Εφυγε από κοντά μας την περασμένη Παρασκευή η ζωγράφος Αννα Μπόμπολα, αφού πρώτα αναμετρήθηκε γενναία με την επάρατο νόσο. Η σύζυγος του εκδότη του «Εθνους», Γιώργου Μπόμπολα, άφησε πίσω της το φως, τον ουρανό, τη φωτιά, τα ηφαίστεια και τις χρωματικές εκρήξεις στο εικαστικό έργο της. Πριν απ’ όλα, όμως, την ακριβή μνήμη της εξαιρετικής μάνας για τα τρία παιδιά της -Μαρία, Φώτη και Λεωνίδα-, της αξιολάτρευτης γιαγιάς για τα εγγόνια της και της αφοσιωμένης συζύγου.
Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1934. Πατέρας της ήταν ο Λεωνίδας Ορφανουδάκης από την Κρήτη και μητέρα της η Φωτεινή Κάτσαρη. Η Κρήτη υπήρξε η μεγάλη αγάπη της.
Πάντα διακριτική και μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας, έμενε και παραμένει στις συνειδήσεις και στις καρδιές των ανθρώπων της και όσων τη γνώρισαν με τη δύναμη της ευαισθησίας και της κατανόησης για τους άλλους. Με τη σεμνότητα, το ήθος, την ευγένεια και την τρυφερότητά της.
Από τη στόφα των σπάνιων εκείνων υπάρξεων για τις οποίες η αγάπη είναι πράξη και ό,τι έχουν να πουν αποτυπώνεται στη στάση ζωής τους και τη δημιουργία τους. Με γνήσιο ανθρωπισμό, αλληλεγγύη σε όσους είχαν ανάγκη και ουσιαστική προσφορά.
Από κοινό και κριτικούς έχει εκτιμηθεί ως σημαντική δημιουργός, κατακτώντας από τη δεκαετία του '90 μια σημαντική θέση στην Ιστορία των σύγχρονων εικαστικών τεχνών.
Με πάθος για τη ζωγραφική και κατακτώντας ήδη βαθμιαία μια βαθιά γνώση του αντικειμένου της, αφοσιώθηκε στην τέχνη δημιουργώντας και αναπτύσσοντας μια ξεχωριστή ατομική εξπρεσιονιστική τεχνοτροπία. Ενα προσωπικό ύφος που καθορίζεται από το χρώμα, τη δραματική έκφραση και την εκρηκτική, όσο και θετική ενέργεια. Με λάδι, κάρβουνο ή μολύβι κατέθετε την ψυχή της με ειλικρίνεια και άποψη ζωής.
Στα έργα της προσπάθησε, όπως η ίδια δήλωνε, να μεταφέρει τον εσωτερικό της κόσμο. Να αναδείξει «το βάθος στην επιφάνεια, ενώ η επιφάνεια γλιστρά στο βάθος».
Είχε πραγματοποιήσει εκθέσεις έργων της στη Μόσχα (1992), τη Βενετία (1995) και τη Νέα Υόρκη τρεις φορές (1989, 1993 και 2005). Εργα της από τις μεγάλες ενότητες «Ουρανός», «Ηφαίστεια» και «Κατάσταση» βρίσκονται σε συλλογές, όπως και στο Μουσείο Πούσκιν της Μόσχας και στο Ερμιτάζ της Αγίας Πετρούπολης.
Παρουσίασε έργα της μόνο σε μεγάλες ατομικές εκθέσεις στο εξωτερικό. Ηταν μια συνειδητή διαχρονικά επιλογή της. Επιθυμούσε να εκθέτει τις δημιουργίες της αποδεσμευμένες πλήρως από τις όποιες εξω-καλλιτεχνικές επιδράσεις και το εκτόπισμα του οικογενειακού της ονόματος.
