Συνέντευξη στην Πόλυ Λυκούργου
Ενα εύθραυστο κορίτσι με χάντρινα μπλε μάτια ανοίγει το μπαούλο με την προίκα της -συναισθήματα, ανασφάλειες και όνειρα που κουβαλούσε χρόνια- και κάνει το γενναίο της σκηνοθετικό ντεμπούτο με το Εγώ Κι Εσύ Και Ολοι Οι Γνωστοί.
Ενθουσιάστηκε όταν κάποιος της είπε στη Θεσσαλονίκη ότι στη χώρα μας υπάρχουν μπισκότα ονόματι «Μιράντα». Το θεώρησε μάλλον ιδανικό λογοπαίγνιο, καθώς η λέξη «cookie» χρησιμοποιείται για τους «τρελούς», τους «αλλοπρόσαλλους». Και η Μιράντα Τζουλάι ξέρει ότι είναι λίγο... εξωγήινη. Οπως όλοι οι φύσει ρομαντικοί ονειροπόλοι, που χρωματίζουν με πολύχρωμα κραγιόνια ακόμα και τον ίδιο τους τον κυνισμό, κυκλοφορεί ανάμεσά μας, αφουγκράζεται, καταγράφει και αισθάνεται, αλλά περνάει τα συναισθήματα μέσα από το φίλτρο των ροζ γυαλιών της. Οχι από αδυναμία να αποδεχτεί το γκρίζο του κόσμου μας, μα από επιθυμία να μην το διαιωνίσει. Τόσο τα video projects της, όσο και το σκηνοθετικό της ντεμπούτο Εγώ Κι Εσύ Και Ολοι Οι Γνωστοί είναι σκοτεινά. Σε στιγμές κατάμαυρα. Οπως, όμως, είπε και η ίδια στο τέλος αυτής της συνέντευξης, «αν μπορώ να αφήσω ένα συναίσθημα πίσω μου, έναν ψίθυρο στο αυτί κάποιου που μόλις είδε την ταινία είναι: δεν είσαι μόνο εσύ φρικιό, όλοι είμαστε. Είμαστε μαζί σε αυτό το ταξίδι...».
Μιλάς για θέματα που αγγίζουν εμένα κι εσένα και όλους τους γνωστούς μας, αλλά το κάνεις με έναν ιδιοσυγκρασιακό τρόπο, οριακών ισορροπιών: οι χαρακτήρες σου είναι παράδοξοι, τα περιστατικά ιδιαίτερα. Πόσο δύσκολο είναι να καταγράψεις ένα τέτοιο σύμπαν;
Δεν μου είναι δύσκολο να κατασκευάσω «τραβηγμένους» χαρακτήρες. Ισως επειδή αισθάνομαι και εγώ μία από τους παράδοξους αυτού του κόσμου, οπότε τους καταλαβαίνω. Η αγωνία μου είναι να μπορέσω όλο αυτό να το οργανώσω σε ταινία με αρχή, μέση και τέλος.
Εχεις το δέντρο λοιπόν, αλλά το δάσος εκκρεμεί...
Ενα δέντρο, κάποια κλαριά, κάποια σκόρπια φύλλα (γελάει).
Στις σχολές σεναρίου συμβουλεύουν συνήθως στην πρώτη σου ταινία «να γράψεις για ό,τι ξέρεις καλύτερα». Κάτι μου λέει ότι αυτό έκανες και εσύ...
Εντελώς! Από παιδί ένιωθα πολύ έντονα τα συναισθήματά μου: την αγάπη, το φόβο, τον ενθουσιασμό, την πίκρα. Ολοι μας κουβαλάμε τον εαυτό μας με μία ιδιαίτερη μοναξιά, αλλά τότε δεν το ήξερα αυτό. Αισθανόμουν μοναδική αλλά και μόνη. Ανυπομονούσα να σπάσει αυτός ο κύκλος. Ονειρευόμουν ότι όταν μεγαλώσω κάτι θα αλλάξει, κάποιος θα με βρει, κάποιος θα με ανακαλύψει και η μαγεία θα σκεπάσει τη ζωή μου. Ακόμα το νιώθω. Η πραγματικότητα και η ενηλικίωση με έκαναν λίγο πιο καχύποπτη και φοβιτσιάρα, αλλά, αν θέλω να είμαι ειλικρινής, δεν μπόρεσαν να εξαλείψουν την αδικαιολόγητη αισιοδοξία μου. Αυτό ήθελα να βγάλω από την ταινία και τους χαρακτήρες. Ενα κορμό αισιοδοξίας μέσα από περιόδους καταστροφής. Γι αυτό σκέφτηκα τον πατέρα και τον διαλυμένο γάμο. Γι αυτό ήθελα δύο γέροντες στο τέλος της ζωής τους. Γι αυτό ένα δεκάχρονο κοριτσάκι ετοιμάζει την προίκα του.
