Το Διαδίκτυο αποτελεί ένα συνεχώς αναπτυσσόμενο χώρο ενημέρωσης, με διαρκώς αυξανόμενο όγκο διακινούμενων πληροφοριών, επί παντός επιστητού και μη. Οι κάθε λογής πληροφορίες είναι άμεσα διαθέσιμες στην οθόνη του υπολογιστή ή/και του κινητού μας και μάλιστα, τις περισσότερες φορές, χωρίς να απαιτείται πληρωμή. Κοινώς, όλα –ή σχεδόν όλα– τσάμπα! Παρ’ όλα αυτά, ακόμα και το «τσάμπα» μπορεί να έχει το κόστος του, οικονομικό ή άλλο. Στην καλύτερη των περιπτώσεων το αντίτιμο είναι η σπατάλη πολύτιμου χρόνου, όταν ψάχνουμε για μια συγκεκριμένη πληροφορία, και το εργαλείο αναζήτησης που χρησιμοποιούμε εμφανίζει χιλιάδες ιστοσελίδες που ικανοποιούν τα κριτήρια αναζήτησής μας. Για παράδειγμα, η απλή αναζήτηση της λέξης «αδυνάτισμα» μέσω του Google μάς δίνει περισσότερα από 1 εκατομμύριο αποτελέσματα! Βεβαίως, υπάρχει η δυνατότητα να περιορίσουμε σημαντικά τις εμφανιζόμενες ιστοσελίδες και να αυξήσουμε το βαθμό θεματικής εγγύτητας, χρησιμοποιώντας εναλλακτικά λογισμικά, εξειδικευμένες βάσεις δεδομένων και ειδικά κριτήρια αναζήτησης, όπως π.χ. συνδυασμούς λέξεων ή/και χρονικά πλαίσια (ημερομηνίες δημοσίευσης).

Ωστόσο, δεν υπάρχει τρόπος να αποκλείσουμε την εμφάνιση διαφημιστικών, εντελώς άσχετων με το θέμα μας, παραπλανητικών ή/και κακόβουλων ιστοσελίδων. Περαιτέρω, είναι αρκετά δύσκολο να διακρίνουμε ποιες ιστοσελίδες είναι πραγματικά έγκυρες και να αντλήσουμε χρηστικές πληροφορίες από αυτές, αποφεύγοντας τις άχρηστες, τις επουσιώδεις ή ακόμα και τις επικίνδυνες.

Η ποιότητα, η αξιοπιστία και η χρησιμότητα των πληροφοριών του Διαδικτύου κυμαίνεται από πιθανώς υψηλή όταν προέρχονται από πιστοποιημένες ιστοσελίδες, έγκυρους οργανισμούς, πραγματικά ειδικούς και βασίζονται σε πλήρως τεκμηριωμένα στοιχεία, μέχρι σίγουρα χαμηλή, όταν απλώς αναπαράγονται αδιασταύρωτες και αποσπασματικές πληροφορίες που προέρχονται από ανυπόγραφα άρθρα ή ατεκμηρίωτες προσωπικές απόψεις.

Πώς θα ελέγξεις την αξιοπιστία τους;

Με ποια κριτήρια θα εμπιστευθείς ή όχι το περιεχόμενο μιας ιστοσελίδας και πώς θα αξιολογήσεις τις πληροφορίες που σου παρέχει;

• Σε ποιον/-ους ανήκει ο δικτυακός τόπος;
• Είναι άμεσα διακριτό εάν πρόκειται για προσωπική ιστοσελίδα, εταιρική, εμπορική, προσφοράς υπηρεσιών, εφημερίδας, περιοδικού κ.λπ.; Ποιοι είναι οι υπεύθυνοι για το περιεχόμενό της;

Συμβουλή: Οι διαδικτυακές πληροφορίες που προέρχονται από πανεπιστήμια, ερευνητικά ή εκπαιδευτικά ιδρύματα, επίσημους οργανισμούς, δημόσιους φορείς, αναγνωρισμένες επαγγελματικές ενώσεις και επώνυμες ιστοσελίδες, π.χ. μέσων μαζικής ενημέρωσης ή/και ειδικών, θεωρούνται γενικά πιο αξιόπιστες.