ΤΑΚΗΣ ΚΑΤΣΙΜΑΡΔΟΣ
ΚΑΤΑΙΓΙΔΑ ΧΡΩΜΑΤΩΝ
Το συναίσθημα πηγή ζωής και έμπνευσης
Φλογερές αστραπές του ουρανού, ηφαίστεια από τα έγκατα της γης, ποιητική - δραματική ατμόσφαιρα και έντονες χρωματικές αντιπαραθέσεις, συμβολικές προεκτάσεις στον άνθρωπο και στη σύγχρονη εποχή μας, κραυγές σαν πύρινες γλώσσες, με εξπρεσιονιστική και χειρονομιακή γραφή. Αυτός είναι ο ζωγραφικός κόσμος, γεμάτος φορτισμένα συναισθήματα, της Αννας Μπόμπολα.
Η σχέση της με την τέχνη, μια σχέση πάθους και αφοσίωσης, ξεκινά προτού η ίδια πιάσει το πινέλο και σχηματίσει τη δική της παλέτα. Σε ένα περιβάλλον με αισθητικές αξίες, που τροφοδότησε την αγάπη της για τις πλαστικές τέχνες, άρχισε από νωρίς να συλλέγει έργα σύγχρονων Ελλήνων καλλιτεχνών. Ξεκίνησε να συνδιαλέγεται μαζί τους, να παρακολουθεί τις εκθέσεις τους, να συμμετέχει σε συζητήσεις γύρω από την τέχνη.
Η ενασχόλησή της με τη ζωγραφική από τη θέση του δημιουργού πια αρχίζει σε σχετικά ώριμη ηλικία. Πριν μεταφέρει στα έργα της αυτό που είχε μέσα της, παίρνει τα πρώτα μαθήματα σχεδίου και ζωγραφικής στο εργαστήριο του Γιάννη Μετζικώφ. Σχετικά μαθήματα παρακολουθεί στη συνέχεια εντασσόμενη σε διάφορα γκρουπ.
Παράλληλα ταξιδεύει συχνά στο εξωτερικό και ρουφά εικόνες, γνώσεις και συγκινήσεις από τα μουσεία. Θαυμάζει τη Λουίζ Μπουρζουά, ίσως γιατί ξεκίνησε αργά την καλλιτεχνική της διαδρομή όπως η ίδια και κυρίως γιατί κατάφερε να ολοκληρώσει ένα σπουδαίο έργο, χωρίς ποτέ να πλασαριστεί ως ντίβα της τέχνης. Της αρέσουν και οι Αμερικανοί εξπρεσιονιστές (Ρόθκο κ.ά.), αλλά αγαπά και τους λαϊκούς τεχνίτες, όπως ο Θεόφιλος, που έλκουν την καταγωγή τους από την παράδοση και είναι αυτοδίδακτοι.
Στα μέσα της δεκαετίας του 1980 έχει το δικό της πρώτο ατελιέ, έξω από το σπίτι της. Μοιράζεται τον χώρο ενός παλιού φούρνου στου Γκύζη με δύο φίλες της, την Κατερίνα Ζαχαροπούλου και την Ελένη Γεωργακοπούλου.
Η πρώτη τη θυμάται να πηγαίνει στο εργαστήριο με ωράριο κανονικού εργαζομένου. Εκεί συνθέτει βαθμιαία μια σειρά από έργα προσπαθώντας από την αρχή να βρει μια δική της φόρμα που να ξεφεύγει από τα καθιερωμένα - αυτά του μοντέλου, της νεκρής φύσης κ.λπ.
Πειραματίζεται με ένα είδος χειρονομιακής γραφής, εξπρεσιονιστικής αντίληψης, σε μεγάλα τελάρα που καθιέρωσε αργότερα και μεγάλωσε περισσότερο. Ετσι αναπτύσσει μια ζωγραφική η οποία αποκαλύπτει ένα βαθύ αίσθημα τόσο στη χρήση του χρώματος, όσο και στην επίτευξη φωτοσκιάσεων, ειδικά στα κάρβουνα, τα οποία δουλεύει με μαεστρία.
