«Τα παιδιά μου θα νόμιζε κανείς ότι είναι ταγμένα να μαυρίζουν τη ζωή ο ένας του άλλου και οι δύο μαζί τη δική μου. Βρίζονται, δαγκώνουν, χτυπιούνται, αρπάζουν, γκρινιάζουν, τσιρίζουν, και εγώ κάνω το διαιτητή απ’ το πρωί ως το βράδυ. Στο τέλος της ημέρας, πτώμα στη κούραση και μεσ' τις τύψεις αναρωτιέμαι τι κάνω λάθος, ή μήπως κάτι δεν πάει καλά μαζί τους».
Δύσκολο, αν έχεις παιδιά, αυτές οι σκηνές να μη σου λένε τίποτα. Από τη μία, οι αδελφικές διαμάχες, μαθαίνουν στα παιδιά να διεκδικούν, να μοιράζονται, να διαπραγματεύονται, να υποχωρούν, να αντιστέκονται, να ανέχονται, ακόμα και να «σκληραίνουν», αναγκαίες δεξιότητες για να τα βγάλουν πέρα στη ζωή τους. Απ' την άλλη όμως, οι διαμάχες αυτές ενέχουν αρκετούς κινδύνους και μπορεί κανείς να φτάσει στην ενηλικίωση κουτσουρεμένος και με την αυτοεκτίμησή του κομμάτια. Κι όμως, υπάρχουν τρόποι να βοηθήσεις τα παιδιά σου να αποκομίσουν τα οφέλη, ελαχιστοποιώντας τους κινδύνους, μαθαίνοντάς τα να διοχετεύουν εποικοδομητικά τα συναισθήματά τους και διευκολύνοντάς τα με δεξιότητες επικοινωνίας.
Προς τι ο πόνος και ο αλληλοσπαραγμός;
Κάθε παιδί έχει ανάγκη για να επιβιώσει, να νιώθει μοναδικό. Οι γονείς αποτελούν πηγή τροφής, αγάπης, στέγης, φροντίδας, μάθησης, αυτοεκτίμησης, ταυτότητας που είναι ύψιστης, βιοτικής σημασίας επειδή το παιδί μόνο του δεν μπορεί να τα βρει όλα αυτά και να επιβιώσει. Με την παρουσία των αδελφών τους τα παιδιά πιστεύουν πως τα αποθέματα θα λιγοστέψουν και το χειρότερο: «αν η μαμά και ο μπαμπάς δείχνουν αγάπη, θαυμασμό και ενδιαφέρον για το αδελφάκι μου, τότε αυτό αξίζει περισσότερο από εμένα… άρα εγώ αξίζω λιγότερο… και τότε θα πάρω λιγότερα… ίσως και τίποτα αν ο άλλος μου τα πάρει όλα… άρα κινδυνεύω». Αυτές οι πέρα από τη λογική πεποιθήσεις, εκφράζονται με τη ζήλια, την οργή, τη κτητικότητα, τον πόνο και με ερωτήσεις που θα δυσκόλευαν και τον ποιο έμπειρο διπλωμάτη: «μαμά, ποιον αγαπάς περισσότερο;». Και… ξέχασε τα «σας αγαπώ όλους το ίδιο». Το να σ’ αγαπούν το ίδιο και να στο δείχνουν με τον ίδιο τρόπο, εκ των πραγμάτων είναι να σε αγαπούν λιγότερο γι αυτό που είσαι εσύ!
Τι να κάνεις
Πάρε χαρτί και μολύβι, και αναλογίσου τα εξής:
- Τι έκαναν οι γονείς μου που δυσχέρανε την σχέση μου με τα αδέλφια μου.
- Τι θα μπορούσαν να είχαν κάνει;
- Τι κάνω εγώ που δυσχεραίνει την σχέση των παιδιών μου μεταξύ τους και την κατάσταση γενικότερα;
- Τι έχω κάνει κατά καιρούς που βοηθά τα πράγματα;
Quiz
- Φαντάσου πως μια ωραία μέρα έρχεται σπίτι ο σύντροφός σου και σου λέει: «Αγάπη μου, σε αγαπώ τόσο πολύ, είσαι ένα τόσο υπέροχο και μοναδικό άτομο, που αποφάσισα να φέρω σπίτι μας άλλο ένα σαν και εσένα. Θα σου κάνει παρέα και θα περνάμε όλοι καλά…».
Η αντίδρασή σου είναι…
- Το νέο «άτομο» καταφθάνει και βλέπεις πως είναι μικρότερο και νοστιμούλικο. Όταν συναντιέσαι με τρίτους, εσένα σε χαιρετούν ευγενικά αλλά μετά η προσοχή όλων στρέφεται στο «άτομο» στο οποίο εκφράζουν όλοι έναν τεράστιο θαυμασμό με χείμαρρο κοσμητικών επιθέτων.
