Το ελληνικό πάσχα είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με το σουβλιστό αρνάκι, τα κόκκινα αβγά, τα σοκολατένια αβγά κι άλλα έθιμα που έχουν σχέση με το φαγητό. Αναρωτήθηκες ποτέ για τους συμβολισμούς και την καταγωγή τους; Ας δούμε τι κρύβεται πίσω από τις πιο γνωστές παραδόσεις του Πάσχα.
* Τι σημαίνει η λέξη Πάσχα και τι συμβολίζει για τους Χριστιανούς;
Αν δεν το γνωρίζεις ήδη, στην πραγματικότητα το Πάσχα είναι Εβραϊκή γιορτή, την οποία εν συνεχεία πήραμε οι Χριστιανοί, δίνοντας της νέο νόημα και περιεχόμενο.
Η λέξη προέρχεται από το εβραϊκό «Πεσάχ», που σημαίνει «πέρασμα» και στην εβραϊκή παράδοση συμβολίζει την έξοδο των ισραηλιτών από την Αίγυπτο και τη διάβαση της ερυθράς θάλασσας από τον Μωυσή, μετά από 430 χρόνια δουλείας και το πέρασμά τους προς τη γή της Επαγγελίας, Χανναάν.
Στην ορθοδοξία, ωστόσο, το Πάσχα συμβολίζει κάτι εντελώς διαφορετικό: Το πέρασμα από τη φθορά στην αθανασία, που έγινε με την Ανάσταση του Χριστού.
Στην επόμενη σελίδα: Γιατί ψήνουμε αρνί στην σούβλα; Και γιατί φτιάχνουμε μαγειρίτσα και κοκορέτσι;
* Γιατί αρνί στην σούβλα;
Αρκετοί, θέλουν τις ρίζες του εθίμου να προέρχονται κι αυτές από το εβραϊκό Πάσχα. Σύμφωνα με την παλαιά διαθήκη, ο Θεός του Ισραήλ επεφύλαξε δέκα πληγές – καταστροφές για τους Αιγυπτίους των Φαραώ που δεν επέτρεπαν στον καταπιεσμένο λαό του Ισραήλ να φύγει από την Αίγυπτο.
Η τελευταία «πληγή» που ακολούθησε επιδημίες κι άλλες καταστροφές ήταν η θανάτωση από «Άγγελο Κυρίου» όλων των πρωτότοκων γιων των Αιγυπτίων, περιλαμβανομένου και του γιού του Φαραώ αλλά και των πρωτότοκων ζώων τους. Για να προστατευτεί από το θανατικό, κάθε οικογένεια Εβραίων έπρεπε να θυσιάσει ένα αρνάκι και με το αίμα του να βαφτούν οι πόρτες των σπιτιών ώστε να τα αναγνωρίζει ο άγγελος του Θεού και να τα προσπερνά καθώς έσπερνε τον θάνατο. Ωστόσο, στο ελληνικό ορθόδοξο Πάσχα το αρνί στη σούβλα, παρά τα φαινόμενα, δεν έχει τις ρίζες του στην εβραϊκή παράδοση.
Πρόκειται για ρουμελιώτική παράδοση που επικράτησε κι επεκτάθηκε σε όλη την υπόλοιπη Ελλάδα. Οι κάτοικοι των ορεινών περιοχών της χώρας - κατά κύριο λόγο βοσκοί - γιόρταζαν το Πάσχα στα χειμαδιά (βοσκοτόπια για το ξεχειμώνιασμα των κοπαδιών) και η σούβλα ήταν ένας εύκολος τρόπος για να ψήσουν το κρέας, καθώς δεν διέθεταν φούρνους. Το έθιμο με τα χρόνια επικράτησε σε όλη τη χώρα.