Θεματολογικά δεν μένει σε έναν συγκεκριμένο άξονα, αλλά επιμένει σε ένα σενάριο φαινομένων που παρατηρούνται έξω στη φύση, με ουρανούς και κεραυνούς, ηφαίστεια και εκρήξεις και μια ανθρώπινη υπόσταση που υπαινικτικά κυκλοφορεί μέσα σε αυτές τις συνθέσεις, με τις έντονες χρωματικές αντιπαραθέσεις θερμών και ψυχρών χρωματικών τόνων. Ποτέ, όμως, δεν περνά σε σχηματοποιημένες ανθρώπινες φιγούρες. Τα στοιχεία των φυσικών φαινομένων λειτουργούν προσχηματικά. Οι φλόγες από τα έγκατα της γης φαντάζουν σαν φωνές μέσα από τα βάθη της ανθρώπινης ψυχής. Επιχειρώντας να τις αποδώσει ριζοσπαστικά κι όχι ακαδημαϊκά, ανακαλύπτει έναν τρόπο που μοιάζει σαν να διαπερνούν τις φόρμες της κεραυνοί.
Η πρώτη ατομική έκθεση βλέπει το φως το 1989, όταν η ίδια πολύ διστακτικά στην αρχή παραδέχεται ότι έχει σχηματίσει ένα σώμα δουλειάς και αποφασίζει εντέλει να συστήσει ένα ντοσιέ και να το δείξει σε μια γκαλερί της Νέας Υόρκης. Το αποτέλεσμα είναι μια αυτοδίδακτη ζωγράφος να εκθέτει για πρώτη φορά στη «Facchetti» της αμερικανικής μητρόπολης.
Αργότερα στις εκθέσεις της εισάγει κι ένα γλυπτό ανάμεσα στους πίνακες. Ο θεός της φωτιάς Ηφαιστος είναι η μορφή που συνοδεύει το γλυπτικό μέρος της δουλειάς της. Μια παράδοση που συνεχίζει και στις επόμενες εκθέσεις, με σύνολα όμως γλυπτών που μοιάζουν σαν να έχουν αποκολληθεί από το ζωγραφικό της σύμπαν και έχουν μετασχηματιστεί σε όγκους τρισδιάστατους.
Τρία χρόνια μετά, το 1992, η Αννα Μπόμπολα παρουσιάζει τη μεγαλύτερη έκθεση της καριέρας της, στη Μόσχα, με τη βοήθεια στη διοργάνωση της αγαπημένης οικογενειακής φίλης Μαρίας Μπέικου.
Στην Art Moderne Gallery, στον χώρο μιας μη ενεργής εκκλησίας, εκθέτει υπό τον τίτλο «Κατάσταση» λάδια και μια ενότητα από ασπρόμαυρα κάρβουνα. Εκείνοι οι πίνακες, με φόρμες όπου συγκρούονται διαρκώς το φως και το σκοτάδι, βρίσκονται σήμερα στο Μουσείο Πούσκιν και στο Ερμιτάζ.
Για την έκθεση της Μόσχας και συνολικά εκείνη την περίοδο η ζωγράφος εργάζεται εντατικά και πολλές ώρες, θυμάται πάλι η φίλη της Κ. Ζαχαροπούλου. Κάνει προσχέδια, σελίδες επί σελίδων δοκιμές, δεν αφήνει τίποτα στην τύχη του. Εχει προαποφασίσει το κάθε χρώμα...
Στη Νέα Υόρκη επανέρχεται άλλες δύο φορές, το 1993 στη «Mario Ravagnan Gallery» και το 2005 στη «Michail & Lombardo Gallery». Ενδιαμέσως, τoν Ιούνιο του 1995 το εικαστικό της ταξίδι στον κόσμο κάνει στάση στην Πλατεία του Αγίου Μάρκου της Βενετίας και στην γκαλερί «Ravagnan», δίπλα στο φημισμένο καφέ «Φλοριάν».
