Πρόκειται για ένα συγκλονιστικό ταξίδι στη ζωή της Ιφιγένειας που ξεπερνά το μυθικό πρόσωπο. Η Ιφιγένεια, μια νεαρή που αναπολεί, που ελπίζει, που έχει φίλους, ισχυρές σχέσεις με τα αδέλφια και τους γονείς της, που μοιράζει τα υπάρχοντά της σε βαλίτσες και μπαούλα και αφήνει σημειώματα να τα βρουν οι αγαπημένοι της λίγο πριν παραδοθεί για να ξεκινήσουν οι φρεγάτες που μουλιάζουν στον όρμο…
Εμείς με αφορμή την ενδιαφέρουσα αυτή παράσταση μιλήσαμε με τον Ζαν Ρενέ Λεμουάν και μάθαμε γιατί επέλεξε τον μύθο αυτό της Ιφιγένειας, για τη συνεργασία του με την εξαιρετικά ταλαντούχα Λένα Παπαληγούρα, για τα κοινά σημεία Ελλάδας – Γαλλίας, αλλά και για το πώς βλέπει τη σύγχρονη Ελλάδα…
e-go: Πείτε μας λίγα λόγια για την παράστασή σας, «Ιφιγένεια»
Ζαν Ρενέ Λεμουάν: Αποφάσισα να διηγηθώ τις τελευταίες ώρες μιας έφηβης, της Ιφιγένειας, η οποία μέσα από ένα διαισθητικό όνειρο, καταλαβαίνει ότι θα πεθάνει θυσιασμένη από τον πατέρα τη. Ξυπνά και ξαναβλέπει όλη της τη ζωή – τον θάνατο που πλησιάζει και προσπαθεί να φωτίσει όλα τα περιστατικά της σύντομης ύπαρξής της. Μέσα από αυτή την διαδικασία περνά μέσα από τη θλίψη το φόβο και την άρνηση και καταλήγει στην αποδοχή. Επί τούτω διάλεξα να πάρω κάποιες ελευθερίες απέναντι στο μύθο της Ιφιγένειας.
Εδώ η Ιφιγένεια παρουσιάζεται μαγεμένη από τον Πάτροκλο, τον σύντροφο του Αχιλλέα. Μέσα από φωτεινά flash-back η φασματική φιγούρα του καταλήγει να γίνει το απόλυτο του έρωτα. Μέσα από το πραγματικό ή φανταστικό παρελθόν που ξετυλίγεται παρακολουθούμε τις αβεβαιότητες τις εφηβείας, τα πρώτα σκιρτήματα και την τύφλωση από το πάθος της ερωτικής αθωότητας. Μέσα από την πάλη με τον θάνατο, η Ιφιγένεια θα συνειδητοποιήσει ότι η ιστορία με τον Πάτροκλο ήταν μια φαντασίωση και ότι η θέση της δεν ήταν δίπλα στον Πάτροκλο, ούτε καν δίπλα στον Αχιλλέα παρά μόνο στο κέντρο της θυσίας που θα επέτρεπε στα γεγονότα (στον πόλεμο) να συνεχίσουν. Για να πραγματωθεί το πεπρωμένο θα πρέπει αυτή να θυσιαστεί. Μέσα σε αυτήν την αναμονή θα ονειρευτεί το δικό της τέλος αλλά επίσης θα δει την καταστροφή αυτού του τρομερού πολέμου που θα παρασύρει τον Πάτροκλο, τον Αχιλλέα αλλά και πολλούς άλλους. Η Ιφιγένεια είναι μια έφηβη που μιλά σαν ενήλικη καθώς πλησιάζει τον θάνατο.
e-go: Τι ήταν αυτό που σας γοήτευσε στο μυθικό πρόσωπο της Ιφιγένειας και την επιλέξατε;
Οι μύθοι μας επιτρέπουν να ασχοληθούμε με πράγματα πρωταρχικά, να λέμε τα ακατονόμαστα, να θέτουμε ερωτήσεις χωρίς να δίνουμε απαντήσεις, περιγράφουν τον κόσμο και μιλούν για το βάθος του προσωπικού. Αυτό που με γοήτευσε στην Ιφιγένεια ήταν το πρώτο ένστικτο, να γνωρίσει τον πατέρα. Ο Αγαμέμνων είναι αυτός που την αγαπά και την σκοτώνει. Η Ιφιγένεια είναι μια ιστορία αγάπης πατέρα και κόρης μέσα στην αγριότητα και την απανθρωπιά. Ο Αγαμέμνων υποκύπτει στους νόμους της φατριάς αλλά και στην θέληση των θεών. Δέχεται να θυσιάσει την κόρη του κάνοντας ακόμα ένα βήμα στο τρομακτικό μονοπάτι του πεπρωμένου των Ατρειδών. Μέσα σ’ αυτήν την αλυσίδα των εγκλημάτων γίνεται και αυτός θύμα. Το τραύμα περνά από γενιά σε γενιά μέσα σε αυτήν την δυσλειτουργική οικογένεια. Βλέπουμε επίσης την αγριότητα του κόσμου, την αγριότητα του ανθρώπου. Η βαρβαρότητα υπάρχει μέσα μας. Αυτή η οικογένεια μοιάζει να μην μπορεί να σπάσει αυτήν την αλυσίδα. Όλα αυτά γίνονται αντιληπτά μέσα από τον λόγο. Ο στίχος και οι ποιητικές μεταφορές δίνουν μορφή στο ακατανόμαστο, μπορούμε να το αγγίξουμε και να το δούμε.
