Ολοι την έχουμε νιώσει, και μας έχει πονέσει. Πρόκειται για ένα πάθος, που στο τέλος το αντιμετωπίζουμε σαν να πρόκειται για πονοκέφαλο μετά το μεθύσι. «Μα τι μ’ έπιασε;», αναρωτιόμαστε. H απάντηση είναι διαφορετική για τον καθένα. Γιατί η ζήλια είναι τόσο διαδεδομένη όσο και πολύπλοκη και απατηλή. Γεγονός είναι πάντως ότι κρύβει συχνά απογοητεύσεις και ανομολόγητες επιθυμίες. Σύμφωνα με τους ψυχαναλυτές, η ζήλια πηγάζει από ένα μόνο γεγονός, που συνδέεται με την παιδική μας ηλικία: Τη στιγμή του αποχωρισμού μας από τη μητέρα. Για πολλούς, αυτή η στιγμή σημαίνει εγκατάλειψη, προδοσία. Σύμφωνα με τον Γάλλο ψυχίατρο και ψυχαναλυτή Lacan, αυτός ο πόνος, απαραίτητος γιατί πρέπει να βγούμε από τη σχέση «συγχώνευσης» με τη μητέρα, παρεμβαίνει στο τέλος της περιόδου του απογαλακτισμού, που είναι ήδη δύσκολη, σε μια στιγμή που το παιδί προετοιμάζεται να συνειδητοποιήσει ότι δεν μπορεί να έχει την αποκλειστικότητα, να φέρεται σαν να υπάρχει μόνο αυτό στον κόσμο. Πολλά λοιπόν εξαρτώνται από το πώς βιώσαμε αυτό το τραύμα. Τότε χτίζεται μέσα μας το αίσθημα της έλλειψης. Από εκεί και πέρα καμία αγάπη δεν μπορεί να είναι εξίσου μεγάλη ή αρκετά αξιόπιστη.
Ο πόλεμος των φύλων
Τελικά ποιοι ζηλεύουν περισσότερο; Οι γυναίκες ή οι άντρες; Πρόσφατες έρευνες υποστηρίζουν πως δεν υπάρχουν διαφορές μεταξύ των δύο φύλων, ενώ αυτό που θα παίξει σημαντικότερο ρόλο στον τρόπο που ο καθένας θα εκδηλώσει τη ζήλια του είναι το μορφωτικό και πνευματικό επίπεδό του. Σύμφωνα με τον ψυχολόγο και ψυχίατρο Willy Pasini, συγγραφέα του βιβλίου «La Jalousie» («Η ζήλια»), παρότι τα περισσότερα περιστατικά ζήλιας παρουσιάζονται στις γυναίκες, στους άντρες η ζήλια μπορεί να γίνει παθολογική. Οι γυναίκες ζηλεύουν όταν φοβούνται πως το ταίρι τους αγαπάει κάποια άλλη. Οι άντρες, πάλι, ζηλεύουν τη σεξουαλική ελευθερία της συντρόφου τους. Οι γυναίκες εκδηλώνουν τη ζήλια τους επιμένοντας στα σωματικά ελαττώματα της εν δυνάμει αντιπάλου τους. Σχολιάζουν με φράσεις του τύπου: «Καλά, δεν βλέπεις τα παραπανίσια κιλά της;». Οι άντρες, από την άλλη, εστιάζουν στο κοινωνικό στάτους του ανταγωνιστή τους. Η ζήλια στις γυναίκες εξωτερικεύεται από μια μεταβολή στη διατροφική συμπεριφορά τους και με ψυχοσωματικά προβλήματα. Οι άντρες, πάλι, θυμώνουν και γίνονται βίαιοι, επιθετικοί. Γι’ αυτό άλλωστε και το 70% των εγκλημάτων ζήλιας γίνονται από άντρες. Η ζήλια, όσο κι αν σε μερικούς φαίνεται σαν απόδειξη αγάπης, δηλητηριάζει τη σχέση.
