Μια ανοιξιάτικη βόλτα στην εξοχή είναι αρκετή για να φορτίσουμε τις μπαταρίες μας, να νιώσουμε την ανάσα των φυτών, να αφήσουμε το βλέμμα μας να «χαθεί» σε μια πανδαισία χρωμάτων των λουλουδιών. Κι εκεί ανάμεσα βρίσκονται και κάποια ασήμαντα φυτά που προσπερνάμε αδιάφοροι ή ακόμη και ποδοπατούμε. Ας γνωρίσουμε, λοιπόν, κάποια από αυτά, ας ενημερωθούμε για τις ιδιότητές τους και, γιατί όχι, ας τα καλλιεργήσουμε –στον κήπο ή σε γλάστρες– στο σπίτι μας. Η φαρμακοποιός κ. Γιάννα Περγαντά και η γεωπόνος-αρχιτέκτονας κήπων και πάρκων κ. Ειρήνη Μαγγίνη-Σιάτρα μάς ξεναγούν στο θαυμαστό κόσμο των βοτάνων και μας καλούν να εκμεταλλευτούμε τις ιδιότητές τους όλο το χρόνο.
Μέντα
Διαθέτει δύο βασικά είδη, την άγρια μέντα, που λέγεται και φλισκούνι, βληχώνι ή γληφώνι, και την ήμερη μέντα ή αλλιώς πιπερώδη. Και οι δύο μοιάζουν πολύ μεταξύ τους και έχουν σκουροπράσινα αρωματικά φύλλα, καθώς περιέχουν το ίδιο αιθέριο έλαιο, στο οποίο υπάρχει η μινθόλη, μια ουσία με ισχυρές αντιμικροβιακές ιδιότητες.
Πού θα τη βρεις
Η άγρια μέντα, ανάλογα την περιοχή, ζει ελεύθερη στη χώρα μας, όπου υπάρχει νερό, ενώ την ήμερη μέντα μπορείς να τη βρεις σε κάποιο φυτώριο. Στην αγορά μπορείς, αν και δύσκολα, να ανακαλύψεις και την άγρια. Υπάρχει μάλιστα η δυνατότητα να την πολλαπλασιάσεις, αρκεί το φθινόπωρο να χωρίσεις από τη βάση μιας άγριας μέντας βλαστούς με ρίζες και να τους φυτέψεις αμέσως.
Μυστικά καλλιέργειας
Οι μέντες ζουν σε δροσερό και ημισκιερό χώρο, σε περιβάλλον με ήπιο χειμώνα. Η άγρια αντέχει πολύ στην ξηρασία, αλλά το καλοκαίρι αποδίδει καλύτερα με κανονικό πότισμα, ενώ η ήμερη δεν μπορεί να συντηρηθεί αρκετά χωρίς νερό. Με το ψύχος το πιθανότερο είναι να μαραθεί, αλλά την άνοιξη αναβλαστάνει. Τότε, χωρίζοντας την τούφα της, μπορείς να δημιουργήσεις νέα φυτά.
Συλλογή
Για να μαζέψεις φύλλα και κορυφές με ροζ-μοβ ανθάκια, επίλεξε την εποχή που ανθίζει – Ιούνιο έως και Σεπτέμβριο. Στη συνέχεια μπορείς να αποξηράνεις τα στελέχη και να τα φυλάξεις σε δροσερό μέρος.
Πού βοηθά
- Τα επίγεια τμήματά της, λαμβανόμενα ως αφέψημα, βοηθούν στη δυσπεψία και στους κολικούς πόνους.
- Μειώνει τη ναυτία και προκαλεί εφίδρωση, με συνέπεια να ρίχνει τον πυρετό.
- Τα φύλλα της σε έγχυμα βοηθούν σε περιπτώσεις αϋπνίας, κεφαλαλγίας, νευρόπονων αλλά και στις κράμπες.
