Ο Γιουγκοσλάβος αρχιτέκτονας Joze Plecnik (1872-1957) έζησε την ίδια περίοδο με τους πρωτοπόρους του μοντερνισμού. Ακολούθησε, όμως, μια διαφορετική πορεία αποκαθιστώντας μια συνέχεια με την αρχιτεκτονική του παρελθόντος. Η ιδιόρρυθμη, εξπρεσιονιστική αρχιτεκτονική του δεν μπορεί εύκολα να ερμηνευτεί ή να ενταχθεί στην κατηγορία του κλασικισμού, του μοντερνισμού, του εκλεκτισμού ή της art nouveau. Λόγω της πολυπλοκότητας και των συμβολισμών του έργου του έχει χαρακτηριστεί ως «Σλάβος Gaudi». Χρησιμοποίησε τα σύγχρονα υλικά, όπως το μπετόν, αναπτύσσοντας ένα πρωτότυπο προσωπικό ιδίωμα που συνδυάζει με φαντασία και ονειροπόλο ρομαντισμό στοιχεία από την αρχαιότητα και την τοπική λαϊκή παράδοση με μια μοντέρνα αντίληψη. Καθώς, όμως, δεν υιοθέτησε την αισθητική του μοντερνισμού, το όνομά του πέρασε στα «ψιλά» της σύγχρονης αρχιτεκτονικής του εικοστού αιώνα.
Ο Joze Plecnik γεννήθηκε το 1872 στη Λιουμπλιάνα της Σλοβενίας, η οποία τότε ήταν μια επαρχιακή πόλη της Αυστροουγγρικής αυτοκρατορίας. Γιος επιπλοποιού, ακολούθησε αρχικά τεχνικές σπουδές μαθητεύοντας παράλληλα στο εργαστήριο του πατέρα του. Σε ηλικία 20 ετών πήγε στη Βιέννη για να εργαστεί ως σχεδιαστής επίπλων. Λίγο αργότερα γίνεται δεκτός στην Ακαδημία Καλών Τεχνών, όπου σπουδάζει αρχιτεκτονική με καθηγητή τον Otto Wagner. Η κομψή, κοσμοπολίτικη αρχιτεκτονική του Wagner απομακρύνεται από την αντιγραφή των ιστορικών προτύπων προαναγγέλλοντας τη μοντέρνα εποχή. Ο νεαρός Plecnik διακρίνεται στις σπουδές του και εργάζεται στο γραφείο του Wagner. Χάρη στην υποτροφία που παίρνει, ταξιδεύει εκτενώς στην Ιταλία, την Ισπανία και τη Γαλλία. Τον εντυπωσιάζουν οι αρχαιότητες της Ρώμης και αυτή η ονειροπόλα ανάμνηση ενός μακρινού, κλασικού παρελθόντος θα σημαδέψει την πορεία του.
Το έργο του Plecnik στη Βιένη κινείται στο πνεύμα του στιλ Seccession με φανερές τις επιδράσεις του δασκάλου του. Πειραματίζεται με τα νέα υλικά και τις τεχνικές. Το 1910 χρησιμοποιεί γυμνό μπετόν, χωρίς επενδύσεις, για την κατασκευή της εκκλησίας του Αγίου Πνεύματος στη Βιένη, σε αφαιρετική, κλασική μορφή. Το 1911 πηγαίνει στην Πράγα, αποδεχόμενος τη θέση του καθηγητή στη Σχολή Εφαρμοσμένων Τεχνών. Το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου φέρνει δραματικές αλλαγές στο χάρτη της Ευρώπης. Η ισχυρή Αυστροουγγρική αυτοκρατορία διαλύεται και νέα κράτη δημιουργούνται. Ο πρόεδρος της νεοσυσταθείσας δημοκρατίας της Τσεχοσλοβακίας αναθέτει στον Plecnik την αναστήλωση και διαμόρφωση του μεσαιωνικού κάστρου της πόλης σε έδρα της κυβέρνησης. Ο Plecnik ανατρέχει στην ιστορία της αρχιτεκτονικής συνδυάζοντας στοιχεία με καλλιτεχνική ελευθερία σε ένα πολύπλοκο σύνολο. Μνημειώδεις σκάλες, αναγεννησιακοί κήποι, αγάλματα, γρανιτένιοι