Εκεί εμφανίζεται με τον «Ουρανό» του Αιγαίου, άλλοτε να θυμίζει ηφαίστειο εν ενεργεία, άλλοτε φουρτουνιασμένη θάλασσα κι άλλοτε καλοκαιρινά δειλινά, ενώ επιβλητικοί ορεινοί όγκοι ξεπροβάλλουν στιβαρά μέσα από τα σύννεφα. «Είναι φανερή η εκφραστική αναταραχή σε αυτούς τους ουρανούς», γράφει στον κατάλογο της έκθεσης ο Εντσο ντι Μαρτίνο, «και μέσα τους μπορεί να διακρίνει κανείς μια δραματική αντιπαράθεση μεταξύ των αναφορών της φύσης και του ανήσυχου συναισθήματος της εικονικής τους αναπαράστασης». «Εφερα τους ουρανούς μου στη Βενετία», λέει η ίδια, πάντα ολιγόλογη στις δηλώσεις της, σε όσους Ελληνες την επισκέπτονται.
Τελευταία της ατομική έκθεση, η πέμπτη κατά σειρά, είναι αυτή του 2005 στη Νέα Υόρκη, όπου παρουσιάζει τα «Ηφαίστεια», με τριάντα πίνακες, λάδια κυρίως και κάρβουνα. Τα εκρηκτικά «Volcanos» δεν φέρουν τίτλους όπως οι «Ουρανοί» της που έπαιρναν το όνομά τους από συμβολικά φορτισμένους τόπους - Ολυμπος, Σαντορίνη, Παρνασσός, Σαμοθράκη κ.ά.
Πυρακτωμένη λάβα μέσα από έντονες χρωματικές συγκρούσεις, φλόγες-φωνές από τα τρίσβαθα. «Αυτό που έχω μέσα μου προσπαθώ να μεταφέρω στα έργα μου», η δήλωσή της στα εγκαίνια που εξελίσσονται σε πολιτιστικό γεγονός.
Μια έκτη ατομική έκθεση, στο Βερολίνο αυτήν τη φορά και σε μια από τις σημαντικότερες γκαλερί της πόλης, δεν ευδοκίμησε πριν από περίπου έναν χρόνο, αν και η πρόταση είχε γίνει δεκτή από την γκαλερί.
Η ζωγράφος Αννα Μπόμπολα πάλεψε πολύ στον καμβά για να δημιουργήσει κάθε φορά καινούργιες σχέσεις πάνω στις ίδιες αγαπημένες της φόρμες. Θα έλεγε κανείς πως όλο το έργο της είναι η ίδια «φράση» με πολλές εναλλαγές. Ενα κοσμογονικό, συμπαντικό παιχνίδι ανάμεσα σε αντίπαλες δυνάμεις: του ισχυρού και του αδύναμου, του πυκνού και του αραιού, του ψυχρού και του θερμού, του σκότους και του φωτός.
ΚΡΙΤΙΚΗ
Εργα σαν αεικίνητα ερωτηματικά
«...Η δουλειά της Αννας Μπόμπολα δεν αρνείται την "αναπαράσταση", αλλά βρίσκει τις ρίζες της σε φανταστικούς κόσμους... Δεν έχει μια "περιγραφική" δομή, αλλά είναι εμφανής η πρόθεση για επικοινωνία, όχι μόνο σε επίπεδο αισθητικό, αλλά και συναισθηματικό.
Το "στήσιμο" των εικόνων της διαμορφώνει ένα εγχείρημα γεμάτο με ερμηνευτικές παγίδες που στην πραγματικότητα τείνει να φτάσει μία "άλλη διάσταση"...
Γίνεται φανερό ότι αυτοί οι πίνακες περιέχουν την ένταση μιας σύγκρουσης με την πραγματικότητα φτάνοντας στα όρια του "συναγερμού" και γι’ αυτό συχνά προκαλούν τον θεατή. Η αλήθεια είναι ότι αυτά τα έργα πρέπει να ιδωθούν από μέσα, είτε σαν ένα αναλυτικό πεδίο που δεν μπορεί να αποκηρυχθεί, είτε σαν μια μυστική υποβλητική παρόρμηση. Σαν χώροι που αποκαλύπτουν μια φαντασία η οποία δεν έρχεται αντιμέτωπη με την αλήθεια και διεκδικεί το δικαίωμα να υπάρχει οπτικά...