Είναι πολύ σημαντικό ότι ερμηνεύεις εσύ τον κεντρικό ρόλο. Μοιάζει με τραγουδοποιό που είναι απαραίτητο να πει ο ίδιος το τραγούδι του, για να βγει ακριβώς το απαιτούμενο συναίσθημα...
Σε όλες τις ταινίες και τα πρότζεκτ μου παίζω. Εγινε από αναγκαιότητα στην αρχή, αλλά τώρα είναι το σήμα κατατεθέν μου. Θέλω να παίζω γιατί αυτή είναι και όλη η πλάκα: το έχεις συλλάβει ως ιδέα, το έχεις δουλέψει, το έχεις γράψει, το έχεις στήσει... μετά τι; Να μείνεις απέξω και να κοιτάς; Να μην μπεις μπροστά από τις κάμερες και να συμμετέχεις; Τώρα, αναδρομικά, νομίζω ότι θα μπορούσα να έχω καθοδηγήσει και κάποια άλλη στο ρόλο- τη Μάγκι Τζίλενχαλ, για παράδειγμα. Τότε, όμως, τον είχα τόσο κοντά μου ώστε δεν έβλεπα τον χαρακτήρα - τον ένιωθα. Και μου ήταν πολύ δύσκολο να εξηγήσω πώς ένιωθα. Αν πίστευα ότι μπορούμε να μεταφέρουμε όσα νιώθουμε στο διπλανό μας, δεν θα έκανα αυτή την ταινία. (γέλια)
Πολλοί σκηνοθέτες- ηθοποιοί λένε ότι όταν περάσουν την ένταση του στησίματος του πλάνου θα εύχονταν να μην έχουν να παίξουν οι ίδιοι τη σκηνή...
Δεν με πείραζε η ένταση του να σκηνοθετώ και να παίζω. Με πειράζει η απίστευτη ένταση που συνοδεύει ταινίες μικρού προϋπολογισμού, όπου κάνεις τα πάντα μόνος σου, όλοι περιμένουν από σένα, όλοι ρωτάνε εσένα, οπότε όταν έχει έρθει η ώρα να στήσεις το πλάνο ή να μπεις να κάνεις τη σκηνή σου είσαι ξεζουμισμένος από κάθε ενέργεια και έτοιμος να λιποθυμήσεις. Μόνο μία φορά δεν άντεξα: εγκατέλειψα το σετ, πήγα στον δίπλα χώρο, έκλεισα την πόρτα πίσω μου και άρχισα να ουρλιάζω «δεν μπορώ να το κάνω, δεν μπορώ να το κάνω!!!».
Αισθάνθηκες ποτέ σαν την ηρωίδα σου, όταν προσπαθεί να δείξει στην γκαλερί τη δουλειά της και κανένας δεν ενδιαφέρεται;
Πολλές φορές! Οι άνθρωποι - κλειδιά στα πρώτα σου βήματα είναι συνήθως απροσπέλαστοι μέσα στις μικρές ελιτίστικες κάστες τους. Στάθηκα, όμως, πολύ τυχερή. Δούλευα το σενάριο στο εργαστήρι του Σάντανς και θα περίμενε κανείς ότι μετά η ταινία θα γινόταν αυτόματα αποδεκτή στο φεστιβάλ. Αντίθετα, όμως, με το τι πιστεύει ο κόσμος, ο οργανισμός εφαρμόζει με πολύ μεγάλη περηφάνια την αξιοκρατική του συμπεριφορά απέναντι στους υποψηφίους. Ετρεμαν τα χέρια μου όταν άνοιξα το γράμμα. Δύο λέξεις έγραφε μόνο. «Συγχαρητήρια» και... «μακαρόνι» (σ.σ. θα καταλάβετε όταν δείτε την ταινία).
Θα πρέπει να ένιωσες δικαιωμένη μετά από τόσα βραβεία...