Η αντίδρασή σου είναι…
- Το «άτομο» χρειάζεται ρούχα και έτσι ο σύντροφός σου ανοίγει την ντουλάπα σου και παίρνει διάφορες φούστες, μπλούζες και παντελόνια, λέγοντας πως έχεις παχύνει, πως δεν σου μπαίνουν πια αλλά στο «μικρό» θα πηγαίνουν τέλεια.
Η αντίδρασή σου είναι…
- Το «άτομο» αναπτύσσεται γρήγορα ανακτώντας όλο και περισσότερο έδαφος. Μια μέρα το βρίσκεις να περιεργάζεται με θαυμαστή μαεστρία τη φωτογραφική μηχανή που σου αγόρασε ο σύντροφός σου στη γιορτή σου.
Η αντίδρασή σου είναι …
- Όταν λες πως αυτό είναι δικό σου παιχνίδι, το «άτομο» τρέχει κλαίγοντας γοερά στο σύντροφό σου. Σε λίγο επιστρέφουν, ο ένας στην αγκαλιά του άλλου και ακούς τα φοβερά: «Δώσε το και εσυ λίγο… τι κακό θα πάθεις, μην είσαι εγωίστρια… να δοκιμάσει θέλει μόνο! Εσύ δεν πρέπει να μαλώνεις, πρέπει να ζεις αγαπημένα και σαν πιο μεγάλη πρέπει να φροντίζεις και να νοιάζεσαι για το “μικρό” μας».
Η αντίδρασή σου είναι …
- Μια μέρα, τους πιάνεις και τους δυο στο κρεβάτι να γαργαλιούνται και να γελάνε. Ξαφνικά χτυπά το τηλέφωνο και ο σύντροφός σου σου ζητά να μείνεις σπίτι και να φροντίσεις το «μικρό» γιατί πρέπει να φύγει εσπευσμένα.
Η αντίδρασή σου είναι …
Ακόμα και τα πιο πολιτισμένα και ώριμα άτομα, κάνοντας το κουίζ ομολόγησαν πως έχασαν τα όποια αισθήματα συμπόνιας, αλτρουισμού, βοήθειας και γενναιοδωρίας που τα χαρακτηρίζει… Σαν να ξύπνησε μέσα τους το «τέρας». Ζήλια, θυμός, πόνος, οργή μαζί με... δολοφονικές τάσεις και η επιθυμία άσκησης «βασανιστηρίων» προς το «μικρό», ήταν τα κυρίαρχα συναισθήματα που ένιωθαν!
Διοχέτευσε σωστά τα αρνητικά συναισθήματα
Όλοι έχουμε την ανάγκη να εκφράζουμε τα συναισθήματά μας, ακόμα και τα αρνητικά. Το παιδικό τους μυαλό δεν έχει την ικανότητα να επεξεργαστεί σύνθετα συναισθήματα και καταστάσεις. Σε πρώτη φάση λοιπόν ανακούφισε το παιδί αναγνωρίζοντας τα αρνητικά συναισθήματα:
| ΠΑΙΔΙ | ΕΣΥ |
| Είσαι συνέχεια με το μωρό! | Θέλεις να περνάμε πιο πολύ χρόνο μαζί; |
| Όλο ηλίθιο με λέει! | Σε προσβάλει. |
| Όλο ρεύεται όταν τρώμε, τον σιχαίνομαι! | Νιώθεις πως το κάνει για να σου την σπάσει; |
| Να το διώξεις το μωρό! | Θέλεις να φύγει και να μην το ξαναδείς ποτέ! |
Λόγια όχι έργα
Η λεκτική έκφραση των συναισθημάτων δεν σημαίνει άδεια για να φέρεται το παιδί ανεξέλεγκτα, να χτυπά και να βρίζει το αδελφάκι του.
| ΠΕΣ... | ΠΑΙΔΙ | |
| Γονιός: Βρομόπαιδο! Μη σε ξαναδώ να χτυπήσεις τη μπέμπα! | Δεν θα σ’ αφήσω να χτυπάς το μωρό. Πες το με λόγια. | Άσε κάτω τους κύβους μου! |
| Παιδί: Κλέφτη! Μου πήρες τα λεφτά μου! | Δεν βρίζουμε. Πες τι θέλεις απ΄ τον αδελφό σου. | Μην ξανανοίξεις τον κουμπαρά μου! |
Πιο δημιουργικά…
| ΠΕΣ... | |
| Παιδί: Βρομόπαιδο! Μου’ σπασες το ποδήλατο. Θα σε…..! | Δεν χτυπάμε ανθρώπους! Χτύπα το μαξιλάρι. |
| Παιδί: Είσαι…(μπιπ), θα σε… | Να, γράψε τα όλα εδώ, ζωγράφισέ τον κιόλας και βάλε τα πάνω στο ψυγείο! (Δώσε του μια κόλα και πολλά μολύβια. Και να γράψει βρισιές, τουλάχιστον δεν σήκωσε χέρι). |
Ισότητα; Όχι, ευχαριστώ! Δικαιοσύνη, ναι.
Διαίρεσες ποτέ τηγανητές πατάτες με κομπιουτεράκι για να 'ναι ίσες και μετά να άκουσες: «Δεν είναι ίδιες! Του Γιάννη είναι πιο μεγάλες!». Αν όχι, σίγουρα θα ακούσεις κάτι παρόμοιο. Παραιτήσου! Αυτή η μάχη δεν κερδίζεται. Προσπάθησε άντ’ αυτού να δίνεις σύμφωνα με τις ανάγκες του κάθε παιδιού, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει πως δεν θα υπάρχουν φορές που θα θέλεις να δώσεις ίδια πράγματα. Μην το αναγάγεις σε ψυχαναγκασμό και μη πέφτεις σε παγίδες του τύπου:
| ΠΑΙΔΙ | ΕΣΥ |
| Γιατί της έδωσες περισσότερες πατάτες;! | Πεινάς κι’ άλλο; |
| Η Σοφία δεν πάει Αγγλικά, εγώ γιατί να πηγαίνω; | Δεν θα συζητήσουμε για τη Σοφία. Αυτό που με νοιάζει είσαι εσύ. Σε βλέπω πολύ αρνητική, τι συμβαίνει; |
| Ποιον αγαπάς περισσότερο, εμένα, τη Μάρθα ή τον Πέτρο; | Σας αγαπάω όλους τόσο πολύ… είσαστε όλοι τόσο διαφορετικοί. Τι θα 'κανα χωρίς την Όλγα μου, πού θα έβρισκα άλλη σαν κι εσένα; |
Όχι στις συγκρίσεις, ναι στις ενισχύσεις
Πώς θα ένιωθες αν ο υποτιθέμενος σύντροφός του παραπάνω κουίζ, σου έλεγε: «Γιατί δεν είσαι και εσύ σαν την άλλη που είναι πάντα ταχτική, καθαρή και περιποιημένη;». Οι κακές σχέσεις ανάμεσα σε ενήλικα αδέλφια, οφείλονται συχνά στις συγκρίσεις που έγιναν μεταξύ τους στα παιδικά τους χρόνια. Αν υπήρξες θύμα και σημαντικές σχέσεις σου δηλητηριάστηκαν με αυτόν τον τρόπο, μην γίνεις κι εσύ θύτης. Το μόνο που θα καταφέρεις είναι να ξυπνήσεις στο παιδί τη ζήλια, τον φθόνο, τον πόνο και τη ματαίωση…
Γι αυτό:
- Μην συγκρίνεις ποτέ και για κανένα λόγο!
- Θυμήσου πώς ένιωθες όταν σε σύγκριναν με άλλους και πες ΣΤΟΠ!
- Να μιλάς με ευθύτητα χωρίς αναφορές σε άλλους.
- Περίγραψε στο παιδί τι βλέπεις, τι θα ήθελες, τι πρέπει να γίνει.
- Η ενθάρρυνση ενισχύει την θεμιτή συμπεριφορά…
| ΜΗΝ ΠΕΙΣ... | ΚΑΛΥΤΕΡΑ ΠΕΣ... |
| Ούτε το μωρό να’ σουνα, έκανες πάλι ένα κόσμο χάλια! Το παιδί σκέφτεται: Εμένα με σιχαίνεται. Αγαπά μόνο το μωρό! | Έχουν χυθεί γάλατα στο τραπέζι. Πάρε το σφουγγάρι να τα μαζέψεις. |
| Δεν είσαι ποτέ στην ώρα σου, όπως ο αδελφός σου! Το παιδί σκέφτεται: Θα τον κανονίσω εγώ αυτό το σπασίκλα | Τα Αγγλικά σου αρχίζουν σε 5 λεπτά. |
| Μπράβο, σπουδαίοι βαθμοί… όχι σαν τη Κλαίρη. Το παιδί σκέφτεται: Η Κλαίρη είναι χαζή. | Μπράβο, σπουδαίοι βαθμοί! |
| Απρόσεκτη! Τι μουτζούρες είναι αυτές. Κοίτα το τετράδιο της Λυδίας! Το παιδί σκέφτεται: Δεν θα τα καταφέρω ποτέ. | Βλέπω πολλές μουτζούρες. Θες να ξαναδοκιμάσεις; |
Όχι στις ταμπέλες και τους ρόλους
«Τεμπέλα!», «Ανίκανε», «Μικρό μου!», «Ζουμπαδάκι μου», «Αυτός είναι ο άντρας του σπιτιού!»: πρόκειται για ταμπέλες που προσκολλούνται στα παιδικά χρόνια και περιορίζουν, προσωπο-χαρακτηρίζουν προσφέροντας μονάχα δυστυχία. Όπως και να είναι το παιδί σου, ό,τι ανάγκες και να έχει, ακόμα και αν είναι «ειδικές», πάντα να ενθαρρύνεις τις προσπάθειες και να πράττεις ενισχυτικά εκεί που χρειάζεται. Ποτέ, μα ποτέ, μην κολλάς ετικέτες, ακόμα και θετικές!
- Μίλησε συγκεκριμένα: «Μου αρέσει όταν κάνεις αυτό», «Δεν μου αρέσει όταν κάνεις εκείνο».
- Δώσε ευκαιρίες στο «μικρό» σου να είναι «μεγάλο» και αντίθετα -άφησε ένα μεγαλύτερο να κάνει όποτε χρειάζεται το «μωρό» και κανάκεψέ το.
Δικό μου!
Γλίτωσε από την παγίδα του διαιτητή, του κριτή, του δικαστή και του… πολεοδόμου:
- Να εκφράζεις το συναίσθημα του καθενός και περίγραψε την κατάσταση. Πες: Ήσαστε και οι δύο πολύ θυμωμένοι… Δύο παιδιά και ένα μόνο φορτηγό!
- Άκουσε την κάθε πλευρά με τη σειρά της. Πες: Κώστα, εσύ πήρες πρώτος το φορτηγό, αλλά τώρα και εσύ Γιάννη, θες να παίξεις μαζί του.
- Αναγνώρισε τη δυσκολία της διαμάχης. Πες: Δύσκολα τα πράγματα…
- Έκφρασε την πεποίθηση πως μπορεί να υπάρξει συνεργασία κοινής αποδοχής -πρότεινε ίσως κάποια ανταλλαγή χωρίς να εμπλακείς στο τι και το πότε. Πες: Νομίζω πως αν συνεργαστείτε, μπορείτε να βρείτε τη λύση, ίσως αν κάνατε κάποια ανταλλαγή.
- Αποχώρησε. Πες: Θα είμαι μέσα αν θέλετε να μου πείτε τι αποφασίσατε…
Άμεση Δράση
Στα παιδιά αρέσει να παίζουν… παλεύοντας. Ξεκαθάρισε πως αυτό γίνεται μόνο όταν όλοι το διασκεδάζουν και σταματάει αμέσως όταν κάποιος δεν θέλει άλλο. Αν ανησυχείς πως τα πράγματα έχουν βγει από τον έλεγχο, ρώτησε άμεσα «Παίζετε ξύλο ή δέρνεστε;» και ανάλογα δράσε.
- Περίγραψε αυτό που βλέπεις: «Βλέπω δυο παιδιά με πέτρες!»
- Πες: «Αυτό είναι τρομερά επικίνδυνο!»
- Πες: «Πρέπει να ηρεμήσουμε τα πνεύματα αμέσως!»
- Πες: «Μαρία, στο δωμάτιό σου. Θοδωρή, στη κουζίνα!».
Φροντίδα στους πληγωμένους!
Ένας χρυσός γνώμονας της ψυχολογίας λέει: Ενίσχυσε τη σωστή συμπεριφορά, δείξε αδιαφορία για την κακή. Πριν καταφύγεις λοιπόν σε τιμωρίες και φωνές σε περίπτωση λεκτικής ή σωματικής επίθεσης, δώσε ολοκληρωτικά την προσοχή σου στον πληγωμένο γυρίζοντας την πλάτη στον θύτη. Πόσους ηθοποιούς ξέρεις που θα συνέχιζαν, αν το κοινό τούς εγκατέλειπε;
Παραδείγματος χάριν, ένα 2χρονο δαγκώνει ένα 6χρονο. Πες: «Αμάν, κόκκινο έγινε το χεράκι σου. Πονάς πολύ; Έλα καλό μου να του βάλουμε ένα παγάκι» και βγες χωρίς να κοιτάξεις ούτε να πεις τίποτε στον άλλο.
ΑΠΟ ΤΗ ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΡΑΣΙΔΑΚΗ, συμβουλευτική ψυχολόγο - σύμβουλο σχέσεων
Πρώτη δημοσίευση: Περιοδικό Αρμονία, τεύχος 60
Επικαιροποίηση: Ιούλιος 2015.