Γι’ αυτό τα έργα της καθορίζονται σαν αεικίνητα ερωτηματικά που δεν περιμένουν μάταια απαντήσεις επιβεβαίωσης, αλλά αντιθέτως τείνουν να θέσουν τα δικά μας δεδομένα σε κρίση...».
(Απόσπασμα από την τεχνοκριτική του Ιταλού Εντσο ντι Μαρτίνο για την ενότητα «Ουρανός» στην γκαλερί «Ravagnan» της Βενετίας τον Ιούνιο του 1995)
Ν. ΥΟΡΚΗ, ΜΟΣΧΑ, ΒΕΝΕΤΙΑ
ΟΙ ΕΚΘΕΣΕΙΣ ΤΗΣ
«Συνύπαρξη» στη Μόσχα
Εν όψει της έκθεσης στην γκαλερί «Art Moderne» της Μόσχας (Οκτώβριος - Νοέμβριος 1992) για το έργο της εκφράζεται με λόγια ενθουσιώδη η γνωστή Ρωσίδα τεχνοκριτικός Λουντμίλα Ουλίτσκαγια. Επιχειρεί, στο σχετικό κείμενό της, ένα φανταστικό ταξίδι από την Αρχαία Ελλάδα έως τη σύγχρονη εξπρεσιονιστική έκφραση. Εκεί ακριβώς τοποθετεί το εικαστικό έργο της Αννας Μπόμπολα.
«Στην προηγούμενη δουλειά της», γράφει, «η ζωγράφος μελέτησε τις δυνατότητες του τοπίου. Αργότερα, άρχισε να δείχνει ενδιαφέρον για τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ φιγούρας και περιβάλλοντος... Η κατάσταση της ανθρώπινης ψυχής είναι ο χώρος της καλλιτεχνικής μελέτης της...».
«Η τέχνη της δεν είναι παρηγορητική... Καταγράφει τη διαμελισμένη και αγωνιώδη φύση της συνείδησης του ανθρώπου τού σήμερα που είναι μόνος με τα συναισθήματα, τους φόβους και τα πάθη του».
Ελληνικός «Ουρανός» στη Βενετία
Με την Πλατεία του Αγίου Μάρκου και την γκαλερί «Ravagnan» ντυμένες στα ελληνικά χρώματα παρουσιάζεται στα ρεπορτάζ της εποχής η έκθεση «Ουρανός» στη Βενετία. Περιεχόμενό της δέκα μεγάλων διαστάσεων έργα, ένα νησί και ένα βουνό το καθένα, σχέδια πολλά σε κάρβουνο που τα επεξηγούν και σε προϊδεάζουν κι ένα γλυπτό. Αλλά και ολόκληρη η ελληνική φύση και η ελληνική ψυχοσύνθεση σε χρώματα έντονο κόκκινο, μπλε και γκρίζο. Με δύναμη και ένταση εσωτερική, αφού η δουλειά της δεν εξαντλείται σε ένα πρώτο επίπεδο επικοινωνίας, όπως επισημαίνουν οι τεχνοκριτικοί.
Γνωρίζοντας καλά ότι «αυτός είναι ο μόνος τρόπος να επιβεβαιώσει με ευαισθησία και σθένος την ίδια την υπαρξιακή της οντότητα». Την παλλόμενη ελληνική οντότητα που μέσα από την τέχνη «βάφει» τον ουρανό της Βενετίας στα χρώματα του Αιγαίου (από ρεπορτάζ του «Εθνους» για τα εγκαίνια της έκθεσης τον Ιούνιο του 1995).
«Ηφαίστεια» στη Ν. Υόρκη
Τα ελληνοαμερικανικά Μέσα με σημειώματα και ρεπορτάζ αποδίδουν το κλίμα μέσα στο οποίο εγκαινιάζεται και λειτουργεί η έκθεση «Ηφαίστεια» (Νοέμβριος 2005) στην γκαλερί «Michail & Lombardo» του Μανχάταν.