Χαμομήλι
Αυτό ταπεινό φυτό μετά τα μέσα της άνοιξης έως και νωρίς το φθινόπωρο πλημμυρίζει την ατμόσφαιρα με το χαρακτηριστικό άρωμα που φανερώνει το έντονα καταπραϋντικό αιθέριο έλαιό του. Έχει τη φήμη του «γιατρού των φυτών», επειδή –όπως λένε– το ριζικό του σύστημα βοηθά τα αδύναμα φυτά που καλλιεργούνται κοντά του.
Πού θα το βρεις
Φυτρώνει ελεύθερο σε πολλές τοποθεσίες της χώρας μας, σε κάμπους και πλαγιές, στην επαρχία αλλά και σε ανοιχτές εκτάσεις της πόλης. Στην αγορά, όμως, θα βρεις και τους σπόρους του, με τους οποίους μπορείς να το πολλαπλασιάσεις.
Μυστικά καλλιέργειας
Σπέρνεται κυρίως άνοιξη ή και φθινόπωρο σε πολύ ζεστές περιοχές. Σκόρπισε τους σπόρους του –σε αφράτο χώμα με επίπεδη επιφάνεια, σε άνετο δοχείο–, αφού τους ανακατέψεις με άμμο ποταμίσια. Όταν βλαστήσουν και εμφανιστούν τα μικρά φυτά, τα ξεχωρίζεις με προσοχή, αφήνοντας αρκετό χώμα στις ρίζες. Το χαμομήλι φυτεύεται σε αποστάσεις των 30 εκ. για ιδανική ανάπτυξη ή αν δεν έχεις «χώρο», ακόμα και των 15 εκ. σε ηλιόλουστες και καλύτερα απάνεμες θέσεις. Χρειάζεται ελαφρύ τακτικό πότισμα.
Συλλογή
Μαζεύεις χαμομήλι –καλύτερα τέλη άνοιξης με αρχές καλοκαιριού– από μέρη που δεν πλησιάζουν ζώα. Τα άνθη που θα συγκεντρώσεις πρέπει να μην είναι τελείως ανεπτυγμένα. Για να τα χρησιμοποιήσεις χρειάζεται πρώτα να τα αποξηράνεις. Γι’ αυτόν το σκοπό τοποθέτησέ τα πάνω σε καθαρό απορροφητικό χαρτί σε σκιερό και δροσερό χώρο.
Πού βοηθά
- Το βαθύ κυανό αιθέριο έλαιο του άνθους περιέχει χαμαζουλίνη, μια ουσία αντιφλογιστική, αντιαλλεργική και μαλακτική.
- Το έκχυμα των λουλουδιών χρησιμοποιείται εσωτερικά και εξωτερικά, προσφέροντας ανακούφιση. Ενώ το αφέψημα καταπραΰνει τους εντερικούς σπασμούς και το πεπτικό σύστημα. Όσο για το έλαιό του, θεωρείται ιδανικό για εντριβές.
- Θεωρείται εκπληκτικό καλλυντικό για το πρόσωπο, το σώμα και τα μαλλιά.
Φασκόμηλο
Λέγεται και αληφασκιά ή σάλβια φαρμακευτική. Η λατινική του ονομασία Salvia officinalis προέρχεται από το ρήμα salvere, που σημαίνει «είμαι υγιής». Οι αρχαίοι μας πρόγονοι το θεωρούσαν ιερό βότανο, ενώ οι Άραβες λένε ακόμη και σήμερα: «Πώς μπορεί να πεθάνει ένας άνθρωπος που έχει στον κήπο του φασκόμηλο;». Βέβαια η χρήση του θέλει προσοχή.
Πού θα το βρεις
Ζει ελεύθερο, κυρίως σε άγονες, ζεστές ή και παραθαλάσσιες περιοχές, κυρίως στην Πελοπόννησο και στα νησιά μας. Μπορείς όμως να το προμηθευτείς και από κάποιο φυτώριο εάν επιθυμείς να το καλλιεργήσεις.