e-go: Τι συμβολίζει η θυσία της Ιφιγένειας για εσάς;
Πιστεύω ότι πολλοί έφηβοι αισθάνονται σε κάποιο σημείο μια τρομερή έλξη για τον θάνατο. Είναι ένα σημείο ιερατικό, σχεδόν μια τελετουργική στιγμή. Η Ιφιγένεια έλκεται από τον θάνατο, έχει καταλάβει από καιρό την τραγωδία της ύπαρξης. Βρίσκεται ανάμεσα στην επιθυμία να υπάρξει ή να χαθεί. Αυτό της αποκαλύπτει η αναγγελία του θανάτου της μέσα από το όνειρο.
Μέσα της παλεύουν ταυτόχρονα η επιθυμία να ζήσει, η άρνηση του πεπρωμένου και την ίδια στιγμή η αδυσώπητη επιθυμία να εξαφανιστεί, να χαθεί λες και η προσπάθεια να υπάρξει, της είναι ένα φορτίο αβάσταχτο. Η θυσία της την οδηγεί προς ένα φως, την απομακρύνει από την απελπισία και την κατάθλιψη και την βοηθά στην προσπάθεια της να καταλάβει γιατί τα πράγματα πήραν αυτήν την τροπή. Όπως εγώ βλέπω την Ιφιγένεια, ακολουθεί τα ίδια βήματα με τον Άμλετ. Είναι εκούσα ένα θύμα, το πρώτο θύμα αυτού του πολέμου πριν από το θάνατο, τις μάχες, το θρήνο και τα δάκρυα όλα ειπώθηκαν από την Ιφιγένεια. Εκείνη προβλέπει το μέλλον το δικό της και του λαού της. Με τον θάνατο της ελευθερώνει τους θεούς του πολέμου. Βλέπει όμως πέρα από αυτόν. Βλέπει την επιστροφή, την απελευθέρωση των παθών, την ελευθερία της ψυχής μετά από τον μακρύ δρόμο της οδύνης.
e-go: Πως είναι η συνεργασία σας με τη Λένα Παπαληγούρα;
Της έχω μεγάλη εμπιστοσύνη. Αυτή είναι η βάση της δουλειάς μας. Η σκηνοθεσία αυτή έχει σαν άξονα το κείμενο. Πως δηλαδή να δημιουργήσουμε τις εικόνες μέσω του κειμένου, μέσα σε μια ακραία απλότητα, με στόχο ο θεατής να ταξιδέψει με τον δικό του τρόπο μέσα στην δική του ιστορία. Από αυτό το σημείο ξεκινάμε. Η Λένα έχει την ικανότητα να παρουσιάζει μια ακραία νεότητα, χωρίς ποτέ να καταφεύγει στην καρικατούρα ή στην επιφάνεια.
Ψάχνουμε να βρούμε το βάθος των πραγμάτων. Πρέπει κάθε λέξη και κάθε φράση να έχουν περισσότερες σημασίες αλλά την ίδια στιγμή πρέπει να διηγηθούμε την ιστορία, τον μύθο με μια απλότητα.
Είναι μια δουλειά επαγγελματία. Πρέπει να δοκιμάσουμε τα πάντα, να τα χαλάσουμε και να τα ξαναφτιάξουμε. Η Λένα έχει αυτήν την υπομονή και αυτήν την επιμονή του επαγγελματία. Αφήνει λίγο - λίγο την ηρωίδα να μέσα της, έχει μεγάλη αντοχή στην δουλειά, έχει συγκέντρωση.
e-go: Εκτός από την Ιφιγένεια, έχετε γράψει και ακόμη ένα έργο βασισμένο σ΄ έναν άλλο ελληνικό μύθο, αυτόν της Μήδειας. Πως αντιμετωπίζετε τα αρχαία ελληνικά κείμενα;
Ζούμε σ’ έναν κόσμο κατακτημένο από την ταχύτητα. Όλα τα μηνύματα φτάνουν σε μας σε χρόνο πραγματικό χωρίς να μας αφήνουν τον χρόνο να τα αποκρυπτογραφήσουμε, να τα σκεφτούμε. Δεν μπορούμε να βρούμε τον χρόνο να διηγηθούμε , την ιστορία μας. Όταν επιστρέφουμε στους μύθους έχουμε την δυνατότητα να φτάνουμε στο βάθος της ύπαρξης μας, να πλησιάζουμε την ουσία του είναι μας και της ζωής μας.