Ενδεικτικά τα σχόλια που συνοδεύουν την έκθεση, η οποία αξιολογείται ως πολιτιστικό γεγονός:
- Τα τριάντα έργα της έκθεσης, με τον συμβολικό τίτλο «Ηφαίστεια», φαντάζουν σαν ποικιλόμορφες φλόγες και φωνές μέσα από τα έγκατα της ανθρώπινης ψυχής, όπως ακριβώς οι ύλες που εκτοξεύονται από την έκρηξη του ηφαιστείου. «Αυτό που έχω μέσα μου προσπαθώ να το μεταφέρω στα έργα μου», δηλώνει η ίδια, ενώ ο σύζυγός της Γιώργος Μπόμπολας ανέφερε ότι «καταθέτει την ψυχή της με ειλικρίνεια, τόλμη και άποψη».
- Oπως το 1995 στη Βενετία έτσι και τώρα με τα εκρηκτικά «Volcanos» εκφράζει ανησυχίες και φορτισμένα συναισθήματα. Τα υπαρκτά στοιχεία των φυσικών φαινομένων στα έργα της λειτουργούν ως πρόσχημα. Οι έντονες χρωματικές αντιπαραθέσεις θερμών και ψυχρών χρωματικών τόνων, όπως και ο ρυθμός και η κίνηση, βοηθούν στην ποιητική δραματική ατμόσφαιρα που η ζωγράφος θέλει να δώσει.
- Τα χρώματα προδίδουν το ελληνικό φως και η ματιά μια ψυχή ανήσυχη, ερευνητική, που θέλει να διεισδύσει στα αίτια της έκρηξης, θέλει να αφουγκραστεί την ανάσα της γης, το βαθύ μουγκρητό της και το ξέσπασμά της μέσα από την πύρινη λάβα. Την ενδιαφέρουν περισσότερο οι εσωτερικές διαδρομές στα έγκατα του κόσμου. Γι’ αυτό στα τριάντα νέα έργα της (λάδια και σχέδια με κάρβουνο) αναζητά τη ρίζα των πραγμάτων...
- Η τέχνη της δεν είναι αφηγηματική και τα τοπία της δεν εκφράζουν την ιδανική όψη των πραγμάτων. Δεν απεικονίζουν το «φαίνεσθαι», αλλά το «είναι». Αυτό που σιγοβράζει κάτω από μια επίφαση εξωτερικής ηρεμίας. Το μικρό ή μεγάλο volcano που κρύβει καθένας μέσα του...
ΔΗΜΗΤΡΑ ΡΟΥΜΠΟΥΛΑ
54 ΧΡΟΝΙΑ ΓΑΜΟΥ
Αφοσιωμένη σύζυγος και μητέρα
Πάνω από μισό αιώνα η Αννα μαζί με τον Γιώργο Μπόμπολα πορεύτηκαν αδιαίρετα και σε πλήρη αρμονία. Γνωρίστηκαν και ερωτεύτηκαν στα μέσα της δεκαετίας του '50. Παντρεύτηκαν στον Αγιο Διονύσιο της Αθήνας το 1959.
Η Αννα όλα αυτά τα χρόνια εκτός από αφοσιωμένη σύζυγος ήταν ο στέρεος και αταλάντευτος οικογενειακός σύνδεσμος. Τόσο στα ευτυχισμένα χρόνια όσο και στις δυσκολίες.
Αφιερώθηκε η ίδια και μόνη στο μεγάλωμα των τριών παιδιών τους. Χωρίς ποτέ ν’ αναθέσει μέρος του σε κάποιους άλλους, όπως ίσως θα ήταν εύλογο με το πάθος της για τη ζωγραφική.
Η Αννα Μπόμπολα κηδεύεται την Τετάρτη 30 Οκτωβρίου στις 4 μ.μ. από τον Ιερό Ναό του Αγίου Δημητρίου Παλαιού Ψυχικού.
Παράκληση της οικογενείας, αντί στεφάνων, να ενισχυθεί το Πολυδύναμο Περιφερειακό Ιατρείο Χώρας Σφακίων (Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο, αριθμός λογαριασμού 89279338-4).
Πηγή ΕΘΝΟΣ
