Ο Μαρτσέλο Κλέριτσι πασχίζει απεγνωσμένα να εφεύρει το παρελθόν και το παρόν του ως μια ιστορία «κανονικότητας». Να απωθήσει τις σκιές της ομοφυλοφιλίας, το ενδεχόμενο μιας δολοφονίας, τη μοναξιά του απέναντι στις μάζες. Ο συγγραφέας Αλμπέρτο Μοράβια τον επινόησε ως τον ιδεότυπο του μικροαστού που βρίσκεται στο τρένο της «φασιστοποίησης» και ο 29χρονος Μπερνάρντο Μπερτολούτσι είδε σε αυτόν μια αντανάκλαση των βαθύτερων φόβων του: να τείνεις προς μια αδύνατη δολοφονία του Πατέρα, να εγκλωβίζεσαι σε μια «Στρατηγική Της Αράχνης», να κοιτάς τον εαυτό σου στον καθρέφτη σαν να είναι ένας «Σωσίας».

Ο Μαρτσέλο Κλέριτσι (τον υποδύεται σε έναν από τους πιο αλησμόνητους ρόλους της καριέρας του ο Ζαν Λουί Τρεντινιάν) πασχίζει απεγνωσμένα να αδειάσει τον εαυτό του και τον κυνηγά (διότι μόνο αυτόν κυνηγά τελικά) σαν να επρόκειτο περί ενός doppelganger, ενός διπλού εαυτού. Αυτό το κυνηγητό ο Μπερτολούτσι το χορογραφεί μέσα στην υπερβολή, τις μπαρόκ εξάρσεις, ακόμα και την ηθελημένη κακοτεχνία. Χρωματικές ισορροπίες τρόμου, επικίνδυνες εναλλαγές συμμετρίας και ασυμμετρίας στο χτίσιμο του ντεκόρ, μοντάζ που δημιουργεί μια αίσθηση ονειρικής ασυνέχειας, όλα έρχονται να συναντηθούν σε ένα σύμπαν που δεν προσφέρει καμία ασφάλεια στο θεατή. Ούτε καν την ανακούφιση μιας στοιχειώδους χαρακτηρολογίας δεν χαρίζει ο Μπερτολούτσι, αφού μέσα από χειρονομίες και βλέμματα που διαβρώνουν κάθε βεβαιότητα, οι ήρωες του «Κομφορμίστα» γίνονται ρευστοί σαν τον υδράργυρο. Και κυκλοφορούν σε έναν λαβύρινθο που έχει κλείσει τα σημεία εξόδου του, αλλάζοντας ακατάπαυστα τα προσωπεία του φίλου και του εχθρού, του αντικειμένου του ερωτικού ή δολοφονικού πόθου. Σε αυτή την έκλειψη ταυτοτήτων, που είναι και το μεγαλύτερο φορμαλιστικό επίτευγμα του Μπερτολούτσι, ο Μαρτσέλο είναι ο Κανένας. Η μάλλον ο Καθένας, πράγμα απείρως πιο τρομακτικό.

Κωνσταντίνος Σαμαράς