Είμαστε θεωρητικώς ορθολογιστές, περιβαλλόμαστε από τεχνολογικά επιτεύγματα και θεωρούμε την επιστήμη πανάκεια των προβλημάτων μας. Και τώρα ας σκεφτούμε: πόσες φορές «χτυπήσαμε ξύλο» μέσα στην εβδομάδα. Πόσες είπαμε «φτου μην τον/τη ματιάσω!» και πόσες αποφύγαμε τη γρουσούζα γειτόνισσα; Εντάξει, κανείς δεν είναι τέλειος!
Τέλος στις προλήψεις!
Η μάχη κατά των προλήψεων και των δεισιδαιμονιών ξεκινά ουσιαστικά με το Διαφωτισμό και κορυφώνεται με την ανάπτυξη της επιστήμης και της ψυχανάλυσης. Ο Φρόιντ είχε όραμα να καταφέρει να εξαφανίσει από την ανθρώπινη ψυχή κάθε είδους δεισιδαιμονίες και προλήψεις όπως έλεγε. Η ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας από τον 20ό αιώνα και έπειτα, που έφερε και τις σημαντικές και εκπληκτικές ανακαλύψεις των φυσικών επιστημών για το Σύμπαν και τη ζωή μας στη γη, προσέφεραν σπουδαία συνδρομή στη μάχη αυτή. Ομως υπάρχουν πάντα μέσα στην καθημερινότητά μας μικρές, φαινομενικά ασήμαντες προλήψεις που μας συντροφεύουν χωρίς να μας κάνουν υποχρεωτικά να οπισθοδρομούμε. Μικρές πρακτικές και τελετουργίες που ίσως να περνούν ακόμα και απαρατήρητες κάποιες φορές. Κι αυτό είναι διαφορετικό από τις δεισιδαιμονίες και τις μονομανίες των προλήψεων που το έλλογο ανθρώπινο είδος πολέμησε για να καταστρέψει.
Γιατί «χτυπάμε ξύλο»;
Η πρόληψη για την αποτροπή ενός πιθανού κακού ανήκει στην ασυνείδητη επιθυμία ελέγχου της ζωής και των δυσάρεστων όψεών της θεωρείται αρνητική για το σύγχρονο άνθρωπο, που έχει στη διάθεσή του τόσα μέσα να περιφρουρεί την ασφάλεια της ζωής του. Όσα μέσα όμως κι αν έχει θα είναι ποτέ αρκετά; Ψυχολογικές έρευνες (Journal of Experimental Psychology) που έγιναν σχετικά με προληπτικές πεποιθήσεις διαπιστώνουν ότι αυτές οι μικρές αυθόρμητες κινήσεις μας μπορεί να έχουν αποτέλεσμα στην ηρεμία μας. Όχι γιατί είναι μαγικές, αλλά γιατί επηρεάζουν τη στάση μας απέναντι στο επικείμενο συμβάν, ενισχύοντας την πίστη μας για μια θετική έκβαση. Στις μετρήσεις των ερευνών βρέθηκε ότι όλοι οι συμμετέχοντες, είτε άνηκαν στις ομάδες των «προληπτικών» είτε στις ομάδες των «ορθολογιστών», είχαν την τάση να πιστεύουν ότι είναι πιθανότερο να συμβεί ένα δυσάρεστο γεγονός αν το γρουσουζέψουν. Μια αυτόματη κίνηση ή μια έκφραση αποφόρτισης ενδυναμώνει την πεποίθηση ότι το δυσάρεστο μπορεί να απομακρυνθεί, ενώ αν το γρουσουζέψουν λειτουργούν μαγνητικά για το «κακό».
Θέλω να τα ελέγχω όλα!
Σε όλους τους πολιτισμούς το κοινό χαρακτηριστικό των προλήψεων είναι να αντιστρέψουν την κακή τύχη διώχνοντας κάτι μακριά ή/και, αντίστοιχα, κρατώντας κοντά τους κάτι «τυχερό» που ελκύει τις θετικές δυνάμεις της φύσης. Οι ερευνητές σημειώνουν ότι δεν είναι εύκολο το ανθρώπινο είδος να απαλλαγεί εντελώς από τις προλήψεις του, γιατί δείχνουν να λειτουργούν κατευναστικά στην καθημερινότητα, να μας κάνουν να νιώθουμε λιγότερο απειλούμενοι, να μειώνουν τις ανησυχίες και ανασφάλειές μας. Η αλήθεια είναι ότι ποτέ δεν θα μπορέσουμε να ελέγξουμε όσο θα θέλαμε τον κόσμο που μας περιβάλλει. Όσο και να προχωρούν η τεχνολογία και η επιστήμη, πάντα θα υπάρχουν πολλά που θα ξεφεύγουν από τον έλεγχό μας και έτσι μας ανακουφίζουν κάπως τα ξύλα και τα πέταλα σ’ αυτό! Αρκεί να μη γίνεται εμμονή, γιατί τότε μιλάμε πλέον για προβληματικές καταστάσεις που εμποδίζουν την ομαλή ροή της ζωής. Επιπρόσθετα, η έννοια της «γρουσουζιάς» μεταδίδεται από γενιά σε γενιά, είναι συχνά ασυνείδητη, διαπλεκόμενη με την ιστορία, τα πένθη, τα μυστικά και τις ανεκπλήρωτες επιθυμίες των μελών της οικογένειας. Η «αυτοεκπληρούμενη προφητεία» της κακοτυχίας υπογραμμίζεται εντός μας ως ανυπακοή σε σημάδια που δεν προσέξαμε όσο έπρεπε κι όχι σε καταστάσεις που δεν χειριστήκαμε σωστά και τελικά την πάθαμε.
Να προσκαλέσουμε το καλό!
Μια γιαγιά Μανιάτισσα μου είχε πει κάποτε: «Όλο το κακό μελετάμε, παιδί μου, πρέπει να μελετάς και το καλό αν θέλεις να έρθει». Αν δεις ότι δεν βοηθάνε και πολύ τα ρόδια και τα γούρια, άλλαξέ τα! Έτσι κι αλλιώς κάθε αντικείμενο γίνεται γούρικο ή γρουσούζικο ανάλογα με τις ψυχικές μας προβολές πάνω του, ενώ προσπαθούμε να εκτονώσουμε εκεί τις δικές μας αρνητικές ενέργειες και αισθήματα. Κυρίως όμως προσπάθησε να προσκαλέσεις το καλό δουλεύοντας πάνω στον εαυτό σου και αποδεχόμενοι ότι η ζωή δεν έχει μόνο δράματα ή μόνο κωμωδίες!
AΠΟ ΤΗΝ ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΜΑΓΓΑΝΑ, ΨΥΧΟΛΟΓΟ-ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΥΤΡΙΑ
Πρώτη δημοσίευση: Περιοδικό Αρμονία, τεύχος 158
Update: Ιανουάριος 2017.
