Πόσο εύκολο σου είναι να παρακολουθήσεις μια ταινία όπου η ίδια ξανθιά γυναίκα φαίνεται να είναι το θύμα, η δολοφόνος, η μάρτυρας και η αστυνομικός; Νομίζεις ότι δεν θα αντιμετωπίσεις κανένα πρόβλημα ή μήπως θα χρειαστείς κάποιον να σου εξηγεί κάθε στιγμή ποιος κάνει τι; Αν σου φαίνεται αστείο αυτό, δυστυχώς δεν είναι! Ορισμένοι άνθρωποι, αν και υγιείς, αδυνατούν να ξεχωρίσουν πρόσωπα και αυτό όχι μόνο στις ταινίες αλλά και στη ζωή. Ταλαιπωρούνται από μια σπάνια νευρολογική διαταραχή που ονομάζεται προσωπαγνωσία. Σε κάποιες περιπτώσεις, μάλιστα, δεν μπορούν να αναγνωρίσουν ούτε καν πρόσωπα που έχουν συναντήσει πολλές φορές, όπως στενούς φίλους, συγγενείς ή ακόμα και μέλη της οικογένειάς τους.
Μια σύγχρονη ανακάλυψη
Αν και υπάρχουν αναφορές ήδη από την αρχαιότητα, εντούτοις μόλις το 1947 ο Γερμανός νευρολόγος Γιόακιμ Μπόνταμερ κάνει την πρώτη επιστημονική μελέτη, ονομάζοντας τη συγκεκριμένη διαταραχή προσωπαγνωσία (διεθνώς prosopagnosia) από τις ελληνικές λέξεις πρόσωπο και άγνωστο. Εντούτοις η διεθνής επιστημονική κοινότητα αντιμετώπιζε το όλο θέμα μάλλον με επιφύλαξη, έχοντας καταγράψει μόλις 100 περιστατικά. Ωσπου το 2006 μια ομάδα Γερμανών ερευνητών ανακάλυψε ότι τελικά η συγκεκριμένη πάθηση παρατηρείται πολύ συχνά, συγκεκριμένα αφορά 1 άτομο στα 50. Σύμφωνα με το Ερευνητικό Κέντρο Προσωπαγνωσίας, μόνο στις ΗΠΑ 6 εκατομμύρια άνθρωποι πάσχουν από τη συγκεκριμένη διαταραχή.
Τι συμπτώματα έχει;
Σε όλους μας έχει συμβεί κατά καιρούς να μην μπορούμε να αναγνωρίσουμε εύκολα άτομα που έχουμε πολύ καιρό να δούμε ή που τα έχουμε συναντήσει ελάχιστες φορές. Ακόμα περισσότερο έχουμε δυσκολία να θυμηθούμε το όνομά τους. Ωστόσο κάποιος με προσωπαγνωσία δυσκολεύεται να αναγνωρίσει ακόμη και πολύ οικεία του πρόσωπα. Μάλιστα σε κάποιες περιπτώσεις βαριάς μορφής προσωπαγνωσίας δεν αναγνωρίζει ούτε ακόμα και τα παιδιά του ή και τον ίδιο του τον εαυτό όταν κοιτάζεται στον καθρέφτη. Οι περισσότεροι που πάσχουν από προσωπαγνωσία, προκειμένου να μπορέσουν να καταλάβουν ποιος είναι απέναντί τους, δεν εστιάζουν την προσοχή τους στο πρόσωπό του, αλλά στα άλλα του χαρακτηριστικά, όπως τα μαλλιά, το βάδισμα, η φωνή, τα ρούχα ή άλλες χαρακτηριστικές πληροφορίες. Συνήθως πάντως οι περισσότεροι πάσχουν από ήπια μορφής προσωπαγνωσίας, πράγμα που σημαίνει ότι δυσκολεύονται να παρακολουθήσουν ταινίες και σίριαλ ή να κάνουν γνωριμίες σε ένα πάρτι, αφού όλοι οι καλεσμένοι τούς φαίνονται απελπιστικά ίδιοι.
Πού οφείλεται; Μήπως το έχω κι εγώ;
Σύμφωνα με το Δρ Μπραν Ντουκέιν, ιδρυτή του Ερευνητικού Κέντρου Προσωπαγνωσίας, η προσωπαγνωσία δεν σχετίζεται με λειτουργία ή απώλεια μνήμης, προβλήματα όρασης ή με μαθησιακές δυσκολίες – παρόλο που σε κάποιες περιπτώσεις συνοδεύεται από δυσλεξία. Επίσης έχει παρατηρηθεί ότι άτομα με αυτισμό ή με σύνδρομο Asperger πάσχουν από προσωπαγνωσία και πιθανώς γι’ αυτό και δυσκολεύονται τόσο στις κοινωνικές τους δεξιότητες. Η προσωπαγνωσία πιστεύεται ότι είναι αποτέλεσμα βλάβης στη δεξιά ατρακτοειδή έλικα, μια περιοχή του εγκεφάλου που ελέγχει την αντίληψη και τη μνήμη μας για τα πρόσωπα. Σύμφωνα με το δρα Ντουκέιν, υπάρχουν δύο είδη προσωπαγνωσίας: η επίκτητη, που είναι αποτέλεσμα τραυματισμού ή ασθένειας, και η εκ γενετής, που συνήθως είναι κληρονομική. Συνήθως όσοι υποφέρουν απ’ αυτή δεν αντιλαμβάνονται ότι έχουν κάποιο πρόβλημα, γιατί έτσι είναι όλη τους τη ζωή και πιστεύουν ότι και οι άλλοι αντιμετωπίζουν τις ίδιες δυσκολίες. Θεραπεία μέχρι στιγμής δεν υπάρχει, απλώς οι ειδικοί προσπαθούν να διευκολύνουν όσους έχουν πρόβλημα να αναπτύξουν στρατηγικές ώστε να το αντιμετωπίσουν.
