Σήμερα, παρά τα άλματα της επιστήμης, και ενώ θεωρητικά ακόμα και γυναίκες που έχουν περάσει στην κλιμακτήριο μπορούν να τεκνοποιήσουν, η απόκτηση ενός παιδιού δεν είναι εύκολη για όλα τα ζευγάρια. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) εκτιμά ότι το 10-12% των ζευγαριών της αναπαραγωγικής ηλικίας αντιμετωπίζει πρόβλημα γονιμότητας. Σύμφωνα επίσης με στοιχεία που παρουσιάστηκαν στο πρόσφατο Συνέδριο Μαιευτικής, Γυναικολογίας & Υπογονιμότητας, η Ελλάδα βρίσκεται σε ακόμη χειρότερη θέση, με τα ποσοστά υπογονιμότητας να κυμαίνονται από 15-20%. Ωστόσο, είναι πλέον γεγονός ότι ένα πολύ μεγάλο ποσοστό ζευγαριών με πρόβλημα γονιμότητας (πάνω από το 60%) με την κατάλληλη θεραπεία έχει θετικά αποτελέσματα. Δείτε λοιπόν τι μπορεί να φταίει που δεν συλλαμβάνετε αλλά και ποιες είναι οι σύγχρονες λύσεις για την απόκτηση του πολυπόθητου μωρού...

Οι συνήθεις «ύποπτοι» της γυναικείας υπογονιμότητας

Όπως επισημαίνει η κ. Δήμητρα Ζιάννη, ενδοκρινολόγος: «Στις μέρες μας, με τις πολλές επαγγελματικές υποχρεώσεις, η γυναίκα συνήθως φτάνει στην ηλικία των 35 χρόνων για να σκεφτεί να αποκτήσει παιδί. Όμως πρέπει να γνωρίζει ότι μετά τα 35 η αναπαραγωγική της ικανότητα μειώνεται δραματικά. Ο λόγος που συμβαίνει αυτό είναι γιατί κάθε γυναίκα γεννιέται με ένα συγκεκριμένο αριθμό ωαρίων, που μετά τα 35 της χρόνια αρχίζει να επηρεάζεται η ποιότητα αλλά και η δυναμική τους. Η πιο γόνιμη λοιπόν ηλικιακή περίοδος είναι μεταξύ 20-34 ετών. Στα 36 η πιθανότητα φυσιολογικής σύλληψης έχει μειωθεί κατά το ήμισυ σε σύγκριση με την ηλικία των 20 ετών, ενώ στα 41 έτη πέφτει μόλις στο 4%»!

• Σύμφωνα επίσης με τη δρα Μ. Βρυωνίδου, αν. διευθύντρια της Ενδοκρινολογικής Κλινικής στο Κοργιαλένειο-Μπενάκειο Νοσοκομείο: «Εκτός από τα ωάρια, που παίζουν τον πρώτο ρόλο, υπάρχουν και άλλα αίτια που ευθύνονται για τη μειωμένη γονιμότητα μιας γυναίκας, τα οποία συνήθως είναι διαταραχές στην περίοδο, διαιτητικές διαταραχές, φλεγμονές, ενδομητρίωση, ινομυώματα, πολύποδες, κολπίτιδες, διαταραχές θυρεοειδούς, σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών κ.ά. Γυναίκες πολύ αδύνατες ή πολύ παχιές έχουν επίσης πρόβλημα να παράγουν ωάρια, καθώς το σώμα σταματά την παραγωγή τους, ενώ στις υπέρβαρες η ύπαρξη λίπους στην κοιλιακή χώρα εμποδίζει την ωορρηξία».