Μυστικά καλλιέργειας
Δεν απαιτεί ιδιαίτερη φροντίδα, αλλά ευδοκιμεί περισσότερο σε γόνιμο και στραγγερό χώμα, όπου το νερό δεν λιμνάζει. Προτιμά τη ζέστη, γι’ αυτό και φυτεύεται σε μέρη με πολύ καλή έκθεση στον ήλιο. Αν στην περιοχή σου κάνει πολύ κρύο, καλλιέργησέ το σε γλάστρα, ώστε τους ψυχρούς μήνες να μένει σε προφυλαγμένο χώρο. Εκτός από τακτικό πότισμα χρειάζεται και συχνό παράχωμα της βάσης. Αν δεν το αγοράσεις, δημιούργησε τα δικά σου φυτά από ένα ελεύθερο φασκόμηλο, κόβοντας και φυτεύοντας κομμάτια βλαστών –μοσχεύματα– νωρίς το καλοκαίρι.
Συλλογή
Μάζεψε τα ανοιχτοπράσινα φύλλα και τα βιολέ άνθη του Μάιο και Ιούνιο ή μόνο τα φύλλα του οποιαδήποτε άλλη εποχή θέλεις. Μην ξεχνάς ότι τα αποξηραμένα μέρη του δεν διατηρούνται πολύ, επειδή χάνουν εύκολα γεύση και άρωμα.
Πού βοηθά
- Η πιο αξιοσημείωτη θεραπευτική αρετή του είναι ότι παρεμποδίζει την εφίδρωση στις γυναίκες την περίοδο της εμμηνόπαυσης. Επίσης σταματά την παραγωγή γάλακτος και δεν πρέπει να το λαμβάνουν άτομα με υψηλή αρτηριακή πίεση.
- Το έκχυμα ενδείκνυται σε περιπτώσεις νευρικών διαταραχών, ιλίγγων, καταθλιπτικών καταστάσεων, δυσμηνόρροιας και αμηνόρροιας.
- Ως καλλυντικό αποτελεί τη βάση για την παρασκευή μάσκας για βαθύ καθαρισμό του προσώπου. Ως λοσιόν βοηθά στην αντιμετώπιση του ιδρώτα, ενώ το αφέψημά του στο λούσιμο θεωρείται αποτελεσματικό για την τριχόπτωση.
Δεντρολίβανο
Ο αρωματικός γκριζοπράσινος θάμνος του βγάζει μυρωδάτα γαλάζια άνθη από την άνοιξη μέχρι το φθινόπωρο ή ακόμα και χειμώνα σε ζεστές περιοχές. Είναι γνωστός από την αρχαιότητα για τις σπουδαίες ιδιότητές του, γι’ αυτό και ονομάζεται «Πρίγκιπας της Βοτανικής».
Πού θα το βρεις
Φυτρώνει ελεύθερο κυρίως σε Πελοπόννησο, Εύβοια και νησιά. Θα το συναντήσεις όμως και σε όλα τα φυτώρια.
Μυστικά καλλιέργειας
Είναι σκληρό φυτό και προσαρμόζεται εύκολα σε πολλές τοποθεσίες, ειδικά στις ζεστές. Προτιμά τον ήλιο, αν και ζει και στην ημισκιά. Αντέχει στην ξηρασία κι όταν είναι σε γλάστρα, δεν πρέπει ποτέ το χώμα να μένει πολύ υγρό. Στον κήπο στην αρχή χρειάζεται τακτικό πότισμα, ενώ όταν αναπτυχθεί αρκετά, αρκούν μόνο μικρές ποσότητες νερού. Όταν είναι νεαρό, αλλά καλά ριζωμένο, πρέπει να το κλαδεύεις αυστηρά.
