Σε ένα μοναστήρι της Πελοποννήσου, το οποίο έχει χτιστεί σε έναν δυσπρόσιτο, απόκρημνο βράχο, υπάρχει μια επιγραφή: «Σήμερον εμού, αύριον ετέρου, ουδέποτε τινός». Δηλαδή, αυτό που σήμερα ανήκει σε μένα, αύριο θα ανήκει σε κάποιον άλλο, όμως αποκλειστικά δε θα ανήκει ποτέ σε κανένα. Αυτή η επιγραμματική υπενθύμιση του εφήμερου της ανθρώπινης ύπαρξης σε αντιδιαστολή με το αιώνιο και απέραντο σύμπαν αποτελεί και τη βάση της ασκητικής ζωής. Ο μοναχός απαρνείται τις υλικές απολαύσεις και την ιδιοκτησία ώστε απερίσπαστος να αναζητήσει τις αιώνιες πνευματικές αξίες της ύπαρξης. Ο δυϊσμός και το χάσμα ανάμεσα στον πνευματικό και τον υλικό κόσμο διατρέχει όλη την ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού. Γι’ αυτό η θέα μοναχών που διάγουν πολυτελή βίο συσσωρεύοντας πλούτη, πάντα σκανδαλίζει και εξαγριώνει την κοινή γνώμη.
Διαλογισμός και ισορροπία
Τον 6ο αιώνα π.Χ., οι φιλοσοφικές ανησυχίες ενός πλούσιου πρίγκιπα από το Νεπάλ για τη φύση της ανθρώπινης ύπαρξης τον οδήγησαν στη λήψη μιας μεγάλης απόφασης: απαρνήθηκε το βασίλειό του και ξεκίνησε να περιπλανιέται στον κόσμο σαν επαίτης. Με τη μέθοδο του διαλογισμού αναζήτησε τη φώτιση. Αυτός ήταν ο Βούδας ο «φωτισμένος», που με τη διδασκαλία του έβαλε τα θεμέλια σε μια απο τις πλέον διαδεδομένες θρησκείες του κόσμου. Οι υλικές επιδιώξεις δημιουργούν συχνά πλασματικές ανάγκες αποπροσανατολίζοντας τον άνθρωπο σε μάταιες και περιττές ενασχολήσεις. Η λιτή ζωή, ως μια συνειδητή επιλογή, φέρνει μια ισορροπία διαβαθμίζοντας με σύνεση τις πραγματικές ανάγκες.
Λιτότητα των Shakers
Οι Shakers ήταν οπαδοί μιας θρησκευτικής αίρεσης, παρακλάδι του προτεσταντισμού, που βρήκαν καταφύγιο στην Αμερική. Εκεί ίδρυσαν κοινοβιακές κοινότητες οργανωμένες με ένα αυστηρό και λιτό τρόπο ζωής και δημιούργησαν εργαστήρια ώστε να κατασκευάζουν οι ίδιοι τα έπιπλα και τα κτίριά τους. Ανέπτυξαν ένα ιδιαίτερο στιλ αποφεύγοντας κάθε διακοσμητικό, περιττό στοιχείο. Τα έπιπλά τους ήταν απλά, λειτουργικά, εύχρηστα και γερά, όπως άλλωστε και τα κτίριά τους. Οι πρωτοπόροι του μοντερνισμού είδαν με θαυμασμό την αισθητική των Shakers. Η μοντέρνα αρχιτεκτονική, χωρίς το περίβλημα της θρησκευτικότητας, αναζήτησε μια νέα ηθική στην αισθητική. Προτάσσοντας τη λειτουργικότητα, απέρριψε ως περιττό κάθε διακοσμητικό στοιχείο αναζητώντας λιτές φόρμες καθαρής γεωμετρίας. «Η μορφή ακολουθεί τη λειτουργία», ισχυριζόταν ο Louis Sullivan, ενώ ο Mies van der Rohe υποστήριζε ότι «Less is more», δηλαδή «Το λιγότερο είναι περισσότερο».
Αυστηροί κανόνες του μοντερνισμού
Οι κανόνες της νέας αυτής «ασκητικής» αισθητικής θυμίζουν κανόνες της ηθικής:
—Η «αλήθεια» των υλικών. Τα οικοδομικά υλικά χρησιμοποιούνται χωρίς περιττές διακοσμητικές επενδύσεις τονίζοντας τη φυσική τους υφή και γοητεία. Το ανεπίχριστο τούβλο, η πέτρα, το εμφανές-γυμνό μπετόν, ο σιδερένιος σκελετός παρουσιάζονται όπως είναι αληθινά, χωρίς καμιά επικάλυψη ή εξωραϊσμό.
—Η «ειλικρίνεια» της δομής. Ο αρχιτέκτονας προβάλλει τη δομή, δηλαδή το σκελετό του κτιρίου ως μορφολογικό στοιχείο, χωρίς να τον «κρύβει» μέσα σε τοίχους.
—Less is more. Με μινιμαλιστική διάθεση, η μοντέρνα αρχιτεκτονική υιοθετεί λιτές και απλές μορφές με έναν «καθαρό» σχεδιασμό. Στόχος είναι η οργανωμένη κατασκευή, ο περιορισμός του κόστους και η βέλτιστη αξιοποίηση του χώρου.
—Η μορφή ακολουθεί τη λειτουργία. Η μορφή ενός κτιρίου δεν προκύπτει αυθαίρετα, αλλά αντανακλά τη λειτουργία του. Η λειτουργικότητα γίνεται έτσι κλειδί του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού. Κάθε στοιχείο που δε δικαιολογεί τη λειτουργικότητά του θεωρείται περιττό και άχρηστο.
—Το έγκλημα της διακόσμησης. Η μοντέρνα αρχιτεκτονική απορρίπτει τη διακόσμηση ως ένα περιττό, χωρίς λειτουργική αξία στοιχείο. Η διακόσμηση είναι ταμπού για τους μοντέρνους αρχιτέκτονες.
Απλός τρόπος ζωής
Οι πρωτοπόροι της μοντέρνας αρχιτεκτονικής δεν αναζήτησαν απλώς ένα καινούριο στιλ, αλλά οραματίστηκαν έναν νέο ουτοπικό κόσμο κοινωνικής ευημερίας. Ορισμένοι αρχιτέκτονες, όπως ο Le Corbusier, έδωσαν ιδιαίτερη έμφαση στον κοινωνικό ρόλο της αρχιτεκτονικής τους. Οι περίφημες πολυκατοικίες του «Unite d’ habitation» παρουσιάστηκαν ως βίλες για την εργατική τάξη. Μελετημένες για τη βέλτιστη αξιοποίηση του χώρου, ήταν λειτουργικές, ευχάριστες και ηλιόλουστες, με χαμηλό κόστος κατασκευής. Ο ίδιος ο Le Corbusier ζούσε μια ασκητική, απλή ζωή. Το 1951 σχεδίασε και κατασκεύασε μια μικρή, μονόχωρη, ξύλινη καλύβα από κορμούς δέντρων που θύμιζε πρωτόγονη κατοικία. Σε αυτή την ταπεινή καλύβα περνούσε τις διακοπές του ο μεγαλύτερος αρχιτέκτονας του εικοστού αιώνα. Σε μια εποχή που κυριαρχεί διεθνώς η αρχιτεκτονική του νεοπλουτισμού και του υπερκαταναλωτισμού, αποκτά ιδιαίτερο νόημα η αναζήτηση της πνευματικότητας σε έναν ασκητικό, λιτό τρόπο ζωής.