οβελίσκοι, κιονοστοιχίες και κλασικά κτίρια δημιουργούν μια γοητευτική σύνθεση. Σε αυτό το καλειδοσκόπιο συμβόλων υπάρχουν αναφορές απ’ όλες τις εποχές, ακόμα και μινωικοί κίονες δίπλα σε μεσαιωνικά τείχη. Το 1921, σε ηλικία 50 ετών, ο Plecnik αποφασίζει να επιστρέψει στη γενέτειρά του αποδεχόμενος τη θέση του καθηγητή της αρχιτεκτονικής στο νέο Τεχνικό Ινστιτούτο. Του ανατίθεται, επίσης, η πολεοδομική αναμόρφωση της πόλης, έργο που θα τον απασχολήσει μέχρι το τέλος της ζωής του. Με διάφορες επεμβάσεις, διαμορφώσεις, φυτεύσεις και με το σχεδιασμό κτιρίων-τοποσήμων ο Plecnik κατόρθωσε να μεταμορφώσει τη μικρή επαρχιακή πόλη. Εμπνευσμένος από τις αρχαιότητες της Ρώμης, προσπάθησε να την εμπλουτίσει με μνημεία. Αναστήλωσε το παλιό ρωμαϊκό τείχος και με λαξευμένους λίθους που συνέλεξε από τα ερείπια, δημιούργησε μια ρομαντική σκηνογραφία, χτίζοντας ακόμα και μικρές πυραμίδες!
Σε μια εποχή που η μοντέρνα πολεοδομία προέτρεπε στην κατεδάφιση των παλαιών ιστορικών κτιρίων και στην ανέγερση ουρανοξυστών, ο Plecnik ακολούθησε μια διαφορετική πρακτική. Αναστήλωνε με έναν ιδιόρρυθμο, ευρηματικό τρόπο, προσθέτοντας κίονες και μορφολογικά στοιχεία δικής του έμπνευσης. Διαμόρφωνε πλατείες, τόνιζε οδικούς άξονες, έφτιαχνε γέφυρες, σχεδίαζε νέα κτίρια, αναμόρφωνε παλιά και φύτευε ποικίλα είδη δέντρων, δημιουργώντας ένα ρομαντικό αστικό τοπίο. Η αρχιτεκτονική του είναι εξίσου ιδιόρρυθμη και ευρηματική. Τα κλασικά πρότυπα αποτελούν μόνο την αφετηρία, τα οποία αναπλάθει με εξπρεσιονιστικό τρόπο ανατρέποντας τους κανόνες. Στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Λιουμπλιάνας (1936) δημιουργεί ένα στιβαρό κτίριο με ρουστίκ λιθοδομή που προεξέχει. Ενας ψιλόλιγνος κίονας στη μέση ενός μεγάλου, γυάλινου ανοίγματος κάνει το κτίριο περισσότερο ανάλαφρο. Στην κατασκευή μιας ασφαλιστικής εταιρείας στη Λιουμπλιάνα (1928) ακολουθεί την κλασική διάρθρωση βάσης, κορμού και στέψης. Χρησιμοποιώντας τούβλο, δημιουργεί μια ρυθμική επανάληψη κυκλικών κιόνων των οποίων η απόληξη είναι γυναικείες μορφές σε στιλ Art Nouveau. Ο Plecnik σχεδίασε επίσης και πολλές εκκλησίες. Αριστουργηματική θεωρείται η «Αγία Καρδιά» στην Πράγα (1928-1933). Η αντίθεση του άσπρου-μαύρου, η υφή του τοίχου με τα ρυθμικά στοιχεία από γρανίτη που προεξέχουν, ο πύργος με το ρολόι και η εμβληματική, συμμετρική πρόσοψη την κάνουν ξεχωριστή. Το 1957 σημαδεύεται από το θάνατο του αρχιτέκτονα στη Λιουμπλιάνα. Παραμένει ξεχασμένος μέχρι τη δεκαετία του ’80 όταν ο μεταμοντερνισμός στρέφει εκ νέου το ενδιαφέρον των αρχιτεκτόνων στον κλασικισμό και στη διακόσμηση. Βλέποντας σήμερα το έργο του σκεφτόμαστε ότι οι αρχαιολόγοι του μέλλοντος θα είχαν σίγουρα πρόβλημα στη χρονολόγησή του.
