Όλα τα παιδιά μέχρι τα 7 περίπου χρόνια τους καλούνται να αντιμετωπίσουν και να ενταχθούν σε έναν άγνωστο γι’ αυτά και σκληρό κόσμο, με αποτέλεσμα να έρχονται αντιμέτωπα με ποικίλες εντάσεις. Η επικοινωνία με τους άλλους είναι πηγή οργής και θυμού. Μεγαλώνοντας αντιλαμβάνονται ότι ακόμα και η μητέρα είναι ένας «άλλος», κι όλα αυτά τα ζητήματα πρέπει να τα διαπραγματευτούν για να ενταχθούν κοινωνικά με τη σειρά τους.

Γιατί νιώθουν θυμό από μικρά;

«Η επιθετική συμπεριφορά θεωρείται γνώρισμα ανάπτυξης του παιδιού, ένα από τα μέσα ένταξης του στο κοινωνικό πλαίσιο, το οποίο διαμορφώνεται ή αλλάζει με βάση τις συνέπειες που βιώνει ή την παρέμβαση των ενηλίκων του περιβάλλοντος του», εξηγεί η κ. Αργυρώ Διαμαντή, ψυχολόγος- παιδαγωγός, σύμβουλος ειδικής αγωγής. «Από τους έξι πρώτους μήνες το βρέφος αρχίζει να αντιλαμβάνεται βασικές πηγές θυμού, όπως επίσης και τις κινητικές του δυνατότητες για να εκφράσει τον θυμό του.

Έτσι εκδηλώνει επιθετικές συμπεριφορές οι οποίες είναι κυρίως χειριστικές και έχουν σαν στόχο την διεκδίκηση αντικειμένου, χώρου ή προσοχής, χωρίς την πρόθεση σωματικής βλάβης. Γύρω στα 2 του χρόνια το παιδί αρχίζει και αναπτύσσει την λεκτική επικοινωνία, με αποτέλεσμα να μειώνονται οι επιθετικές συμπεριφορές του και να διαφοροποιείται η μορφή της επιθετικότητας που εκδηλώνει σε ένα είδος εχθρικής επιθετικότητας που έχει ως στόχο την σωματική βλάβη του άλλου. Δηλαδή τότε το παιδί αρχίζει να χτυπάει να κλωτσάει και να προσβάλει λεκτικά τους συνομήλικους του».

Οι τρεις παράγοντες παιδικής επιθετικότητας

Η επιθετικότητα αποτελεί κοινό γνώρισμα όλων των παιδιών και η έκφραση και η ένταση της καθορίζουν το ρυθμό και την πορεία ανάπτυξης τους. Μερικά παιδιά όμως μεγαλώνοντας γίνονται πολύ πιο επιθετικά από άλλα παιδιά της ηλικίας τους. Ποιοι παράγοντες τα επηρεάζουν;

• Τα στερεότυπα

«Κάποια παιδιά τείνουν να προτιμούν επιθετικές συμπεριφορές ως μέσον συναισθηματικής έκφρασης λόγω των στερεοτύπων που διδάσκονται από το περιβάλλον τους (π.χ. τα αγόρια πρέπει να είναι αρκετά δυνατά για να παλεύουν και να νικούν τους αντίπαλους τους.)», λέει η κ. Διαμαντή.

• Η τηλεόραση

«Μπορεί να λειτουργήσει ως εκπαιδευτικό μέσο επιθετικών συμπεριφορών. Μιμούνται αυτό που βλέπουν. Ειδικά τα παιδιά κατά τη διάρκεια της προσχολικής και μέσης παιδικής ηλικίας, αναπτύσσουν στο μέγιστο την φαντασία τους και ταυτίζονται με ρόλους που είναι κοινωνικά αποδεκτοί από τους συνομηλίκους τους. Το πιο σημαντικό είναι ότι εμείς οι ενήλικες έχουμε την τάση (έστω και καλοπροαίρετη) να υποβιβάζουμε ή να μην αναγνωρίζουμε τα συναισθήματα των παιδιών και την βαρύτητα τους. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να επιβαρύνει την αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση των παιδιών. Με τη σειρά τους εκείνα χρησιμοποιούν ή προβάλουν το άγχος της απόρριψης τους με επιθετικότητα», συνεχίζει η κ. Διαμαντή.

• Οι γονείς

Τα παιδιά μιμούνται και τη στάση των γονιών τους. Οι μόνιμα αγχωμένοι και σε υπερένταση γονείς, εκνευρισμένοι και ακατάστατοι δίνουν στο παιδί το στίγμα αλλοπρόσαλλης και βίαιης συμπεριφοράς. Ακόμα και η σωματική τιμωρία ή οι λεκτικές απειλές μπορεί να εντείνουν την επιθετικότητα. «Η συνέπεια μπορεί να είναι η μίμηση των παραπάνω συμπεριφορών και η έντονη αντίδραση του παιδιού έτσι ώστε ο τελικός στόχος του γονιού, η οριοθέτηση ή η πειθαρχία, να μην μπορεί να επιτευχθεί».