Τα βραβεία είναι πολύ συγκινητική υπόθεση, αν έχεις δουλέψει κάτι έντιμα και με τόσο κόπο. Κάθονται οι γονείς σου και το αγόρι σου από κάτω, ανεβαίνεις σε μια σκηνή, λες και δυο ευχαριστώ. Τίποτα όμως δεν είναι πιο σημαντικό από το να έρχεσαι στην άκρη της Γης, να μπαίνεις σε μια αίθουσα ενώ δεν καταλαβαίνεις λέξη από τη γλώσσα αυτών των ανθρώπων, και να ανακαλύπτεις ότι η ταινία σου -που νόμιζες ότι αφορά εσένα και τρεις φίλους ακόμα- τους άγγιξε, τους συγκίνησε. Τότε θέλω να βάλω τα κλάματα. Οχι στις απονομές.
Διαχειρίζεσαι σκηνές που αφορούν τη σεξουαλικότητα ανηλίκων και προσωπικά απορώ πώς πέρασαν από τις συμπληγάδες της αμερικανικής λογοκρισίας. Δεν σε αποθάρρυνε αυτή η σκέψη, όταν έγραφες το σενάριο;
Δεν το σκεφτόμουν όσο έγραφα το σενάριο ή όσο γύριζα την ταινία, ακριβώς επειδή ήξερα τι ήθελα να πω και αυτό δεν ήταν καθόλου προκλητικό, προσβλητικό ή άκομψο. Οταν η ταινία έγινε δεκτή στο φεστιβάλ και άρχισα να έχω προσδοκίες, να κάνω όνειρα, να προσπαθώ να προβλέψω αντιδράσεις... εκεί πανικοβλήθηκα. Ο άκρατος πουριτανισμός και η υποκρισία είναι δεδομένα στη χώρα μου, θυμήσου ποιον ψηφίσαμε Πρόεδρο - ή μάλλον, σε παρακαλώ ξέχασε ποιον έχω για Πρόεδρο όσο κάνουμε αυτή τη συνέντευξη. Σε ικετεύω! (γέλια). Υπήρξα πάλι τυχερή. Ο κριτικός Ρότζερ Εμπερτ, φιγούρα εμβληματική για το εμπορικό αμερικανικό σινεμά, λάτρεψε την ταινία, την κατάλαβε, έπιασε τα λεπτά της σημεία κι έγραψε έναν πραγματικό διθύραμβο. Τσιμπιόμασταν όλοι, όταν το διαβάσαμε! Πρόκειται για βαθιά συντηρητικό άνθρωπο και απευθύνεται σε αντίστοιχο κοινό - αυτό δηλαδή που περίμενα να μου επιτεθεί. Το κείμενο που έγραψε μου έδωσε το εισιτήριο να επικοινωνήσω με ανθρώπους που υπό άλλες συνθήκες θα με σταύρωναν. Δεν ξέρω αν πάντα συμφωνώ με τη δουλειά του, αλλά θα το αναγνωρίζω όσο ζω: σε αυτόν οφείλω το ότι το περιεχόμενο της ταινίας μου δεν έγινε βορά στα στόματα των λευκών Χριστιανών.
Πόσο δύσκολο ήταν να εξηγήσεις στα παιδιά τι έπρεπε να κάνουν;
Με τα παιδιά-ηθοποιούς υπάρχει το εξής οξύμωρο: δεν μπορείς να είσαι πολύ αναλυτικός ως προς το νόημα της σκηνής και της ταινίας- δεν είναι η θέση σου να τα βάλεις απότομα στον κυνισμό αυτού του κόσμου- από την άλλη, όμως, μπορείς να είσαι εξαιρετικά αναλυτικός στην τεχνική. Το παιδί αντιμετωπίζει τα γυρίσματα σαν παιχνίδι, σε κοιτάει μαγεμένο και υπακούει σε ό,τι του λες, «θα σηκωθείς, θα κοιτάξεις δεξιά και με το αριστερό χεράκι...». Αμα προσπαθήσεις κάτι παρόμοιο σε ενήλικα θα αρχίσει τις ερωτήσεις και τις αντιρρήσεις. Με τον Μπράντον, όμως, υπήρχε κάτι μαγικό. Αυτό το παιδί είναι όπως το βλέπεις: σαν να έχει κρυφτεί ο πιο σοφός άνθρωπος του κόσμου πίσω από αυτά τα μάτια. Του έλεγα δυο πράγματα και επέστρεφε δέκα. Επιανα τον εαυτό μου να τον χαζεύω με δέος... Πρέπει να σου πω μάλιστα ότι είχα γράψει τον χαρακτήρα μεγαλύτερο, όταν όμως είδα τον Μπράντον στην οντισιόν ήξερα ότι αυτόν έψαχνα. Επειδή ήταν μόνο 5 χρονών και δεν ήμουν σίγουρη ότι μπορούσε να διαβάσει τις γραμμές του, τον ρωτούσα άσχετα πράγματα για να δω πώς αντιδράει. Κάποια στιγμή γυρίζει και μου λέει «πότε πρέπει να πω αυτό για τα σκατά;».