Τι είδους πληροφόρηση παρέχει;

Ποιοι είναι οι στόχοι της ιστοσελίδας και ποια η θεματολογία της; Ποιοι γράφουν σε αυτήν; Δηλώνονται σαφώς το είδος του περιεχομένου και ο σκοπός του; Απευθύνεται στο ευρύ κοινό, μόνο σε ειδικούς ή και στους δύο; Μήπως απλώς αντιγράφει, αναπαράγει και «ανακυκλώνει» αναμασημένες πληροφορίες από άλλες ιστοσελίδες;

Συμβουλή: Μη βασίζεσαι σε μία και μόνο πηγή ή αποκλειστικά και μόνο στο Διαδίκτυο όταν αναζητάς σημαντικές πληροφορίες για κάποιο θέμα, π.χ. ιατρικής φύσης.

Έλεγχος ταυτότητας πηγής

Πού δημοσιεύεται η πληροφορία (ιστοσελίδα προσωπική, πανεπιστημίου, οργανισμού κ.λπ.); Μήπως πρόκειται για μετάφραση ή «δανεισμένη» ανάρτηση χωρίς άδεια, κοινώς προϊόν λογοκλοπής; Ποιος υπογράφει το άρθρο; Ποια είναι η ειδικότητα, η ιδιότητα, η φήμη και το κύρος του συγγραφέα;

Συμβουλή: Τα ανυπόγραφα άρθρα, οι ανώνυμες απαντήσεις σε forum, η παράθεση προσωπικών απόψεων χωρίς επιχειρηματολογία και οι πληροφορίες που προωθούνται από άλλους χρήστες χωρίς αναφορά στην πρωτογενή πηγή πρέπει να θεωρούνται εξ ορισμού αναξιόπιστες!

Υπάρχει αναφορά στις πηγές;

Αναφέρονται αναλυτικά οι πηγές (βιβλία, έρευνες, άρθρα, άλλες ιστοσελίδες κ.λπ.) που χρησιμοποιήθηκαν για τη σύνταξη του κειμένου; Ο τρόπος αναφοράς των πηγών επιτρέπει την εύκολη διασταύρωσή τους (π.χ. μέσω συνδέσεων/link); Μήπως οι αναφερόμενες πηγές είναι επίσης ατεκμηρίωτες, αγνώστου προελεύσεως ή δεν υπάρχουν στην πραγματικότητα;

Συμβουλή: Το γεγονός ότι μια πληροφορία είναι δημοσιευμένη στο Διαδίκτυο δεν σημαίνει απαραίτητα ότι είναι σωστή. Επιβάλλεται να διασταυρώσεις την ορθότητά της!

Μήπως γίνεται προώθηση συμφερόντων;

Μήπως η ιστοσελίδα είναι καθαρά εταιρική/εμπορική ή περιέχει παρουσιάσεις ή/και διαφημίσεις προϊόντων ή υπηρεσιών, στα οποία αναφέρονται, άμεσα ή έμμεσα, κάποια άρθρα της; Στην περίπτωση αυτή μπορεί οι συγκεκριμένες πληροφορίες να μην είναι και τόσο αντικειμενικές.

Συμβουλή: Μέσα στο χάος του Διαδικτύου απαιτείται να ξεχωρίσεις τις πραγματικά χρήσιμες πληροφορίες και να απορρίψεις τις υπόλοιπες, κυρίως δε όσες υποπτεύεσαι ότι υποκρύπτουν οικονομικά συμφέροντα ή εμπεριέχουν δόλο.

Γίνεται ενημέρωση (επικαιροποίηση);

Γίνεται τακτικά επαναξιολόγηση και ανανέωση των πληροφοριών της συγκεκριμένης ιστοσελίδας; Υπάρχει ημερομηνία δημοσίευσης και τελευταίας ενημέρωσης; Μήπως οι υπεύθυνοι δεν φροντίζουν για την επικαιροποίηση (update) των δεδομένων, ενώ αυτά έχουν αλλάξει από τότε που δημοσιεύτηκαν αρχικά;

Συμβουλή: Να ελέγχεις πάντα την ημερομηνία αρχικής δημοσίευσης και να αναζητάς σύγχρονες και πρόσφατες πληροφορίες, επικαιροποιημένες με τα τελευταία δεδομένα, ιδίως δε όταν πρόκειται για επιστημονικά θέματα.