* Η μαγειρίτσα &το κοκορέτσι
Δεν υπάρχουν ιδιαίτεροι συμβολισμοί πίσω από αυτό το έθιμο που στην πραγματικότητα είναι καθαρά πρακτικό. Η μαγειρίτσα, που τρώμε μετά την Ανάσταση, προετοιμάζει το στομάχι μετά από την μακρά περίοδο νηστείας (της σαρακοστής) ώστε να γίνει ομαλά η μετάβαση από την πλήρη αποχή από ζωικές τροφές, στην κατανάλωση του αρνιού και των υπόλοιπων εδεσμάτων του πασχαλινού τραπεζιού.
Από την άλλη, η παρασκευή της μαγειρίτσας γίνεται στην λογική: Ότι τρώγεται δεν το πετάμε! Τα εντόσθια του αρνιού που θα ψηθεί την επόμενη, μπορούν να γίνουν εύκολα γευστική σουπίτσα! Το ίδιο φυσικά ισχύει και με τα συκώτια και τα έντερα του αρνιού με τα οποία φτιάχνουμε το πατροπαράδοτο κοκορέτσι.
Στην επόμενη σελίδα: Το βάψιμο και το τσούγκρισμα των αβγών
* Αβγά: Το βάψιμο και το τσούγκρισμα
Τα κόκκινα πασχαλινά αβγά και το τσούγκρισμά τους, αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι των παραδόσεων του Πάσχα. Ας δούμε όμως τους συμβολισμούς, αυτών των δύο εθίμων.
- Γιατί βάφουμε κόκκινα αβγά;
Το έθιμο ξεκίνησε από τα Βαλκάνια (αν κι έχει ρίζες στο Βυζάντιο) κι έχει αποτελέσει πηγή έμπνευσης για μύθους και παραδόσεις που περνούν από γενιά σε γενιά. Ένας από τους πιο αποδεκτούς συμβολισμούς του είναι το βάψιμό τους με το αίμα του Χριστού, γι΄αυτό και η παράδοση θέλει τα αβγά να βάφονται Μ.Πέμπτη, την ημέρα δηλαδή της σταύρωσης.
Οι δοξασίες γύρω από το βάψιμο είναι αρκετές και ποικίλουν από περιοχή σε περιοχή. Σε κάποιες από αυτές πρωταγωνίστρια είναι η μητέρα του Κυρίου, η Παναγία. Σύμφωνα με μια εκδοχή, η ίδια είχε τοποθετήσει ένα καλάθι με αβγά κάτω από τον εσταυρωμένο, τα οποία βάφτηκαν με το αίμα του.
Μια άλλη διήγηση, θέλει την Παναγία να προσφέρει ένα καλάθι με αβγά στους φρουρούς του Ιησού κλαίγοντας για τον υιό της. Από τα μάτια της αντί για δάκρυα, έπεσαν σταγόνες αίματος, βάφοντας τα αβγά.
Άλλος θρύλος αναφέρεται σε μια άγνωστη γυναίκα, που περπατώντας στο δρόμο κρατώντας ένα καλάθι με αυγά πληροφορήθηκε για την ανάσταση του Χριστού. Από την ταραχή της έπεσε και τα αβγά βάφτηκαν κόκκινα. Μια διαφορετική παραλλαγή του εν λόγω θρύλου, θέλει τη γυναίκα να αντιμετωπίζει με δυσπιστία την είδηση της Ανάστασης, απαντώντας πως κάτι τέτοιο θα μπορούσε να έχει συμβεί μόνο εάν τα αβγά που κρατούσε βάφονταν κόκκινα, όπως και έγινε.
Στο ίδιο μοτίβο είναι και η παράδοση που συνδέει τη Μαρία τη Μαγδαληνή με το βάψιμο των αβγών σε κόκκινο χρώμα. Σύμφωνα με την ερμηνεία αυτή, που συναντάται σε Ρώσικο Μοναστήρι, μετά την Ανάσταση του Ιησού, η Μαρία η Μαγδαληνή ανακοίνωσε το γεγονός στον Τιβέριο Καίσαρα, ο οποίος δυνατώντας αυτός να το πιστέψει, γέλασε και αναφώνησε πώς κάτι τέτοιο θα ήταν δυνατό μόνο αν τα αβγά που υπήρχαν δίπλα του βάφονταν κόκκινα.
