"Ανάμεσα σ' ανθρώπους που είναι πρόδρομοι, που δοκιμάζουν, αναζητούν, μας δίνουν έργα ευσυνείδητα, και σπάνια φθάνουν σε μια πληρότητα χωρίς πτώσεις, ο Ξενόπουλος είναι ο μάστορης που δουλεύει με σιγουριά ελαττώνοντας στον υπέρτατο βαθμό του κινδύνους μιας αποτυχίας" (Κ.Θ. Δημαράς).

Ο Γρηγόριος Ξενόπουλος (Κωνσταντινούπολη 1867 - Αθήνα 1951) πρωτοεμφανίζεται στα γράμματα σε ηλικία 16 ετών, το 1883, με το μυθιστόρημα σε συνέχειες Τα θαύματα του Διαβόλου. Το 1884, το διήγημά του Ελληνικού αγώνος τριακοσιόδραχμον έπαθλον δεν βραβεύεται στον διαγωνισμό του περιοδικού Εστία, η αποτυχία είχε όμως θετικές συνέπειες: η απάντηση που τόλμησε να δώσει στην κριτική επιτροπή και η συγκροτημένη επιχειρηματολογία του τον έκαναν γνωστό στους πνευματικούς κύκλους και του άνοιξαν το δρόμο για συνεργασίες στα σημαντικότερα περιοδικά. Γίνεται έτσι ένας από τους λίγους επαγγελματίες της πέννας, και πάντα περηφανεύεται γι' αυτό. Διαδέχεται τον Γεώργιο Δροσίνη στη διεύθυνση της Εικονογραφημένης Εστίας (1894 - 1895) και το 1896 γίνεται αρχισυντάκτης της Διαπλάσεως των Παίδων. Γράφει "το πρώτο νεοελληνικό αστικό μυθιστόρημα", τη Μαργαρίτα Στέφα (1893), την Αδελφούλα μου, το πρώτο μυθιστόρημα για παιδιά, την πρώτη νουβέλα, Ο κακός δρόμος. Παράλληλα, εισάγει το αστικό - οικογενειακό δράμα στην Ελλάδα με τον Ψυχοπατέρα και τον ιψενικών επιρροών Τρίτο (1895). Ήδη έχει ενστερνιστεί τα δόγματα του νατουραλισμού και του θετικισμού, που πιστεύει ότι είναι απαραίτητα για να αποκαταστήσουν η πεζογραφία και το θέατρο τη σχέση τους με τη ζωή.
Κατά την πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα γράφει τέσσερα από τα σημαντικότερα και δημοφιλέστερα θεατρικά του έργα, Το μυστικό της κοντέσσας Βαλέραινας, διασκευή του διηγήματός του, τη Φωτεινή Σάντρη, τη Στέλλα Βιολάντη - διασκευές μυθιστορημάτων του και τον Πειρασμό, που ανεβαίνουν από τους τρεις σημαντικότερους θιάσους της εποχής, τη Νέα Σκηνή του Κωνσταντίνου Χρηστομάνου, της Κυβέλης και της Μαρίκας Κοτοπούλη. Μέσα από τα έργα του προσπαθεί να διαπαιδαγωγήσει το κοινό του σε μεγάλα ζητήματα που απασχολούν την κοινωνία της εποχής του: ανατροφή των παιδιών και σχέση τους με τους γονείς, ερωτική αφύπνιση, διαζύγιο, αξίες της αστικής ζωής, σύγκρουση ιδεών και τάξεων. Αξεπέραστη μένει η οξυδερκής παρατήρηση και απόδοση της οικογενειακής αστικής ηθικής και των ερωτικών σχέσεων στον Πειρασμό.
Το 1927 εκδίδει τη Νέα Εστία, το μακροβιότερο λογοτεχνικό περιοδικό και παραμένει στη διεύθυνσή του ως το 1935. Βραβεύεται από την Ακαδημία για το μυθιστόρημά του Πλούσιοι και φτωχοί, και το 1931 γίνεται μέλος της Ακαδημίας Αθηνών. Συνεχίζει τη δημοσιογραφική και συγγραφική δράση του με καθημερινές συνεργασίες στον τύπο, ως τα τέλη της δεκαετίας του 1940.