Μια μαρτυρία
«Δεν μου αρέσει να λέω “Άντε γεια, τα λέμε”. Οι αποχαιρετισμοί μού προκαλούν φόβο, ιδιαίτερα με άτομα που αγαπώ. Όταν απομακρύνονται από κοντά μου είναι σχεδόν σαν να μην υπάρχουν, σαν να μην υπήρξαν ποτέ στη ζωή μου. Βλέπετε, μου είναι εξαιρετικά δύσκολο να ανακαλέσω στη μνήμη μου τη μορφή των αγαπημένων μου προσώπων. Ορισμένες φορές τα καταφέρνω, αλλά είναι σπάνιο. Όταν περπατάω δεν κοιτάζω γύρω μου, κοιτάζω τα πόδια μου, έτσι δεν διασταυρώνεται το βλέμμα μου με των άλλων. Κάποιες φορές με χαιρετούν στο δρόμο και έχω έτοιμη τη δικαιολογία: “Δεν σε είδα, κοίταζα αλλού”. Αλλά και αφού μιλήσουμε δεν ξέρω ποιοι είναι. Χαμογελάω, βέβαια, και προσποιούμαι ότι τους έχω αναγνωρίσει, όμως δεν λέω αλήθεια. Μόνο αν μου εξηγήσουν ποιοι είναι και πού έχουμε συναντηθεί τους θυμάμαι. Για μένα οι Απόκριες διαρκούν 365 μέρες το χρόνο! Μοιάζει σαν να φορούν μάσκα στο πρόσωπό τους κι εγώ δεν μπορώ να την τραβήξω για να δω ποιος κρύβεται από κάτω».
Διάσημοι με προσωπαγνωσία
Lynn Yaeger η fashion editor της αμερικανικής «Vogue» πάσχει από ήπια προσωπαγνωσία, από την οποία μάλιστα έπασχε και η μητέρα της. Εξαιτίας αυτής της πάθησης δηλώνει ότι είναι πάντα ευγενική και πρόσχαρη με όλους. Μάλιστα θεωρεί ότι το ιδιαίτερα εκκεντρικό της στυλ –κυκλοφορεί με βικτωριανά ρούχα, μαύρο κραγιόν και κόκκινα μαλλιά– είναι μια υποσυνείδητη ανάγκη της να διευκολύνει τους άλλους στο να την αναγνωρίζουν.
Oliver Sacks, διάσημος νευρολόγος, βιολόγος και συγγραφέας. Στο βιβλίο του «The Mind's Eye» εξιστορεί –ανάμεσα και σε άλλες ιστορίες ασθενών του– και την προσωπική του εμπειρία με την προσωπαγνωσία σε ένα κεφάλαιο που το ονομάζει «Face-Blind» (σ.σ.: σε ελεύθερη μετάφραση «κενό πρόσωπο»). Επί 5 λεπτά κοίταζε την όμορφη νεαρή γυναίκα απέναντί του που του χαμογελούσε χωρίς να την αναγνωρίζει, περιμένοντας τη βοηθό του. Τελικά η γυναίκα σηκώθηκε και του συστήθηκε. Ήταν η επί 6 χρόνια βοηθός του, με την οποία είχαν ραντεβού.
Chuck Close, διάσημος Αμερικανός ζωγράφος και φωτογράφος, ο οποίος έγινε διάσημος για τα εξαιρετικά μεγάλου μεγέθους πορτρέτα του. Μάλιστα είναι χαρακτηριστικό ότι παρά το μέγεθός τους τα πρόσωπα φαίνονται θολά και συγκεχυμένα. Όπως ο ίδιος δηλώνει, «εξαιτίας της προσωπαγνωσίας ο μόνος τρόπος να θυμάμαι και να αναγνωρίζω πρόσωπα είναι να τα απεικονίζω στα έργα μου».
Διάβασε περισσότερα:
Αν νομίζεις ότι ίσως πάσχεις από προσωπαγνωσία, κάνε το τεστ στο www.faceblind.org/facetests/
ΑΠΟ ΤΗ ΛΕΤΙΤΣΙΑ ΜΟΥΣΤΑΚΗ
Πρώτη δημοσίευση: Περιοδικό Αρμονία, τεύχος 147
Update: Οκτώβριος 2015.