Συλλογή
Ιδανικά μάζεψε νεαρούς βλαστούς με φύλλα την άνοιξη και το καλοκαίρι. Στη συνέχεια τα αποξήρανε καλύτερα σε ματσάκια και όχι μεμονωμένα τα φύλλα.
Πού βοηθά
- Το έκχυμα των φύλλων θεωρείται χωνευτικό, τονωτικό και σπασμολυτικό, ασκώντας επίδραση πάνω στην έκκριση της χολής. Η λήψη του όμως χρειάζεται προσοχή, καθώς σε μεγάλες ποσότητες μπορεί να προκαλέσει σοβαρές δηλητηριάσεις.
- Το έλαιό του έχει εξωτερική εφαρμογή σε περιπτώσεις ρευματισμών των αρθρώσεων και στην περιποίηση θλάσεων, πληγών και εκζεμάτων.
- Το αφέψημα στο λούσιμο βοηθά στον περιορισμό της τριχόπτωσης αλλά και της πιτυρίδας.
Δάφνη
Το ιερό φυτό του Απόλλωνα δεν χρειάζεται συστάσεις. Τα βαθυπράσινα λογχοειδή και αρωματικά φύλλα της έχουν εφαρμογή τόσο στη βοτανοθεραπευτική όσο και στην κουζίνα.
Πού θα τη βρεις
Υπάρχει ελεύθερη στην ελληνική φύση αλλά και καλλιεργείται. Προμηθεύσου την από κάποιο φυτώριο –σε μορφή θάμνου ή και δέντρου– και συντήρησέ τη σε δοχείο ή σε παρτέρι, για να εκμεταλλεύεσαι τα φύλλα της όποτε τα χρειάζεσαι.
Μυστικά καλλιέργειας
Φύτεψέ τη –σε μεγάλη γλάστρα με καλό χώμα ή στον κήπο, σε ηλιόλουστη θέση, αλλά και σε ημισκιά– οποιαδήποτε εποχή, με εξαίρεση τις πολύ ψυχρές περιόδους και με βασική προϋπόθεση να μη σκορπίσει η μπάλα χώματος με τις ρίζες. Προτιμά τις ήπιες περιοχές, αλλά δεν ενοχλείται και τόσο σε κρύες τοποθεσίες, ενώ αντέχει κοντά στη θάλασσα, καθώς και σε μολυσμένη ατμόσφαιρα. Της αρέσει το δροσερό περιβάλλον, αν και δεν τη δυσαρεστεί η πολύ ζεστή ατμόσφαιρα, αρκεί να δέχεται κάπου κάπου ελαφρύ κατάβρεγμα. Αν και αντέχει αρκετά στην ξηρασία, για καλύτερη ανάπτυξη έχει ανάγκη από τακτικό πότισμα.
Συλλογή
Ανθίζει την άνοιξη, αλλά εσύ μπορείς να μαζεύεις τα φύλλα της κάθε εποχή, προτιμώντας τα πιο νέα και πιο φρέσκα. Στο φαγητό χρησιμοποίησέ τα ακόμα και χωρίς να τα αποξηράνεις, αρκεί αντί για δύο φύλλα να προσθέσεις ένα. Για αποξήρανση κόψε ακραία τμήματα βλαστών και φτιάξε ματσάκια.
Πού βοηθά
- Το αφέψημα των φύλλων θεωρείται ότι τονώνει τις λειτουργίες της πέψης.
- Ως αλοιφή χρησιμοποιείται για την ανακούφιση από ρευματικούς πόνους.
- Οι Βεδουίνοι της ερήμου βάζουν στον καφέ τους ένα φύλλο δάφνης για να τον αρωματίσουν.
Λεβάντα
Με το γκριζοπράσινο φύλλωμά της μαγνητίζει το βλέμμα και τα μπλε-λιλά μπουκετάκια της «κλέβουν» την παράσταση. H λεβάντα λατρεύει τη ζέστη και τον ήλιο των μεσογειακών χωρών και με την άνθισή της γίνεται ανάρπαστη.