Θα συνεχίσεις τις υπόλοιπες ενασχολήσεις σου με άλλες μορφές τέχνης ή σε έχει κερδίσει το σινεμά πλέον;
Ολα αποτελούν διαφορετικές εκφράσεις της μίας φωνής που έχω μέσα μου. Το γράψιμο, τα διηγήματα, τα ραδιοφωνικά θεατρικά, η perfomance, τα video art κλιπάκια. Εξαρτάται τι περίοδο της ζωής μου διανύω. Αν με έχουν πιάσει τα κλειστά μου, θέλω να είμαι μόνη μου σ' ένα δωμάτιο και να γράφω. Αλλες φορές, όμως, η φωνή με πνίγει, θέλω να κάνω κάτι μεγάλο, επικό, να καλέσω σε αυτή τη «συνομιλία» όλον τον κόσμο. Τότε κάνω ταινίες.
Ελπίζω να ξέρεις ότι υπάρχουν στιγμές στην ταινία που θα κουβαλάμε για πάντα.
(Παύση). Σου είπα πριν για εκείνη την μέρα που έπαθα κρίση στα γυρίσματα και είπα ότι «δεν μπορώ να το κάνω». Δεν ήταν τεχνικό το πρόβλημα. Είδα τον εαυτό μου στο πρόσωπο των χαρακτήρων μου και τρόμαξα. Είπα ότι το πιο επώδυνο πράγμα είναι να έχεις απογυμνώσει έτσι τον εαυτό σου μπροστά στον κόσμο. Δεν ήμουν σίγουρη ότι θα άντεχα το βλέμμα τους, όταν επέστρεφε.
Το είπες και από τον τίτλο σου όμως: είμαστε όλοι μαζί σε αυτό. Ετοιμάζεις κάτι καινούργιο;
Ετοιμάζω κάτι, αλλά δεν θέλω να μιλήσω ακόμα γι αυτό. Είναι πολύ νωρίς.
Εχεις μόνο ένα δέντρο δηλαδή;
Μόνο ένα φυλλαράκι...
εγώ κι εσύ και όλοι οι διαδικτυακοί...
Η Μιράντα Τζουλάι είναι μια πολυσχιδής καλλιτέχνης- ένας από τους χώρους όπου εφαρμόζει το ταλέντο της είναι το web και η διαδραστική τέχνη. Το τελευταίο της πόνημα είναι η ιστοσελίδα «Μαθαίνοντας Ν Αγαπάς Τον Εαυτό Σου Περισσότερο». www.learningtoloveyoumore.com.
Το Learning To Love You More είναι ταυτόχρονα μια ιστοσελίδα στο διαδίκτυο και μια σειρά παρουσιάσεων, έξω από το web, έργων τέχνης που δημιουργεί το ευρύ κοινό, ως ανταπόκριση σε «αναθέσεις εργασίας» που δίνουν η Μιράντα και ο εικαστικός καλλιτέχνης Χάρελ Φλέτσερ. Οσοι θελήσουν να συμμετάσχουν στο πρόγραμμα, αποδέχονται την ανάθεση, την ολοκληρώνουν ακολουθώντας απλές και συγκεκριμένες οδηγίες, στέλνουν το έργο (φωτογραφία, κείμενο, βίντεο κ.λπ.) και βλέπουν τη δουλειά τους ανεβασμένη στο διαδίκτυο. Οπως οι συνταγές μαγειρικής, οι ασκήσεις διαλογισμού ή ένα πολύ γνώριμο τραγούδι, οι αναθέσεις εργασιών με τις ακριβείς οδηγίες έχουν σκοπό να οδηγήσουν το κοινό σε μια δική του, προσωπική εμπειρία.