Μέσα από τα κείμενα αυτά ερευνώ γύρω από το πώς επιστρέφουμε στο παρελθόν για να πλησιάσουμε το σήμερα. Ακόμη η ποίηση κατά την γνώμη μου μπορεί να παρηγορεί τον άνθρωπο και δεν τον κρίνει ποτέ. Δοκίμασα να φέρω την Μήδεια και την Ιφιγένεια αντιμέτωπες, σαν να κοιτάζει η μία την άλλη στον καθρέφτη. Η μια είναι η αποδοχή και η άλλη η άρνηση. Η μια αντιπροσωπεύει την αγνότητα και η άλλη την αγριότητα. Και οι δυο έρχονται αντιμέτωπες με την οικογένεια και την μοναξιά, η μια είναι ένα κορίτσι και πεθαίνει και η άλλη είναι μια μητέρα και σκοτώνει. Υποφέρουν όμως και οι δυο, δεν τις λυπήθηκα κανείς και τις δυο. Αυτή ακριβώς η παρατήρηση της ανθρώπινης ύπαρξης, της ανθρώπινης υπόστασης με ενδιαφέρει στο αρχαίο ελληνικό δράμα. Μια παρατήρηση όμως που δεν ασκεί καμιά κριτική στην ανθρώπινη οδύνη. Χρειάζεται διαρκής μελέτη πάνω σε αυτό το φαινόμενο. Το θέατρο για μένα είναι η «ενσάρκωση» της φιλοσοφίας.
e-go: Πως βλέπετε την Ελλάδα αυτήν την δύσκολο περίοδο που περνά;
Δεν είμαι ούτε κοινωνιολόγος ούτε οικονομολόγος. Απλά ακούω και βλέπω. Πιστεύω ότι η Ελλάδα είναι μια πληγωμένη χώρα. Η Ευρώπη σαν «αυστηρός ενήλικος» κουνάει το δάχτυλο απειλητικά στην ένοχη Ελλάδα. Νομίζω ότι το καπιταλιστικό σύστημα παρουσιάζει όλο το εύρος των ελαττωμάτων του καθώς και όρια του. Βρισκόμαστε σε ένα κομβικό σημείο μεγάλης ιστορικής σημασίας. Η κρίση κυριαρχεί για τα καλά, αιχμηρή και άγρια. Πιστεύω όμως ότι το πραγματικό ερώτημα είναι, το αν εμείς οι ίδιοι θα μπορέσουμε να αντιδράσουμε, να κινητοποιηθούμε για να προκαλέσουμε μια αλλαγή.
e-go: Ελλάδα- Γαλλία: Πιστεύετε πως οι δύο χώρες έχουν κοινές πολιτιστικές συνιστώσες και ποιες;
Αυτές οι δυο χώρες έχουν σίγουρα κοινό το θέατρο. Όλη η δυτική κουλτούρα βασίστηκε στο αρχαίο ελληνικό θέατρο, στα ομηρικά έπη, στην μυθολογία. Πόσοι γάλλοι καλλιτέχνες δεν εμπνεύστηκαν από την ελληνική κουλτούρα. Ένα παλαιότερο παράδειγμα ο Αντουάν Βιτέζ. Σήμερα ο Ολιβιέ Πι, ο νέος διευθυντής του φεστιβάλ της Αβινιόν, συνεχίζει αυτόν τον διάλογο. Η Ιφιγένεια που παρουσιάζεται τον Μάιο στην Αθήνα δεν έχει παρουσιαστεί ακόμα στην Γαλλία. Αυτή η περιπέτεια μπόρεσε να γίνει πράξη χάρη στην πολύτιμη βοήθεια του γαλλικού Ινστιτούτου και του Ολιβιέ Ντεκότ στα πλαίσια της πολιτιστικής ανταλλαγής Ελλάδα – Γαλλία. Η Εταιρεία Θεάτρου Συν – Επί του Ακι Βλουτή και του Νίκου Αναγνωστόπουλου που παρουσιάζει σε συνεργασία με το γαλλικό ινστιτούτο αυτήν την παράσταση μας φιλοξενεί στο Από Μηχανής Θέατρο. Είμαι ευτυχής που παρουσιάζω αυτό το έργο μ' αυτές τις συνθήκες. Ο διάλογος ανάμεσα σε αυτές τις δύο κουλτούρες είναι συναρπαστικός.
e-go: Μελλοντικά σχέδια…
Το φθινόπωρο θα περιοδεύσω στην Γαλλία με την Μήδεια που παρουσίασα πριν έρθω στην Αθήνα. Η παράσταση αυτή θα παρουσιαστεί επίσης στο Παρίσι το Σεπτέμβριο του ’15. Εντωμεταξύ, η επιθυμία μου είναι να ανεβάσω την Φαίδρα του Ρακίνα και προς το παρόν μελετάω το project.
Γεωργία Οικονόμου