Για την ανδρική υπογονιμότητα τι φταίει;

Η ανδρική υπογονιμότητα συνήθως οφείλεται: Σε ανώμαλη παραγωγή ή λειτουργία του σπέρματος, σε διάφορα προβλήματα και σε γενετικές ασθένειες όπως η κυστική ίνωση. Επίσης μπορεί να οφείλεται σε τραυματισμούς στους όρχεις ή σε συστροφή όρχεως αλλά και σε υπερβολική έκθεση σε περιβαλλοντικούς παράγοντες (παρασιτοκτόνα και άλλα χημικά, συχνή έκθεση σε θερμότητα - σάουνα ή υδρομασάζ). Ακόμα, την παραγωγή σπέρματος επηρεάζουν η κακή διατροφή, η παχυσαρκία, η χρήση αλκοόλ και καπνού αλλά και η θεραπεία για τον καρκίνο».

Και αν η μόνη λύση είναι η εξωσωματική;

Όπως ήδη θα ξέρετε, η εξωσωματική γονιμοποίηση (IVF) αποτελεί πλέον μία ευρέως διαδεδομένη μέθοδο τεκνοποίησης για ζευγάρια με πρόβλημα υπογονιμότητας. Και μια και τα τελευταία χρόνια έχει κάνει αλματώδη βήματα σε νέες τεχνικές και εφαρμογές (μικρογονιμοποίηση, δανεικά ωάρια, παρένθετη μήτρα), αποτελεί τη λύση για πολλές περιπτώσεις υπογονιμότητας. «Είναι γεγονός πως το 3% των παιδιών στη Ελλάδα γεννιούνται πλέον με την εφαρμογή μεθόδων ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής», υποστηρίζει ο δρ Βασίλειος Ταρλατζής καθηγητής Mαιευτικής-Γυναικολογίας και Ανθρώπινης Αναπαραγωγής. «Το σημαντικότερο όμως είναι πως οι ραγδαίες εξελίξεις σε επίπεδο τεχνικών και μεθόδων διασφαλίζουν όχι μόνο υψηλότερα ποσοστά επιτυχίας στην εξωσωματική γονιμοποίηση και δυνατότητα επιλογής του χρόνου τεκνοποίησης, αλλά κυρίως τη γέννηση μωρών προφυλαγμένων από σοβαρές γενετικές παθήσεις (προεμφυτευτική διάγνωση-PGD)».

Πότε συστήνεται η εξωσωματική γονιμοποίηση;

Όπως επισημάνθηκε στο πρόσφατο Συνέδριο Μαιευτικής, Γυναικολογίας & Υπογονιμότητας: Σε γενικές γραμμές η εξωσωματική (δηλαδή η γονιμοποίηση του ωαρίου από το σπερματοζωάριο σε ένα τεχνητό περιβάλλον και όχι μέσα στη σάλπιγγα της γυναίκας, όπως θα γινόταν με φυσικό τρόπο) συστήνεται:

• Όταν υπάρχει ασθένεια των σαλπίγγων στη γυναίκα, που έχει σαν αποτέλεσμα την απόφραξη ή την αφαίρεσή τους ή όταν το σπέρμα του άντρα είναι κάτω του μετρίου.
• Όταν υπάρχει σοβαρό πρόβλημα στον τράχηλο, που παρεμποδίζει τα σπερματοζωάρια να φτάσουν στο κατάλληλο σημείο, και κάθε άλλη θεραπευτική μέθοδος έχει αποτύχει.
• Όταν υπάρχουν αίτια ανεξήγητης στειρότητας ή ενδομητρίωσης.

Ποια είναι τα ποσοστά επιτυχίας της;

Σήμερα το ποσοστό επιτυχίας στην εξωσωματική φτάνει κατά μέσο όρο στο 25-30% ανά προσπάθεια. Ωστόσο, μερικοί παράγοντες μπορεί να επηρεάσουν το αποτέλεσμα, οι παράγοντες αυτοί είναι: Η ηλικία της γυναίκας: Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι μετά την ηλικία των 40 τα ποσοστά επιτυχίας μειώνονται στο 10-15% το πολύ, ενώ σχεδόν μηδενίζονται μετά τα 43 έτη. Τα επιπλέον κιλά: Είναι επίσης ένας αρνητικός παράγοντας, καθώς μπορεί να επηρεάσει την ανταπόκριση στη φαρμακευτική διέγερση των ωοθηκών. Προβλήματα με το θυρεοειδή: Μπορεί να επηρεάσουν δυσμενώς την έκβαση της προσπάθειας.

