Το κρύο έξω από το καλαίσθητο κτίριο της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών ήταν χθες βράδυ τσουχτερό και ο κόσμος που είχε συγκεντρωθεί περιμένοντας εις μάτην ένα περισσευούμενο δελτίο δωρεάν εισόδου στάθηκε άφθονος. Στη μικρή και κατάμεστη αίθουσα όπου διεξήχθη η (παραπάνω της μίας ώρας) συνάντηση του Κώστα Γαβρά με το κοινό, εντούτοις, η ατμόσφαιρα ήταν ζεστή. Βοήθησε τα μέγιστα σε αυτό η γλυκιά και ανεπιτήδευτα απλή παρουσία του 79χρονου σκηνοθέτη.
Άρτι αφιχθείς από το Παρίσι, ο Γαβράς επισκέφτηκε την Αθήνα με αφορμή την επικείμενη κυκλοφορία της νέας του ταινίας με τίτλο «Το Κεφάλαιο» στους εγχώριους κινηματογράφους (θα προβάλλεται από τις 17 Ιανουαρίου) και με σκοπό να παραστεί σε μια κουβέντα με θέμα της την πολιτική και το πολιτικό σινεμά, η οποία πραγματοποιήθηκε με τον άνετο συντονισμό της δημοσιογράφου Τίνας Μανδηλαρά.
Το επίκαιρο «Κεφάλαιο» είναι η ιστορία ενός φιλόδοξου και ικανότατου ανθρώπου ο οποίος σκαρφαλώνει στην κορυφή ιεραρχίας μιας από τις μεγαλύτερες ευρωπαϊκές τράπεζες, ερχόμενος στην πορεία σε θέση να θυσιάσει όχι μόνο την ηθική του αλλά να γίνει και ένας ιδανικός αντικατοπτρισμός της υπάρχουσας κοινωνικο-οικονομικής κατάστασης που επικρατεί αυτή την στιγμή στην Ευρώπη και σε ολόκληρο τον κόσμο.
Όπως το δηκτικό περιεχόμενο της ταινίας του, έτσι και ο ίδιος ο Γαβράς φανέρωσε την απογοήτευση και τον προβληματισμό του στην διάρκεια της συζήτησης. Διευκρίνισε ότι «σήμερα αυτό που αποκαλούμε πολιτική το έχει αντικαταστήσει πλήρως η οικονομία», πως «αυτοί που μας κυβερνούν είναι οι τράπεζες» και πως «η δημοκρατία μοιάζει πια με ένα ψεύτικο φάρμακο».
«Σκάνδαλα», σύμφωνα με τον σκηνοθέτη, «υπήρχαν πάντοτε. Απλώς κάποτε τα λεφτά χρησιμοποιούνταν για να παράγουν κάτι. Να βοηθούν τους ανθρώπους με την ζωή τους. Διάβασα προ ημερών ότι οι οικονομικές κινήσεις στο εσωτερικό των μεγάλων εταιρειών γίνονται κατά 40 με 45 τοις εκατό πλέον με μοναδικό σκοπό το να κερδηθούν χρήματα, χωρίς να παράγουν τίποτα. Κι αυτή είναι η μεγάλη διαφορά πλέον».
Ο βραβευμένος δημιουργός του «Ζ» και του «Αγνοούμενου» ισχυρίστηκε ότι «αυτό που έχει αλλάξει ουσιαστικά στον κόσμο μας είναι η ηθική. Έχει παραμεριστεί εντελώς και την θέση της έχει πάρει η δίψα για επιτυχία. Για το ποιος θα φοράει το πιο ωραίο ρολόι: εκείνο που στοιχίζει πεντακόσιες χιλιάδες ευρώ και όχι το άλλο των πενήντα ευρώ. Και τα δυο όμως ρολόγια δεν λένε την ίδια ώρα;».
Ο Γαβράς πιστεύει ότι «έχουμε γυρίσει πίσω πολλά χρόνια, ζούμε σε έναν άγριο καπιταλισμό, όμοιο με εκείνο του 19ου αιώνα», συμφωνεί ότι «το σύγχρονο τραπεζικό σύστημα έχει αντικαταστήσει τις παλιές αυτοκρατορίες» και βεβαιώνει ότι «ο Τρίτος Παγκόσμιος πόλεμος θα είναι οικονομικός, θα διεξαχθεί χωρίς όπλα και έχει ξεκινήσει χρόνια πριν».