Επιβεβαίωση τώρα!
Η ζήλια είναι μια αμυντική αντίδραση στην απειλή της απώλειας του συντρόφου και προκύπτει από συναισθήματα ανεπάρκειας και κατωτερότητας. Τα άτομα που ζηλεύουν συγκρίνονται μονίμως με τους άλλους και αναζητάνε την επιβεβαίωση. Αισθάνονται τόσο άσχημα με τον εαυτό τους που ψάχνουν συνέχεια την επαλήθευση της αξίας τους. Κατά τα άλλα, αν και πολλοί πιστεύουν ότι η ζήλια εμφανίζεται λόγω έρωτα, οι ψυχολόγοι υποστηρίζουν ότι μπορεί να εμφανιστεί και σε μια φάση που ο έρωτας και η επιθυμία φθείρονται, ή σε μια στιγμή που η εμπιστοσύνη κλονίζεται γιατί ο ένας από τους δύο στο ‣ ζευγάρι δεν αισθάνεται πλέον ασφαλής στη σχέση. Αυτό έχει κατά κάποιον τρόπο μια διάσταση αυτοπροβολής. Φοβόμαστε ότι ο άλλος θα μας εγκαταλείψει γιατί η ίδια η επιθυμία μας γι’ αυτόν εξασθενεί.
Η ζήλια ως ασθένεια
Τα άτομα που ζηλεύουν βλέπουν τη ζημιά που μπορεί να προκαλέσουν στη σχέση τους, αλλά πιστεύουν ότι αν δεν αντιδρούσαν έτσι θα ήταν σαν να εγκατέλειπαν το σύντροφό τους. Τα πρώτα θύματα της ζήλιας, λοιπόν, είναι αυτοί που την εκπέμπουν. Είναι εγκλωβισμένοι στα σενάρια που πλάθουν, όπου σκέφτονται το χειρότερο. Το να προσπαθεί κάποιος να καθησυχάσει ένα ζηλιάρη είναι χαμένος κόπος, κι αυτό γιατί οι ζηλιάρηδες είναι αγχωτικά άτομα. Αν θελήσει κανείς να τους πείσει ότι δεν υπάρχει λόγος να ζηλεύουν, θα σκεφτούν ότι έχει κάτι εναντίον τους. Αντιθέτως, έτσι μπορεί να ενταθεί η ζήλια τους. Μια παγίδα όπου πέφτουν συχνά οι ερωτευμένοι είναι ότι τους πιάνει κρίση διαφάνειας. Και δεν μπορούν να καταλάβουν πως ο ζηλιάρης ηρεμεί μόνο βραχυπρόθεσμα.
Εξοδος από την κρίση
H έξοδος από τον κύκλο της ζήλιας θέλει χρόνο. Και πολλή ενέργεια. Οι ψυχολόγοι συνιστούν μια θεραπεία που απευθύνεται στο ζευγάρι. Το άτομο που ζηλεύει πρέπει να παραδεχτεί το πρόβλημά του στον ειδικό, καθώς και τι το προκαλεί. Το ίδιο πρέπει να κάνει απέναντι στο σύντροφό του. Από την άλλη, ο σύντροφος που αποτελεί αντικείμενο της ζήλιας μπορεί να εκτιμά αυτό το συναίσθημα. Οπως λένε οι ειδικοί, η παθολογική αγάπη, της οποίας η ζήλια αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι, μπορεί να μετατραπεί σε αμοιβαία αγάπη βασιζόμενη στη γνώση που έχει ο ένας για το χαρακτήρα του άλλου και στην εμπιστοσύνη. Από την άλλη, η παθολογική ζήλια, αυτή που οι ειδικοί ονομάζουν «σύνδρομο του Οθέλου», συνοδεύεται από έντονη επιθετικότητα με λόγια και έργα, και αποδιοργανωμένη συμπεριφορά. Σε αυτή την περίπτωση η καλύτερη λύση είναι η απομάκρυνση.
Θανάσης Διαμαντόπουλος