Κάποιες κύστεις στις ωοθήκες: Αν η κύστη είναι από 5 cm και πάνω δυσκολεύει την παραγωγή ικανοποιητικού αριθμού ωοθυλακίων.

Ποιες είναι οι απαραίτητες εξετάσεις

Για τη γυναίκα

• Οργονικός έλεγχος: Πρόκειται για αιματολογική εξέταση που γίνεται στην αρχή του κύκλου (2η ή 3η ημέρα), ώστε να μετρηθούν τα επίπεδα ορισμένων ορμονών που τον ρυθμίζουν (π.χ. οι FSH, LH και οιστραδιόλη σχετίζονται με το απόθεμα των ωαρίων, ενώ η ΑΜΗ με την ποιότητά τους).
Υπερηχογράφημα: Γίνεται παράλληλα με τον ορμονικό έλεγχο και βοηθά στον προσδιορισμό της «βιολογικής ηλικίας» των ωοθηκών. Υστεροσαλπιγγογραφία: Ανιχνεύει τη μορφολογία και την κατάσταση της μήτρας και των σαλπίγγων.
• Λαπαροσκόπηση-υστεροσκόπηση: Πραγματοποιείται με ολική νάρκωση και δίνει πλήρη εικόνα του αναπαραγωγικού συστήματος. Η εξέταση αυτή μπορεί, σε αρκετές περιπτώσεις, να συνδυάσει διάγνωση και θεραπεία στην ίδια επέμβαση (π.χ. στην περίπτωση της ενδομητρίωσης).

Για τον άνδρα

• Σπερμοδιάγραμμα: Η ανάλυση του σπέρματος (σπερμοδιάγραμμα) αποτελεί την κύρια μέθοδο εκτίμησης της ανδρικής υπογονιμότητας. Μάλιστα οι ειδικοί τονίζουν ότι πριν βγει το οποιοδήποτε συμπέρασμα για τη γυναίκα, θα πρέπει πρώτα να ελεγχθεί ο άνδρας με ένα σπερμοδιάγραμμα (με το οποίο ελέγχεται ο αριθμός, η κινητικότητα και η μορφολογία των σπερματοζωαρίων). Αν το αποτέλεσμα είναι παθολογικό, η εξέταση επαναλαμβάνεται ύστερα από 2-3 μήνες, καθώς ο κύκλος ωρίμανσης των σπερματοζωαρίων παρουσιάζει φυσιολογικές διακυμάνσεις. Εάν και η δεύτερη εξέταση είναι παθολογική, τότε ο άνδρας παραπέμπεται σε ουρολόγο για περαιτέρω διερεύνηση (και ενδεχομένως για θεραπεία της υπογονιμότητας).

3 πρόσφατες εξελίξεις της εξωσωματικής...

01. Η In vitro ωρίμανση ωαρίων (IVM) είναι μια νέα μέθοδος κατά την οποία οι γυναίκες δεν υποβάλλονται σε ορμονική θεραπεία προκειμένου να παράγουν μεγάλο αριθμό ώριμων ωαρίων (όπως συμβαίνει σε κάθε συμβατικό κύκλο εξωσωματικής). Η συγκεκριμένη μέθοδος είναι μια εναλλακτική λύση σε γυναίκες οι οποίες για διάφορους λόγους (π.χ. χημειοθεραπεία) δεν δύνανται να καταφύγουν στην κλασική μέθοδο διέγερσης της ωοθήκης με φάρμακα.