«Μια ταινία δεν μπορεί να αλλάξει τον κόσμο»
Ο σκηνοθέτης δεν αμέλησε να αναφερθεί εκτενώς και στην ελληνική πραγματικότητα της κρίσης. Στάθηκε, ωστόσο, ακόμη περισσότερο στο ανησυχητικό φαινόμενο της ανόδου του εγχώριου φασισμού, σημειώνοντας ότι «το πρόβλημα είναι το γιατί υπάρχουν αυτοί οι άνθρωποι και το πώς ανεβαίνουν στην εξουσία. Γιατί οι συνθήκες έγιναν τέτοιες ώστε να επιτρέπουν την ύπαρξή τους και γιατί η παιδεία δεν είναι ικανή να κάνει μια κριτική. Οφείλει κάποιος να εξηγήσει σε αυτούς που τους ψηφίζουν ότι οι συγκεκριμένοι άνθρωποι είναι αδύνατο να βρουν λύση στα προβλήματα αυτής της χώρας».
Για τον Γαβρά το σημαντικό είναι «να κάνουμε ό,τι είναι δυνατό προκειμένου να επικρατήσει η δημοκρατία. Δεν υπάρχει άλλος τρόπος… Μιλούσα τις προάλλες με έναν σχετικά νεαρό φιλόσοφο και μου έλεγε ότι σήμερα στην κοινωνία μας πρέπει να τα συζητήσουμε όλα από την αρχή. Τόσες ιδεολογίες περάσανε και δεν πετύχανε, καθεμία για διαφορετικούς λόγους. Σήμερα που είμαστε περισσότεροι άνθρωποι και τα προβλήματά μας είναι πιο μεγάλα, ωστόσο, πρέπει να κάνουμε την κουβέντα από την αρχή».
Καθώς η συζήτηση ξέφυγε οριστικά από τα εδάφη της πολιτικής και άγγιξε το σινεμά, ο Γαβράς επέμεινε ότι «κάθε κράτος πρέπει να έχει δικό του κινηματογράφο που να χρησιμεύει ως καθρέφτης στον οποίο να αντικρίζει τον εαυτό του. Να μην χρειάζεται να αντικρίζει τον εαυτό του στους καθρέφτες των άλλων. Κάπως έτσι και το ελληνικό κράτος πρέπει να στηρίξει το σινεμά. Δυστυχώς, όμως, το μόνο που έχουμε εμείς οι Έλληνες είναι τα αρνητικά άρθρα που γράφονται στις ξένες εφημερίδες. Η Ελλάδα είναι σαν ένα μέρος στον κόσμο που δεν έχει καλλιτεχνική ύπαρξη. Ο κινηματογράφος είναι το κατάλληλο μέσο για να της δώσει υπόσταση, επειδή στοιχίζει συγκριτικά λιγότερα χρήματα και μπορεί να προσεγγίσει αμέτρητους ανθρώπους.
Μπορεί μια ταινία να αλλάξει τον κόσμο; Ο σκηνοθέτης αισθάνεται πως όχι. «Ο κινηματογράφος», υπογραμμίζει, «δεν είναι ένα πανεπιστήμιο, δεν είναι πολιτικό δίδαγμα, είναι ένα θέαμα, όπως οι αρχαίοι έλληνες είχαν το θέατρο. Εμείς οι σκηνοθέτες δημιουργούμε συναισθήματα από τα οποία ο θεατής να μπορεί να αντλήσει κάτι. Αυτός είναι ο λόγος του κινηματογράφου στη ζωή. Δεν είναι για να επιβάλλουμε μια ιδεολογία».
Ο δικός του καλλιτεχνικός σκοπός ποιος θα έλεγε ότι είναι; «Το να λέω μια ιστορία, εσείς να την ακούσετε την ιστορία μου και να προσπαθήσετε να την καταλάβετε. Είχα ένα πατέρα που έλεγε ωραίες ιστορίες. Στην κατοχή, όταν ζούσαμε στην Αρκαδία και τα βράδια κοιμόμασταν μαζί δίπλα στο τζάκι γιατί είχε πολύ κρύο, εκείνος βρισκόταν λίγο πιο δίπλα με κάτι φίλους του και διηγιόταν πολύ ωραίες ιστορίες. Καθόμουν και τους άκουγα. Από εκεί έμαθα. Με την ευκαιρία, θυμάμαι κάτι πολύ ωραίο που είχε πει κάποτε ο Μπέργκμαν: "Μου αρέσει να λέω ιστορίες, να ψυχαγωγώ όσο το δυνατόν περισσότερους ανθρώπους και μετά καθένας από τους ανθρώπους αυτούς μπορεί να κάνει ό,τι θέλει με την ιστορία που θα του πω". Νομίζω ότι αυτή είναι η ουσία του κινηματογράφου».
Παρακολουθήστε ολόκληρη τη συζήτηση στην ιστοσελίδα της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών (ξεκινά στο 58ο λεπτό)