Πώς να το βοηθήσω;

Οι γονείς μπορούν να αντιμετωπίσουν θετικά τις φάσεις θυμού του παιδιού τους αν στηρίξουν από την μικρή ηλικία το δικαίωμα στη διαφορετικότητα. Τα παιδιά δεν είναι ούτε «φτυστός ο μπαμπάς» ούτε «ίδια η μαμά» και οι γονείς οφείλουν να το καταλάβουν και να βοηθήσουν τα παιδιά τους να βρουν το δικό τους «χώρο» στη ζωή.

«Υπάρχουν διάφοροι τρόποι παρέμβασης για να βοηθήσουμε το παιδί να διοχετεύσει σωστά την επιθετικότητα του, επισημαίνει η κ. Διαμαντή.

Παρατήρηση: οι γονείς παρατηρούν από απόσταση τις αντιδράσεις του παιδιού και κάτω από ποιες συνθήκες εκδηλώνει βίαιες αντιδράσεις. Στη συνέχεια εντοπίζουν τις αιτίες και αντιλαμβάνονται πως αντιμετωπίζουν και οι ίδιοι οι γονείς την κατάσταση και δεν ασκούν κριτική. Πρόκειται για κάτι που δεν αφορά τους ίδιους αλλά το παιδί.

Συμβολικό παιχνίδι: μέχρι 5 ετών περίπου είναι ένας τρόπος εκτόνωσης του θυμού και συνεργασίας με τους γονείς. Χρησιμοποιώντας κούκλες ή λούτρινα ζωάκια αναπαριστάμε μια κατάσταση. Διαδραματίζεται μια σχέση με όλες τις πιθανές της εκφράσεις και οι συμβολισμοί αυτοί διοχετεύουν δημιουργικά τις πηγές έντασης.

Διάλογος: μίλησε μαζί του, ζήτησέ του να εξηγήσει τι του συμβαίνει, βεβαίωσέ το ότι το αγαπάς και θέλεις να το βοηθήσεις. Αναγνώρισε τα λάθη σου αλλά μείνε σταθερή στις θέσεις σου όσο αφορά στις βίαιες συμπεριφορές του. Βοήθησέ το να καταλάβει ότι δεν είναι κακό να θυμώνει αλλά πρέπει να μάθει να εκδηλώνει αλλιώς το θυμό του. Αντιμετώπισε την κατάσταση με χιούμορ, χωρίς κοροϊδίες ή ειρωνικά σχόλια για τις αδυναμίες ή τις ελλείψεις του. Αγάπησέ το όπως είναι, όχι όπως θα ήθελες να είναι.

Επιτήρηση και δραστηριότητες: μπορείς να διδάξεις στο παιδί κοινωνικές δεξιότητες, με κανόνες συμπεριφοράς για την ομαλή ένταξη σε κοινωνικό πλαίσιο. Μάθε το να εκφράζει ελεύθερα τα συναισθήματα του με τρόπο αποδεκτό (εφόσον βέβαια εφαρμόζεις κι εσύ το ίδιο!). Παρακολούθησε μαζί του στην τηλεόραση τα προγράμματα της επιλογής του. Έτσι θα έχεις πλήρη έλεγχο και θα μπορείς να συζητήσεις με το παιδί αυτό που αντιλαμβάνεται βλέποντας το συγκεκριμένο πρόγραμμα. Προσανατόλισέ το σε κάποια μορφή ομαδικής αθλητικής δραστηριότητας. Τα αθλήματα είναι ένας θετικός τρόπος διοχέτευσης της ενέργειας των παιδιών και δόμησης τους μέσα στα όρια της ομάδας.

Παρέμβαση ειδικού: υπάρχουν προχωρημένες περιπτώσεις επιθετικότητας που δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν από τους γονείς και το παιδί γίνεται επικίνδυνο για τον εαυτό του και τους άλλους. Τότε η συνεργασία με τον ειδικό είναι απαραίτητη. Όσο πιο γρήγορα γίνει η παρέμβαση τόσο καλύτερα για την οικογένεια.

Σεβασμός στο παιδί

Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το δικαίωμα στην αυτονόμηση και την ετερότητα κάθε παιδί το βιώνει ανάλογα με την δική του εμπειρία. Οι γονείς πρέπει να βοηθήσουν αυτόν τον αγώνα του παιδιού τους θέτοντας όρια για τις συνέπειες των πράξεων του, δείχνοντας του τι είναι καλό και ανεκτό και τι κακό και επιζήμιο αποφεύγοντας έναν ανούσιο κατάλογο απαγορεύσεων.

«Πάνω από όλα όμως σαν ενήλικες και σαν γονείς καλούμαστε να δείξουμε τον ανάλογο σεβασμό στις ανάγκες και προτεραιότητες των παιδιών μας γιατί «ένα παιδί παραμένει παιδί όπου κι αν βρίσκεται», καταλήγει η κ. Διαμαντή. Αν το παιδί δεν εισπράξει τη στήριξη που χρειάζεται για να εξελιχθεί τότε μπορεί να μη γίνει ποτέ ο ενήλικας που θα μπορούσε να είναι.

ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΜΑΓΓΑΝΑ

Πρώτη δημοσίευση: Περιοδικό Αρμονία, τεύχος 74

Update: Οκτώβριος 2015.