Στη μάντρα του ακούγεται ακόμη ο πυροβολισμός που έριχνε νεκρό τον Μπελογιάννη. Στα πατώματά του τα χνάρια του Ρίτσου και της Πολυδούρη, εκατοντάδων γνωστών και χιλιάδων ανώνυμων κολασμένων που στεγάστηκαν εκεί πνιγμένοι στο αίμα και τα δάκρυα.

Μικρασιάτες, ανάπηροι των πρώτων πολέμων, φθισικοί, κομμουνιστές, όλοι όσους το κράτος θεώρησε κατά καιρούς «σε κατάσταση κρίσης» εγκλείστηκαν στο νοσοκομείο «Σωτηρία». Και άφησαν το αποτύπωμά τους στον χώρο. Κάθε πλακάκι του κτιρίου κρύβει μια ιστορία, κάθε πέτρα του αποτελεί κειμήλιο.

Σε αυτό τον φορτισμένο ιστορικά τόπο, σε ένα κτίριο-σκηνικό του 1917, λαμβάνει σήμερα χώρα μια πρωτόγνωρη έκθεση. Μια εικαστική έκθεση σε ένα νοσοκομείο. Θέμα της η ιστορία του «Σωτηρία», η μνήμη και η ασθένεια.

Μοντέρνα εκθέματα στις αυλές και στο εσωτερικό «παντρεύουν» γόνιμα τα βιώματα του παρελθόντος με το παρόν και αποπνέουν μήνυμα αισιοδοξίας για εκείνους που διεκδικούν τη ζωή.

Ανάμεσα στα εκθέματα θα δει κανείς στοιβαγμένα στρώματα -μια ξεθωριασμένη εικόνα του «Σωτηρία»- που συμβολίζουν το πέρασμα από τη ζωή στον θάνατο, ιστορίες νοσηλευομένων δοσμένες με εικαστικό τρόπο, παλιές βαλίτσες στοιβαγμένες η μία πάνω στην άλλη.

Κάποιες ξέμειναν σε ένα άδειο κρεβάτι, όταν ο ιδιοκτήτης τους παραδόθηκε στην αρρώστια, άλλες κάηκαν για να φύγει το μίασμα, μερικές λεηλατήθηκαν από τροφίμους που είχαν ανάγκη το περιεχόμενό τους, για να συνεχίσουν τον δικό τους αγώνα.

«Σύντροφος η βαλίτσα»
«Η βαλίτσα που είχαν μαζί τους ήταν ο σύντροφος που κρατούσαν απ’ το χέρι», εξηγεί με σημείωμά του ο Βαγγέλης Λιουδάκης, δημιουργός του έργου. «Εκεί μέσα είχαν βάλει αντικείμενα αναγκαία αλλά και αγαπημένα, μια φωτογραφία, ένα βιβλίο, ένα ζεστό ρούχο, δεύτερα παπούτσια, ένα καθαρό ποτήρι. Πράγματα που τους έδιναν κουράγιο. Σαν να τους βλέπω να τα τοποθετούν μέσα στη βαλίτσα με μια εικόνα σαν ελπίδα στο μυαλό τους να πράξουν κάποτε την αντίστροφη διαδικασία, να τα βγάλουν δηλαδή ένα ένα από τη βαλίτσα και να τα τοποθετούν στη θέση απ’ όπου τα πήραν».

Παραδίπλα, μια κρεμάστρα με δέκα ανδρικά κοστούμια ραμμένα με το ύφασμα και το πατρόν της εποχής, σε κάποιο μικρό δωμάτιο με έναν μισοσκουριασμένο καθρέφτη στον τοίχο. Είναι το κοστούμι που δινόταν από το νοσοκομείο σε όποιον έφευγε, για να έχει κάτι να φορέσει έξω... Ενα ντοκιμαντέρ με πρωταγωνιστή κάποιον που έμεινε για χρόνια στο «Σωτηρία», αποκόμματα εφημερίδων του ‘30 και του ‘40 που μιλούν για τις διώξεις των αριστερών.

Διαβάζει κανείς σε ένα κομματάκι χαρτί -που περιλαμβάνεται στα εκθέματα- το τελευταίο γράμμα ενός κρατούμενου που εκτελέστηκε λίγες μέρες μετά: «Αγαπητή μου μάνα, γεια σου. Εφτασα εδώ στις 3 του μηνός. Με συγχωρείς που άργησα να σου γράψω. Είμαι καλά. Πιστεύω να συμβαίνει το ίδιο με σας. Αν μπορέσεις, να μου στείλεις κανένα δεματάκι, με κονσέρβες κυρίως. Να μου γράψεις αν ο Σωκράτης και η Ζαχαρούλα είναι καλά. Σου γράφω λίγα πράγματα και να κάνεις και συ το ίδιο. Πες στον Σάββα, Πάτρα, Γέρο κ.λπ. θερμά χαιρετίσματα. Καμιά κούτα τσιγάρα «ΕΘΝΟΣ». Γεια σας, Ιάκωβος, 10/4/1948».

Οπως εξηγεί η Μιχαέλα Θεοδωρακάκου, μία εκ των καλλιτεχνών που έλαβαν μέρος στην έκθεση, «στον χώρο υπήρχε μια ατμόσφαιρα θανατίλας. Επρόκειτο για ένα κτίριο παντελώς εγκαταλελειμμένο, που στη συνέχεια μεταμορφώθηκε. Ο ανθρώπινος πόνος αποτέλεσε το κυρίαρχο στοιχείο, με το μήνυμα της ελπίδας να επικρατεί. Πρόκειται για ένα μήνυμα που ταρακούνησε τόσο τους επισκέπτες όσο και το προσωπικό του νοσοκομείου».

Οπως επισημαίνει ο κ. Ξενοφών Θειακός, πρόεδρος της Οργανωτικής Επιτροπής της έκθεσης, μια τέτοια διοργάνωση ευαισθητοποιεί τους εργαζομένους, καθώς υπενθυμίζει ότι η καθημερινή ρουτίνα, η διαχείριση της αρρώστιας, αποτελεί ταυτόχρονα για κάποιους έναν τεράστιο αγώνα για επιβίωση. «Παλιά μπορεί να μην υπήρχαν θεραπείες και υποδομές, όμως η προϊσταμένη γνώριζε προσωπικά τον κάθε ασθενή, στεκόταν στο κρεβάτι του και του απευθυνόταν ιδιαιτέρως. Αυτό αποτελούσε πραγματικά το 50% της θεραπείας. Σήμερα ο κάθε ασθενής είναι ένας ΑΜΚΑ», λέει.

Την έκθεση, η οποία θα διαρκέσει μέχρι τον Οκτώβριο, διοργανώνουν η Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών και ο Σύλλογος Φίλων Περιθαλπομένων στο «Σωτηρία», οι οποίοι με ευαισθησία προσέγγισαν τη διαχρονική σύνδεση του Σωτηρία με τις κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις της Ελλάδας και τις προσωπικές ιστορίες που διαδραματίστηκαν στο ίδρυμα...

Η ιστορία του «Σωτηρία»
Οι εξεγέρσεις των φυματικών πνίγηκαν στο αίμα...

Κατερίνα Ροββά
Φωτό: Κ. Πολύβιος - Β. Ζησόπουλος