02. Η προεμφυτευτική γενετική διάγνωση (PGD) είναι μια εξελιγμένη διαδικασία κατά την οποία τα έμβρυα που αποκτήθηκαν μέσω εξωσωματικής γονιμοποίησης (IVF) ελέγχονται για γενετικές ανωμαλίες πριν από την εμφύτευσή τους στη μήτρα. Πρόκειται για ανάλυση ενός κυττάρου από το έμβρυο, προκειμένου να ανιχνευθούν τυχόν γνωστές τρισωμίες 13, 18, 21 (σύνδρομο Down), μυϊκή δυστροφία (Duecheue Becker), Hemophilia A, B, β’ μεσογειακή αναιμία, ινοκυστική νόσος, χρωμοσωμικές ανακατατάξεις (μεταθέσεις), μονογονιδιακά νοσήματα και για να γίνει προσδιορισμός φύλου για την αποφυγή μετάδοσης φυλοσύνδετων νοσημάτων στο έμβρυο (σύνδρομο του εύθραυστου «Χ», που συνδέεται με τις πιο κοινές μορφές διανοητικής καθυστέρησης). Η συγκεκριμένη μέθοδος εφαρμόζεται με πολύ καλά αποτελέσματα σε γυναίκες με επαναλαμβανόμενες αποβολές, οι οποίες οφείλονται σε χρωμοσωμικές ανωμαλίες, σε γυναίκες με επαναλαμβανόμενες αποτυχίες στην εξωσωματική γονιμοποίηση, σε γυναίκες με ιστορικό γενετικών ανωμαλιών σε προηγούμενες εγκυμοσύνες, σε ζευγάρια-φορείς φυλοσύνδετων (φυλετικών) ανωμαλιών.

03. Η υαλοποίηση (Vitrification): Δίνει τη δυνατότητα σε κάθε γυναίκα να διατηρήσει στην κατάψυξη (στους -196 βαθμούς κελσίου) τα ωάριά της και να τα χρησιμοποιήσει όταν θέλει να αποκτήσει παιδί. Σε αυτή την περίπτωση τα ωάρια αποψύχονται, στη συνέχεια γονιμοποιούνται και εμφυτεύονται στη μήτρα (ενώ μέχρι σήμερα υπήρχε η δυνατότητα να καταψύχονται μόνο έμβρυα, δηλαδή γονιμοποιημένα ωάρια). Η μέθοδος αυτή, μ εταξύ άλλων, βοηθά να διατηρήσουν τη γονιμότητά τους και γυναίκες που πρόκειται να υποβληθούν σε χημειοθεραπεία ή ακτινοθεραπεία αλλά και εκείνες που αντιμετωπίζουν προβλήματα ύστερα από πιθανές καταστρεπτικές γυναικολογικές χειρουργικές επεμβάσεις.

Πόσο κοστίζει η εξωσωματική;

Το κόστος ενός κύκλου εξωσωματικής ξεκινά από €1.700 και αυξάνεται ανάλογα με την τεχνική που θα εφαρμοστεί και το αν θα χορηγηθούν φάρμακα ή όχι. Τα ασφαλιστικά ταμεία και ο ΕΟΠΥΥ καλύπτουν το κόστος της φαρμακευτικής δαπάνης έως 4 προσπάθειες. H προσπάθεια για εξωσωματική γονιμοποίηση μπορεί να γίνεται κάθε μήνα όταν γίνεται σε φυσικό κύκλο (χωρίς φάρμακα) ή κάθε τρίμηνο (όταν χρησιμοποιείται φαρμακευτική αγωγή).

Πού γίνεται;

Στην Ελλάδα υπάρχουν περισσότερες από 50 μονάδες ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής (στην Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη, την Πάτρα, τον Βόλο, τα Ιωάννινα, τη Λάρισα, την Κρήτη, την Αλεξανδρούπολη κ.ά.). Οι περισσότερες είναι ιδιωτικές, αλλά λειτουργούν μονάδες και σε δημόσια νοσοκομεία (πανεπιστημιακά).

• Στο 30% των ζευγαριών η αιτία της υπογονιμότητας εντοπίζεται στο σπέρμα, στο άλλο 30% οφείλεται στο γυναικείο αναπαραγωγικό σύστημα, ενώ σε άλλο ένα 30% υπάρχει συνδυασμός παραγόντων γυναικείας και ανδρικής υπογονιμότητας.

Από τη Ρίτα Βελωνη