Υπάρχει δυνατότητα αξιολόγησης;

Διαθέτει η ιστοσελίδα επιβεβαιωμένες συνεργασίες με έγκυρους επιστημονικούς φορείς και αναγνωρισμένους ειδικούς; Υπάρχουν μηχανισμοί αυτοαξιολόγησης του περιεχομένου της από ομάδες έμπειρων κριτών, σχετικών με τα θέματά της; Δίνει το δικαίωμα στους αναγνώστες να σχολιάσουν τα άρθρα της; Απαντά σε ερωτήσεις και σχόλια αναγνωστών;

Συμβουλή: Η πληροφόρηση που παρέχει κάθε έγκυρη ιστοσελίδα οφείλει να είναι απλώς και μόνο ενημερωτική, να συμπληρώνει και όχι να υποκαθιστά την προσωπική επαφή με τον ειδικό, π.χ. το γιατρό ή το διαιτολόγο.

Υπάρχει πιστοποίηση της ιστοσελίδας;

Παρότι δεν είναι υποχρεωτική, η πιστοποίηση παρέχει εγγυήσεις στον αναγνώστη ότι η ιστοσελίδα τηρεί βασικά πρότυπα δεοντολογίας σχετικά με την παρουσίαση της πληροφορίας, όπως αναφορά του συγγραφέα και της ειδικότητάς του, πηγές, ημερομηνία δημοσίευσης και τελευταίας ενημέρωσης, σαφή διαχωρισμό περιεχομένου και διαφήμισης κ.ά.

Συμβουλή: Όταν αναζητάς ιατρικές πληροφορίες, βεβαιώσου ότι η ιστοσελίδα ανήκει ή συνεργάζεται με αναγνωρισμένο φορέα (π.χ. κρατικό οργανισμό, νοσοκομείο, ιατρικό σύλλογο, γιατρό) ή ότι φέρει πιστοποίηση εγκυρότητας (π.χ. το σήμα της Health on the Net Foundation: www.hon.ch/) και δίνει τη δυνατότητα επιβεβαίωσης της πιστοποίησης αυτής.

Στα παραδοσιακά μέσα γραπτής ενημέρωσης υπάρχει μια δομή, μια ιεραρχική αξιολόγηση διαφόρων σταδίων αλλά και κανόνες που επιβάλλουν τον έλεγχο, τη διασταύρωση και την υπογραφή κάθε πληροφορίας. Αντίθετα, στο Διαδίκτυο δεν υπάρχουν ακόμα ελεγκτικές αρχές –δεν αναφερόμαστε σε λογοκρισία!– ούτε κώδικες δεοντολογίας γενικής αποδοχής, κυριαρχεί η ανωνυμία και ο καθένας μπορεί να γίνει «παραγωγός είδησης» γράφοντας ή προωθώντας ό,τι θέλει.

Σωστός χειρισμός των πληροφοριών

Κανείς δεν αμφισβητεί ότι το Διαδίκτυο είναι ένα πολύτιμο εργαλείο αναζήτησης και εύρεσης πληροφοριών, εάν και εφόσον αυτές προέρχονται από έγκυρες πηγές, αξιολογούνται από τον αναγνώστη με κριτική σκέψη και τις διαχειρίζεται με ορθολογικό τρόπο, αφού πρώτα διασταυρώσει την ορθότητά τους. Δεν πρέπει, όμως, να αποτελεί την αποκλειστική πηγή ενημέρωσης, ούτε να χρησιμοποιείται ως μέσο αυτοδιάγνωσης ή αυτοθεραπείας, αντικαθιστώντας την προσωπική επαφή με τον κατά τεκμήριο ειδικό. Αν, για παράδειγμα, υποπτεύεσαι ότι έχεις κάποιο πρόβλημα υγείας, η ενδεδειγμένη κίνηση είναι να επισκεφθείς γιατρό και όχι να ψάχνεις από τι ενδεχομένως πάσχεις «σερφάροντας» μέσα σε ιστοσελίδες ιατρικού περιεχομένου.

Εκτιμάται ότι οκτώ στους δέκα ενηλίκους αναζητούν στο Διαδίκτυο πληροφορίες που αφορούν την υγεία. Από αυτούς, τουλάχιστον οι μισοί κάνουν αυτοδιάγνωση και μόνο ένας στους τέσσερις ελέγχει την εγκυρότητα της πηγής.

ΑΠΟ ΤΟΝ ΣΤΑΥΡΟ ΔΕΔΟΥΚΟ

Πρώτη δημοσίευση: Περιοδικό Αρμονία τεύχος 143.

Update: Νοέμβριος 2015.