Πού θα τη βρεις
Ορισμένα είδη της φύονται σε ζεστές, ηλιόλουστες θέσεις. Ανάμεσά τους κυρίως η Λαβαντούλα η φαρμακευτική που χρησιμοποιείται για θεραπευτικούς και καλλυντικούς σκοπούς. Θα τη συναντήσεις σε διάφορες ποικιλίες στα φυτώρια, πάντα όμως με το ίδιο χαρακτηριστικό άρωμα.
Μυστικά καλλιέργειας
Το χώμα θέλει πολύ καλή αποστράγγιση, καθώς δεν αγαπά την υγρασία, αλλά ούτε και την απόλυτη ξηρασία. Μπορείς να φυτέψεις τα θαμνάκια της άνοιξη, καλοκαίρι, ακόμα και νωρίς το φθινόπωρο. Συντήρησέ τη λαμβάνοντας υπόψη τα ίδια μυστικά καλλιέργειας με εκείνα του δεντρολίβανου.
Συλλογή
Η εποχή της άνθισής της διαρκεί κυρίως από τον Ιούνιο έως και τον Αύγουστο, οπότε μπορείς να συλλέξεις και να αποξηράνεις τα ανθισμένα μπουκέτα της κόβοντας μαζί και το μακρύ στέλεχός τους.
Πού βοηθά
- Είναι τονωτική και σπασμολυτική, τόσο με τη μυρωδιά της όσο και με την εντριβή. Η εσωτερική χρήση της δεν είναι συνηθισμένη.
- Το αιθέριο έλαιό της χρησιμοποιείται κυρίως στην αρωματοποιία και στην παρασκευή καλλυντικών, ενώ στην ομοιοπαθητική χρησιμοποιούν ένα βάμμα που βγάζουν από τα νωπά άνθη της.
- Τα ξερά άνθη είναι ιδανικά για να αρωματίσουν τα ασπρόρουχα και να απομακρύνουν τα έντομα από συρτάρια και ντουλάπια.
- Στην αρχαιότητα τη χρησιμοποιούσαν κυρίως σε εντριβές, σε περιπτώσεις δερματικών παθήσεων και οι Ρωμαίοι την προσέθεταν και στο νερό του μπάνιου.
Τσάι του βουνού
Στην Ελλάδα αυτοφύονται διάφορα είδη του. Από αυτά τα πιο δημοφιλή είναι το τσάι Παρνασσού, του Ολύμπου, το βλάχικο (Άγιον Όρος), καθώς και η μαλωτήρα, το τσάι της Κρήτης. Η συγκεκριμένη ονομασία προέρχεται από το male (αρρώστια) και tirare (σύρω) κι αυτό γιατί από την εποχή ακόμη των Ενετών το θεωρούσαν πανάκεια για τα κρυολογήματα και τις παθήσεις του αναπνευστικού.
Πού θα το βρεις
Φυτρώνει κυρίως σε υψόμετρο και σε ορεινούς βραχότοπους σε διάφορα βουνά της χώρας μας.
Μυστικά καλλιέργειας
Σήμερα το ελληνικό τσάι του βουνού κινδυνεύει να εξαφανιστεί λόγω της υπερκατανάλωσης και μάλιστα γίνονται προσπάθειες καλλιέργειάς του σε ορισμένα μέρη της Ελλάδας. Για να ευδοκιμήσει χρειάζεται το ανάλογο υψόμετρο, γι’ αυτό και συντηρείται σε ορεινά και επικλινή εδάφη, κυρίως σε περιοχές που ανήκουν σε ζώνες στις οποίες αυτοφύεται.
Συλλογή
Όταν τα φυτά ανθίσουν έντονα στις αρχές του καλοκαιριού, κόβεις, νωρίς το πρωί, με προσοχή τους βλαστούς και τους δένεις σε ματσάκια.