- Το τσούγκρισμα των αβγών
Κι ως προς το τσούγκρισμα; Αυτό μάλλον είναι δυτικό έθιμο και πιο συγκεκριμένα Βρετανικό. Οι ρίζες του πρέπει να αναζητηθούν στη Βόρεια Αγγλία όπου το έθιμο ξεκίνησε καθαρά σαν παιχνίδι για την ανάδειξη του νικητή. Στη συνέχεια κι ενώ το έθιμο διαδόθηκε κι επικράτησε και στη χώρα μας έλαβε διάφορους συμβολισμούς, ο πιο γνωστός από τους οποίους είναι η Ανάσταση και το «σπάσιμο» του τάφου από τον Ιησού. Άλλωστε το αβγό είναι σύμβολο ζωής κι ως τέτοιο δε θα μπορούσε να μην ενταχθεί στις πασχαλινές παραδόσεις.
Στην επόμενη σελίδα: Οι λοιπές παραδόσεις, από τα σοκολατένια αβγά και τα τσουρέκια μέχρι τις ξυδάτες φακές.
* Σοκολατένια αβγά, κοτούλες και λαγουδάκια
Τι γίνεται όμως με τα πιο «ευρωπαϊκά» έθιμα του Πάσχα όπως τα σοκολατένια αβγά και κουνελάκια; Ποιοι συμβολισμοί κρύβονται πίσω από αυτά;
Το έθιμο έχει τις ρίζες του στη δυτική Ευρώπη και πιο συγκεκριμένα τη Γερμανία. Σύμφωνα με το μύθο, ο λαγός του Πάσχα, φέρνει γλυκίσματα στα παιδάκια, τρυπώνοντας μέσα στους κήπους και τα σπίτια, εξού και τα σοκολατένια αβγά. Κι επειδή στην ελληνική επαρχία, η κοτούλα είναι ένα αρκετά πιο συνηθισμένο θέαμα από το λαγουδάκι κι επίσης γεννά αβγά, εντάχτηκε και αυτή στα σοκολατένια γλυκίσματα.
* Τσουρέκι, κουλουράκια και κουλούρες της Λαμπρής
Όλα τα γλυκά εδέσματα και τα ψωμάκια της Λαμπρής, όπως τα κουλούρια, η Λαμπροκουλούρα και το τσουρέκι (που θεωρείται εξέλιξη της λαμπροκουλούρας και απομεινάρι από την εποχή της Τουρκοκρατίας), λέγεται πως συμβολίζουν τον άρτο της ζωής.
Kάθε Μεγάλη Πέμπτη - οπότε και συνηθίζεται οι νοικοκυρές να ζυμώνουν κουλούρια, τσουρέκια και μυρωδικά ψωμιά - το αλεύρι ζωντανεύει και μεταμορφώνεται σε άρτο της ζωής!
* Το ξυδάτο φαγητό της Μ. Παρασκευής
Πρόκειται για ημέρα πένθους, γι΄αυτό και η νηστεία της ημέρας αυτής είναι αυστηρή ενώ το ξύδι και η φακή έχουν την τιμητική τους.
Η προσθήκη ξυδιού στο φαγητό, γίνεται σε ένδειξη τιμής προς το Χριστό. Σε μερικές μάλιστα περιοχές της Πελοποννήσου, την ημέρα αυτή, το έθιμο θέλει την πόση ενός ποτηριού νερού με άφθονο ξύδι. Ως προς τις φακές, η παράδοση θέλει να συμβολίζουν τα δάκρυα της Παναγίας.
