, χωρίς να αναλωθεί σε εξυπνακίστικα επιφανειακά τεχνάσματα. Όπλα του η εξαιρετική μετάφραση του Γιώργου Μπλάνα που ηχούσε κρυστάλλινη από τα χείλια των ηθοποιών, το πολύ διακριτικό και ευρηματικό σκηνικό με τα μαδέρια- τραμπάλες του Κέννυ Μακλέλλαν, αλλά και η ατμοσφαιρική, διαρκώς παρούσα, μουσική των Lost Bodies.
Ο Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης ήταν ο Οδυσσέας που περιμένει κάποιος να ξεπηδήξει από τις σελίδες του Φιλοκτήτη. Η προσωπικότητα του φωτίστηκε σε κάθε της πτυχή, όπως ακριβώς έπρεπε. Αγέρωχος, πολυμήχανος, δυναμικός, αποφασισμένος ακόμη και να πατήσει επί πτωμάτων προκειμένου να «σύρει» τον Φιλοκτήτη στην Τροία. Αποκορύφωμα της ερμηνείας του, η μεταμφίεση του σε έμπορο, μια μεταμφίεση που αν δεν γινόταν επί σκηνής, θα ξεγελούσε ακόμη και εμάς τους θεατές.
Τι να πει κανείς για την καθηλωτική ερμηνεία του Αιμίλιου Χειλάκη ως Νεοπτόλεμος; Εύθραυστος στο λόγο, στη φωνή, στην κίνηση, στην στάση του σώματος, προσπαθεί να υπηρετήσει το δίκαιο των Θεών και των ανθρώπων. Γιος του Αχιλλέα, πασχίζει να αποδειχθεί άξιος σαν τον πατέρα του. Όμως το βάρος στους ώμους του είναι αβάσταχτο και η απόφαση που πρέπει να πάρει σκληρή. Απόλυτα πειστικός, ο Αιμίλιος Χειλάκης στάθηκε ισότιμα απέναντι στον Φιλοκτήτη και τον Οδυσσέα, μας πήρε με το μέρος του στους διαξιφισμούς του πάνω στις αυτοσχέδιες τραμπάλες, μας έκανε συμμέτοχους στα διλήμματά του και μας συνεπήρε με τη συμπόνια και την τιμιότητα που τελικά επέδειξε.
Ο Μιχαήλ Μαρμαρινός μάγευσε ως Φιλοκτήτης από το πρώτο λεπτό, απαγγέλλοντας ένα απόσπασμα του νομπελίστα ποιητή Σέιμους Χίνι. Με λόγο έντονα συρριστικό (πράγμα που ενόχλησε πολλούς έως ότου τον συνηθίσουν) και αποκαμωμένο λόγο, ο Φιλοκτήτης του Μαρμαρινού κατάφερε να αποσπάσει τον οίκτο του κοινού, κουτσαίνοντας σαν πληγωμένο ζώο στη σκηνή και χρησιμοποιώντας το τόξο του Ηρακλή ως ραβδί.
Ο Χορός ήταν αξιοπρεπής και στο σύνολό του, είχε πολλές καλές στιγμές, κυρίως αναφορικά με τη χρήση του σώματός του, μολονότι θα περιμέναμε να είναι λίγο πιο δουλεμένος από τους ηθοποιούς σε ατομικό επίπεδο.
Καλύτερη στιγμή της παράστασης; Σίγουρα η τελευταία, αυτή της θεϊκής παρέμβασης του θεού Ηρακλή που ως από μηχανής θεός δίνει την λύση. Ως έπεα πτερόντα, δεκάδες φύλλα του έργου γέμισαν την κυκλική σκηνή και τα μέλη του χορού το ένα μετά το άλλο διάβαζε τα λόγια του θεού στο μικρόφωνο. Αυτή ακριβώς η σύλληψη του Φιλλίπογλου μας έκανε για πρώτη φορά στη ζωή μας να διαισθανθούμε τι εννοούσαν οι αρχαίοι με τη λέξη «κάθαρση».
Τελικά αξίζει να δει κάποιος τον Φιλοκτήτη; Όχι μόνο αξίζει, επιβάλλεται. Γι΄αυτό και ελπίζουμε να επαναληφθεί το ερχόμενο καλοκαίρι.
*Μτφρ: «Είναι λοιπόν η τραγωδία μίμηση πράξης σημαντικής και ολοκληρωμένης, η οποία έχει κάποια διάρκεια, με λόγο γλυκό (ποιητικό), τα μέρη της οποίας διαφέρουν στη φόρμα τους, που παριστάνεται ενεργά και δεν απαγγέλλεται, η οποία προκαλώντας τη συμπάθεια και το φόβο του θεατή τον λυτρώνει από παρόμοια ψυχικά συναισθήματα".
Γεωργία Οικονόμου