Καθώς το Learning To Love You More είναι μια διαρκώς μεταβαλλόμενη σειρά από εκθέσεις, προβολές και ραδιοφωνικές μεταδόσεις που παρουσιάζονται σ' ολόκληρο τον κόσμο, το υλικό όσων παίρνουν μέρος στο πρόγραμμα αποτελεί και τη συμμετοχή τους σε κάποια απ αυτές τις παρουσιάσεις. Στα τρία χρόνια της λειτουργίας του, το Learning To Love You More μετρά πάνω από 2.000 μέλη - οι πόρτες του είναι ανοιχτές για όποιον θέλει να πειραματιστεί με την τέχνη, να διασκεδάσει ή να κάνει, απλώς, μερικές ασκήσεις θάρρους ή ενδοσκόπησης.
Η Μιράντα μάς παραθέτει την πιο πρόσφατη ανάθεση εργασίας, σαν κίνητρο για να επισκεφθείτε το site και να βυθιστείτε στην αλλόκοτη χάρη του:
Ανάθεση Εργασίας 53: Δώσε συμβουλές στον εαυτό σου στο παρελθόν Διαλέξτε μια συγκεκριμένη στιγμή της ζωής σας, ίσως κάποια περίοδο που αισθανόσασταν ιδιαίτερα αποπροσανατολισμένοι. Γράψτε μια λίστα με πρακτικές συμβουλές για τον εαυτό σας εκείνης της ηλικίας. Ξεκινήστε τη λίστα με την επικεφαλίδα: «Συμβουλές στη Μισέλ Κάμπελ στα Δεκαέξι» (αλλά χρησιμοποιήστε το δικό σας όνομα και την ηλικία που θέλετε). Πρέπει να δηλώσετε την ηλικία για την οποία δίνετε συμβουλές στον εαυτό σας!!! Να δίνετε πολύ συγκεκριμένες συμβουλές, για παράδειγμα, μη γράψετε απλώς «Ακολούθησε την καρδιά σου», γράψτε «Μη βγεις μ αυτόν τον τύπο, κάποια στιγμή θα σε κερατώσει. Βγες καλύτερα με τον άλλον, είναι πιο cool.» Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε ψεύτικα ονόματα αν θέλετε. Είναι πολύ εύκολο να λέτε ότι όλα συμβαίνουν για κάποιο λόγο, αλλά χρησιμοποιήστε αυτή την ευκαιρία για να επαναπροσδιοριστείτε απέναντι σε κάτι που πιστεύετε ότι θα μπορούσε να έχει λειτουργήσει σωστότερα. Φυσικά μπορεί όλα να εξελίχθηκαν μια χαρά, αλλά ίσως θα έπρεπε να έχετε αλλάξει δουλειά πέντε χρόνια νωρίτερα, ίσως θα έπρεπε να έχετε κάνει παιδιά στα 27 σας, ίσως θα έπρεπε να χρησιμοποιείτε συχνότερα οδοντικό νήμα, ή να έχετε πάει σε άλλο σχολείο, ή να μην έχετε πει εκείνη την κουβέντα στον καλύτερό σας φίλο. Δώστε στον εαυτό σας οδηγίες δράσης με ακριβή κι ευνόητη γλώσσα. Μη γράψετε έκθεση, κάντε μια λίστα.
Για ν ανταποκριθείτε στην ανάθεση εργασίας, ή να περιπλανηθείτε στο project, επισκεφθείτε τη διεύθυνση www.learningtoloveyoumore.com. Με τα λόγια της Μιράντα Τζουλάι, «τα καλύτερα έργα τέχνης ή λογοτεχνίας λειτουργούν ως ανάθεση εργασίας- είναι τόσο ζωντανά που σου επιβάλλουν την ανάγκη ν ανταποκριθείς με κάποιον τρόπο. Ξαφνικά βλέπεις ξεκάθαρα τι πρέπει να κάνεις. Για μια στιγμή μοιάζει υπέροχα εύκολο το να ζεις και ν αγαπάς και να δημιουργείς πράγματα που κόβουν την ανάσα. Με μια έννοια, λοιπόν, είναι κι αυτά αναθέσεις, εντολές- με τον ίδιο τρόπο που η θάλασσα σε προστάζει να αναπνεύσεις βαθιά κι ένα φιλί σε προστάζει να σταματήσεις να σκέφτεσαι». ^