Πού βοηθά
- Είναι από τα πιο διαδεδομένα ροφήματα της χώρας μας χάρη στις ευεργετικές επιδράσεις του σε κρυολογήματα, αναπνευστικό, δυσπεψία και γαστρεντερικές διαταραχές. Οι ιδιότητές του μάλιστα επιβεβαιώνονται και επιστημονικά, καθώς ουκ ολίγες φορές βρέθηκε στο μικροσκόπιο των ερευνητών.
- Θεωρείται διουρητικό και μάλιστα βοηθά στην ανακούφιση των παθήσεων του ουροποιητικού συστήματος.
- Το αφέψημα μαζί με ξυλαράκια κανέλας και μέλι είναι μαλακτικό και αντισηπτικό, ιδανικό για την ανακούφιση από το βήχα.
Πώς θα αποξηράνεις τα βότανά σου!
- Δέσε τα κομμένα στελέχη –με φύλλα ή και άνθη– σε ματσάκια.
- Απομάκρυνε κάθε ξένο στοιχείο, χώμα και ξερά μέρη.
- Τοποθέτησε τα κρεμασμένα ανάποδα σε υπόστεγο, σε σκιά και καλά αεριζόμενο χώρο, για να αποξηρανθούν (περίπου 7-10 μέρες).
- Ελεγξε ώστε να μην υπάρχει ίχνος υγρασίας. Τα φύλλα πρέπει να σπάνε εύκολα, τα κοτσάνια να σπάνε χωρίς να λυγίζουν και τα πέταλα πρέπει να είναι ξερά, αλλά χωρίς να τρίβονται.
- Φύλαξέ τα καλύτερα σε γυάλινα δοχεία ή σε χάρτινα –ή έστω και πλαστικά– σακουλάκια σε δροσερό χώρο.
Πώς θα φτιάξεις…
...έκχυμα: Η μέθοδος αυτή συνιστάται όταν πρόκειται να χρησιμοποιήσεις εναέρια μέρη του φυτού, όπως φύλλα και άνθη.
Ζέστανε 500 ml νερό και το αφαιρείς από τη φωτιά λίγο πριν βράσει.
Σε ένα φλιτζάνι προσθέτεις 1 κ.σ. αποξηραμένα βότανα.
Προσθέτεις το ζεστό νερό, σκεπάζεις με ένα πιατάκι, αφήνεις 3-5 λεπτά και σουρώνεις.
Αποθήκευσέ το σε γυάλινο αεροστεγές δοχείο και χρησιμοποίησέ το μέσα σε δύο ημέρες.
…αφέψημα: Χρησιμοποιείται ως μέθοδος παρασκευής των σκληρών σημείων του φυτού, όπως η ρίζα, το κοτσάνι και ο φλοιός (π.χ. τσάι).
Βάζεις 30 γρ. αποξηραμένα βότανα σε κατσαρολάκι με 750 ml νερό.
Σιγοβράζεις για μερικά λεπτά.
Αποθηκεύεις το αφέψημα σε αποστειρωμένα γυάλινα μπουκάλια ή βάζα με πλαστικό καπάκι και το διατηρείς στο ψυγείο ή σε δροσερό μέρος.
ΠΡΟΣΟΧΗ: Οι πληροφορίες είναι ενημερωτικές και δεν υποκαθιστούν την ιατρική επιστημονική συμβουλή. Η κατάχρηση των βοτάνων, ιδιαίτερα όταν λαμβάνονται εσωτερικά, μπορεί να προκαλέσει δυσάρεστες καταστάσεις, ιδιαίτερα εάν είσαι έγκυος, υποφέρεις από μακροχρόνιες ασθένειες ή ακολουθείς φαρμακευτική αγωγή. Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να συμβουλεύεσαι το γιατρό ή το φαρμακοποιό σου.
ΑΠΟ ΤΗ ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΟΝΤΟΥ
