Ο Φεγγαρίσιος Πιερότος (Pierrot Lunaire, 1912), το πρώτο ατονικό αριστούργημα του «πατέρα» του δωδεκαφθογγισμού, Άρνολντ Σένμπεργκ (1874-1951), μεταμορφώνεται σε παράσταση μουσικού θεάτρου στις 2 και 3 Απριλίου, στη Μικρή Σκηνή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση. Τον φωνητικά απαιτητικό ρόλο του Πιερότου ερμηνεύει η «βασίλισσα της αβανγκάρντ», όπως έχει χαρακτηριστεί από το διεθνή Τύπο, Frauke Aulbert.
Εμείς μιλήσαμε με τον σκηνοθέτη Αλέξανδρο Ευκλείδη και μάθαμε όσο το δυνατό περισσότερα για την ενδιαφέρουσα αυτή παράσταση.
Τι είναι αυτό που σας γοήτευσε στον Φεγγαρίσιο Πιερότο, ώστε να τον παρουσιάσετε;
O Pierrot Lunaire είναι ένας από τους ακρογωνιαίους λίθους της δυτικής μουσικής παράδοσης, ασχέτως αν εξακολουθούμε να τον κατατάσσουμε στη «σύγχρονη μουσική». Πρόκειται σίγουρα για απαιτητική μουσική, η οποία αρνείται να πεισματικά να διευκολύνει τον ακροατή της να την καταναλώσει και να την χωνέψει πριν ακόμη τελειώσει. Θα μπορούσαμε, επομένως, να απαντήσουμε πως η γοητεία του Πιερότου είναι η γοητεία κάθε αδιαφιλονίκητου αριστουργήματος. Ωστόσο, πέρα από τη μνημειακή διάστασή του, το έργο είναι ένα πραγματικό αίνιγμα που επιζητεί λύσεις ή, τουλάχιστον, απόπειρες λύσεων.
Ένας Πιερότος και το φεγγάρι: Κρύβεται κάποιος ιδιαίτερος συμβολισμός πίσω από αυτόν το δίδυμο;
Το έργο του Σαίνμπεργκ βασίζεται σ' έναν κύκλο ποιημάτων του συμβολιστή Βέλγου ποιητή Alfred Giraud. Πρόκειται για πολύ τυπικά –σχεδόν στερεοτυπικά- δείγματα της συμβολιστικής ποίησης, στην οποία η μορφή του Πιερότου, αλλά και το σύμβολο του φεγγαριού συναντώνται εξαιρετικά συχνά. Ο Πιερότος είναι ένα συνώνυμο του ποιητή, του δημιουργού, του αποσυνάγωγου ονειροπόλου, ο οποίος έχει συνδιαλέγεται με το σιωπηλό φεγγάρι. Το στοιχείο που κάνει τη σχέση του Πιερότου και του φεγγαριού εκρηκτική είναι η μουσική ιδιοφυία του Σαίνμπεργκ, που μετατρέπει ένα υλικό του συρμού, στο απόλυτο έργο της πρωτοπορίας της εποχής του.
Ποιος είναι ο απώτερος στόχος παρουσίασης του έργου του Άρνολντ Σένμπεργκ σε μία παράσταση μουσικού θεάτρου;
Ο Φεγγαρίσιος Πιερότος δεν είναι ένα σκηνικό έργο. Ανήκει σε μία ξεχασμένη σήμερα κατηγορία έργων, τα μελοδράματα, έργα δηλαδή γραμμένα για μουσική απαγγελία. Αν και δεν είναι ένα καθαρόαιμο σκηνικό έργο, ο Πιερότος προκαλεί αφενός με την πλούσια εικονογραφία του, αφετέρου με την αφαιρετική δομή του, να γίνει σκηνικό θέαμα. Στην περίπτωσή μας δεν θελήσαμε απλώς να εικονογραφήσουμε τα εικοσιένα μελοποιημένα ποιήματα που συναρθρώνουν το έργο, αλλά να τα κάνουμε μέρος μίας νέας σκηνικής αφήγησης. Θεωρήσαμε ότι η σκηνική διαμεσολάβηση θα λειάνει το δύσκολο χαρακτήρα της μουσικής ή, μάλλον, θα δώσει στον ακροατή τη δυνατότητα να απενεργοποιήσει τις αντιστάσεις του απέναντι σε κάτι που τον δυσκολεύει.
Πού επικεντρώνεται η σκηνοθετική προσέγγιση;
Η παράσταση του Πιερότου θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως μια σκηνική φαντασίωση. Έχει ως σημείο εκκίνησης μία από τις μεγαλύτερες πηγές φαντασιώσεων στην ανθρώπινη ιστορία, την επικοινωνία με το σύμπαν. Όπως και ο Πιερότος του Σαίνμπεργκ συνομιλεί με το μεγάλο άγνωστο της εποχής του, που συμβόλιζε το φεγγάρι, έτσι και σήμερα, στην εποχή μετά την κατάκτηση του φεγγαριού, το μεγάλο άγνωστο προκαλεί το ίδιο, άσχετα αν έχει μετατεθεί πολλά έτη φωτός μακρύτερα από το φεγγάρι. Η παράσταση ξεκινά από τον πυρήνα αυτών των ανθρώπινων φαντασιώσεων και επιχειρεί να χτίσει ένα πλαίσιο ταυτόχρονα συνεκτικό και μη αφηγηματικό για να χωρέσει τα 21 κομμάτια του Σαίνμπεργκ. Στην διαδικασία αυτή είναι εξαιρετικά σημαντική η συμβολή του συνθέτη Δημήτρη Μαρωνίδη, που συνδιαλέγεται ψυχοακουστικά με το πρωτότυπο μουσικό υλικό και του σκηνογράφου Γιάννη Κατρανίτσα, που δημιούργησε ένα παιγνιώδες και τρελλό σκηνικό τοπίο.
Πώς επελέγη η Frauke Aulbert στον φωνητικά απαιτητικό ρόλο του Πιερότου;
Η Frauke Aulbert είναι μία τραγουδίστρια που εξειδικεύεται στο σύγχρονο φωνητικό ρεπερτόριο. Γι’ αυτό και αυτοαποκαλείται ακροβάτης της φωνής, παρά τραγουδίστρια. Και πράγματι, παλεύει καθημερινά για να κάνει τη φωνή της ένα εύπλαστο και δημιουργικό εργαλείο, ένα πραγματικό όργανο το οποίο θα υπερβαίνει αυτά που θεωρούνται ως όρια της φωνής. Στον Πιερότο έχει κάνει μία απίστευτου βάθους και λεπτομέρειας δουλειά με την παρτιτούρα. Η ερμηνεία της ξαναβλέπει το μουσικό κείμενο και το επαναδημιουργεί, κάτι το οποίο βρίσκεται άλλωστε στον γενετικό κώδικα του συγκεκριμένου έργου. Είναι επίσης μια θαυμάσια σκηνική καλλιτέχνης, με εξαιρετική παρουσία και σκηνική επινοητικότητα. Και μόνο η ερμηνεία της είναι επαρκής λόγος για να έρθει κανείς και να παρακολουθήσει την παράσταση.
Πού αγγίζει η παράσταση αυτή το σήμερα και τι θέλετε να αποκομίσει από αυτή το κοινό;
Ο Πιερότος είναι ένα έργο που βασίζεται στην υποβολή. Στοχεύει κατευθείαν στα άλογα κέντρα της αντίληψης του ακροατή του. Η παράσταση παραμένει στο πλαίσιο αυτό και δεν αφηγείται, παρά υποβάλει, ξεκινώντας, ωστόσο, από το σύγχρονο φαντασιακό, που είναι πιο αναγνωρίσιμο στον σημερινό θεατή. Δεν είναι μία σύγχρονη παράσταση, ούτε στοχεύει στο να διακυρήξει κάτι, αλλά να επενδύσει ένα παλιό έργο με σύγχρονες φαντασιώσεις.
Πώς κινείται καλλιτεχνικά το μουσικό σύνολο dissonArt ensemble;
Το dissonArt ensemble είναι ένα από τα σημαντικότερα σχήματα σύγχρονης μουσικής στην ελληνική επικράτεια. Έχει ήδη περισσότερα από δέκα χρόνια παρουσίας, με δεκάδες συναυλίες στην Ελλάδα και το εξωτερικό και έχοντας παρουσιάσει εκατοντάδες έργα σύγχρονων συνθετών, πολλά από τα οποία γράφτηκαν ειδικά για το ensemble. Τα μέλη του αντιμετωπίζουν με εξαιρετική σοβαρότητα και διεισδυτικότητα τόσο τα έργα των αναγνωρισμένων συνθετών του 20ού αιώνα, όσο και έργα νέων συνθετών του 21ου, στους οποίους δίνουν συχνά την σπάνια δυνατότητα να ακούσουν τα έργα τους παιγμένα από ένα σύνολο υψηλών προδιαγραφών. Ταυτόχρονα, είναι ανοιχτοί στον πειραματισμό και στη διακαλλιτεχνική έκφραση, όπως στην περίπτωση του Πιερότου.
Γεωργία Οικονόμου
[email protected]
