Τι μένει από τον Σπίλμπεργκ αν του αφαιρέσεις την παραμυθένια αστερόσκονη του «Ε.Τ.», την βιρτουοζιτέ του «Ιντιάνα Τζόουνς» και το ιστορικό ταρατατζούμ της «Λίστας του Σίντλερ» και της «Διάσωσης του Στρατιώτη Ράιαν»; Πολλά και ενδιαφέροντα πράγματα. Δείτε το «Λίνκον» (το «λ» βέβαια δεν προφέρεται) και θα καταλάβετε.
Το γράφω λοιπόν από την αρχή για να μην υπάρξει παρεξήγηση: Το «Λίνκον» είναι η πιο στρυφνή ταινία του Σπίλμπεργκ. Και γι' αυτό όμως και η πιο ουσιαστική του. Πήρε εξαιρετικές κριτικές στην Αμερική (91% στο Rotten Tomatoes) προτάθηκε για 12 Όσκαρ, ενώ ο Ντάνιελ Ντέι Λούις δίνει πάλι ένα καίριο- λιτό και εντυπωσιακό ταυτόχρονα- μάθημα κινηματογραφικής ερμηνείας.
Αυτός ο άνθρωπος ξέρει να μιλάει με τις σιωπές, να ενορχηστρώνει την ακινησία του, να σωματοποιεί την υπόσταση του χαρακτήρα. Κάνει ακριβώς τα αντίθετα του, αναίτια υπερβολικού και επιδειξιομανούς, Γιοακίν Φίνιξ. Αδιαφορεί για τα ερμηνευτικά σχήματα και την πρόσκαιρη μίμηση εξωτερικών χαρακτηριστικών- η μίμηση εξάλλου μόνο στην υπερβολή μπορεί να σε οδηγήσει.
Πρέπει πάντως να βοηθήθηκε και από το ψιλοδουλεμένο –και καθόλου ηρωικό- σενάριο του θεατρικού συγγραφέα Τόνι Κούσνερ («Άγγελοι στην Αμερική») το οποίο φωτίζει τις ιδιαιτερότητες των χαρακτήρων και δίνει βάρος στο λόγο.
Στην Ελλάδα όμως έχω την αίσθηση ότι η ταινία του Σπίλμπεργκ δεν θα ενθουσιάσει. Έτσι- αντί άλλης κριτικής- θα επιχειρήσω να απαντήσω, εκ των προτέρων, στις αρνητικές απόψεις που ήδη άρχισαν να κυκλοφορούν.
Η ταινία είναι βαρετή. 150 ολόκληρα λεπτά ομιλιών και πολιτικών καυγάδων.
Καθόλου βαρετή. Εκτός κι αν έχετε ταυτίσει τον Σπίλμπεργκ με ανοιχτά σαγόνια καρχαριών και δεινοσαύρων και δεν του δίνετε το δικαίωμα να μιλήσει με σοβαρότητα και νηφαλιότητα για μια από τις σημαντικότερες στιγμές του 19ου αιώνα: την κατάργηση της δουλείας. Και πώς θα το έκανε δηλαδή αυτό; Με εκρήξεις και ψηφιακά τέρατα;
Δεν είναι βιογραφία.
Μα και βέβαια δεν είναι βιογραφία. Αναφέρεται μονάχα στο παρασκήνιο της ψήφισης της, ιστορικής, 13ης τροπολογίας του αμερικανικού συντάγματος.
Δεν δείχνει ούτε καν τη δολοφονία του Λίνκον.
Και πολύ καλά κάνει. Ούτε τη δολοφονία του δείχνει ούτε τις μάχες του Εμφυλίου ούτε τις μεγάλες διάσημες ομιλίες του. Φανταστείτε ότι η θρυλική ομιλία του Γκέτισμπεργκ (μια από τις σημαντικότερες της παγκόσμιας ιστορίας και εμπνευσμένη στον Επιτάφιο του Περικλή) περνάει κάπου στο βάθος. Όσο για την φράση «η διακυβέρνηση του λαού, από τον λαό, για τον λαό δεν θα εκλείψει από την γη» ακούγεται από ένα Αφροαμερικανό στρατιώτη.
Και ποιοι είναι όλοι αυτοί οι πανάγνωστοι Υπουργοί, Βουλευτές και πολιτευτές που παρελαύνουν και γιατί θα πρέπει να με ενδιαφέρουν; Δεν σπουδάζω αμερικανική ιστορία!
Πάρτε ένα χαρτάκι μαζί σας, σημειώστε τα ονόματα και γκουγκλάρετέ τα. Όλο και κάτι θα μάθετε. Δεν είναι κακό να μαθαίνουμε καινούργια πράγματα- έστω και από τις ταινίες.
Το κυριότερο όμως είναι ότι γύρω από αυτές τις άγνωστες ιστορίες, των άγνωστων πολιτικών χτίζεται ένα εξαιρετικό κινηματογραφικό μάθημα για την επανάληψη της ίδιας της Ιστορίας. Προσέξτε δηλαδή τι έλεγαν το 1865 οι υποστηρικτές της δουλείας και συγκρίνετε τις ανοησίες τους με τις σημερινές ανοησίες όσων υποστηρίζουν ανάλογες «δουλείες» (φυλετικές, ρατσιστικές, θρησκευτικές, πολιτιστικές).
Για να κάνω όμως από μόνος μου και τον δικηγόρο του διαβόλου, θα αναφέρω ότι η ταινία δεν καθόλου απαλλαγμένη από ιστορικά λάθη. Η πλειονότητα των σοβαρών ιστορικών, για παράδειγμα, περιγράφουν την σύζυγο του Λίνκον εντελώς διαφορετική από αυτό που βλέπουμε στην ταινία. Άσε που η Σάλι Φιλντ υπερπαίζει χωρίς να καταλαβαίνεις το γιατί.
Οι απλοποιήσεις επίσης δεν λείπουν, ούτε τα στρογγυλέματα δύσκολων και αμφιλεγόμενων πολιτικών καταστάσεων. Δεν έγιναν όλα με τον απλό και στρωτό τρόπο που βλέπουμε στην ταινία, ενώ η διαφθορά ήταν έντονη και τα μαγειρέματα δυσώδη.
Στο τέλος όμως αυτό που μένει ξεκάθαρο είναι η περιγραφή μιας πολιτικής περιπέτειας συμβιβασμών και διαπραγματεύσεων μέσω των οποίων επετεύχθη ο άθλος της κατάργησης της δουλείας.
Με δυο λόγια, το «Λίνκον» είναι μια «ομπαμική ταινία»: σαν να καλεί τους Δημοκρατικούς σε μια σειρά δικαιολογημένων συμβιβασμών με στόχο μερικές νέες καυτές τροπολογίες, ή μάλλον νομοσχέδια, για την οπλοκατοχή, τα ανθρώπινα δικαιώματα, τον γάμο των ομοφυλοφίλων, το εθνικό σύστημα υγείας.
Εξαιρετικός είναι, τέλος, ο Τόμι Λι Τζόουνς στο ρόλο του Θαντέους Στίβενς, ενός προοδευτικού Βουλευτή ο οποίος έπαιξε ισχυρό ρόλο στην κατάργηση της δουλείας.
