ΑΠΟ ΤΗ ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΟΝΤΟΥ

Κάποτε η λέξη «ψυχοθεραπεία» έφερνε στο μυαλό την εικόνα κάποιου που μιλά σαν χείμαρρος ξαπλωμένος στο... ντιβάνι και τον ψυχολόγο να ακούει προσεκτικά. Σήμερα νέες θεραπευτικές προσεγγίσεις φέρνουν την επανάσταση. Ούτε μια, ούτε δύο, αλλά τετρακόσιες περίπου διαφορετικές ψυχοθεραπευτικές σχολές υπάρχουν σήμερα στη διεθνή βιβλιογραφία. Κι αυτό γιατί στην ψυχοθεραπεία πρώτη και σημαντική προτεραιότητα είναι η κάλυψη των αναγκών όλων των ατόμων που ζητούν βοήθεια. Οι διάφορες θεωρίες λοιπόν που ανέπτυξαν οι ψυχοθεραπευτικές σχολές έχουν πρωτίστως στόχο και σκοπό να υπηρετούν αυτές τις ανάγκες. Με ποιον τρόπο; Με τη βοήθεια του ψυχοθεραπευτή, ο οποίος με όπλα τη γνώση, την ικανότητα και την εμπειρία θα σκιαγραφήσει το προφίλ της προσωπικότητας του ατόμου και στη συνέχεια θα διαμορφώσει το ψυχοθεραπευτικό μοντέλο με σύνθεση τεχνικών, θεωριών, σχολών που μπορεί να τον βοηθήσει αποτελεσματικά.

Μαγικές συνθέσεις
Μια από τις πολλά υποσχόμενες θεραπευτικές τεχνικές είναι η συνθετική ψυχοθεραπεία, η οποία στην «αγκαλιά» της κλείνει μια σειρά από δοκιμασμένες μεθόδους. Τι διαφορετικό έχει αυτή η προσέγγιση; Ο θεραπευτής δεν εφαρμόζει απλώς κάποια θεωρία-τεχνική που έχει διδαχτεί, αλλά παίρνει τις πιο κατάλληλες τεχνικές από τις βασικές ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις και τις συνθέτει σύμφωνα με τις εξατομικευμένες ανάγκες του ατόμου που ζητά βοήθεια.

Ας ενημερωθούμε όμως γι αυτή τη μέθοδο από τον πλέον αρμόδιο, τον κ. Πάνο Ασημάκη, Ph.D., προέδρο της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Συνθετικής Ψυχοθεραπείας (ΕΕΣΨ) και της Ελληνικής Εταιρείας Ανθρωπιστικής Συνθετικής Θεραπευτικής Συμβουλευτικής και Ψυχοθεραπείας (ΕΕΑΣΘΣΨ).

Τι είναι η συνθετική ψυχοθεραπεία
«Σύμφωνα με την ΕΕΣΨ, συνθετική ορίζεται οποιαδήποτε μεθοδολογία και προσέγγιση στην ψυχοθεραπεία που αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα ή αναπτύσσεται προς έναν εννοιολογικά συνεκτικό, θεωρητικό συνδυασμό δύο ή περισσότερων συγκεκριμένων προσεγγίσεων ή/και αντιπροσωπεύει το ίδιο το πρότυπο σύνθεσης», μας λέει ο κ. Ασημάκης. Αυτό όμως σημαίνει μια πρόσθετη υποχρέωση για το θεραπευτή; «Πράγματι, οι συνθετικοί ψυχοθεραπευτές έχουν μια ιδιαίτερη δεοντολογική υποχρέωση να αναπτύξουν διάλογο με συναδέλφους διαφορετικών προσανατολισμών και να ενημερώνονται διαρκώς για τις εξελίξεις στο χώρο».

Ποιος είναι ο σκοπός της
«Το κεντρικό δόγμα της συνθετικής ψυχοθεραπείας είναι ότι καμία μεμονωμένη μορφή θεραπείας δεν είναι τέλεια ή τουλάχιστον επαρκής για όλες τις περιπτώσεις. Γι αυτό και απαιτείται ευελιξία στους συνθετικούς ψυχοθεραπευτές, ώστε να σχεδιάζουν διαφορετικές στρατηγικές και τεχνικές για την αντιμετώπιση ιδιαίτερων καταστάσεων». Κι όλα αυτά βέβαια δεν γίνονται τυχαία, καθώς ο θεραπευτής πρέπει να συνδυάζει την κλινική αντίληψη και την αδιαμφισβήτητη γνώση, ώστε να κατανοήσει τα προβλήματα και να προχωρήσει στις κατάλληλες παρεμβάσεις.

Σύνθεση προσεγγίσεων
Με οδηγό την πεποίθηση ότι καμία προσέγγιση δεν μπορεί να εξηγήσει την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης ψυχής, η συνθετική ψυχοθεραπεία υιοθετεί τη σύνθεση θεωριών και μεθόδων που καλύπτουν καλύτερα τις ανάγκες του ατόμου σε διαφορετικά στάδια. Έτσι, ο θεραπευτής, αξιοποιώντας τις ικανότητές του, βρίσκεται σε διάλογο με το θεραπευόμενο και προσπαθεί να αναπτύξει τον κατάλληλο για εκείνον τρόπο προσέγγισης. Ανατρέχει λοιπόν σε προσεγγίσεις ανθρωπιστικές, υπαρξιακές, βραχείες, ψυχαναλυτικές, προσεγγίσεις επίλυσης προβλημάτων κ.ά.

• Στις ανθρωπιστικές και υπαρξιακές δίνεται έμφαση στο τι γίνεται την παρούσα στιγμή, στο εδώ και τώρα, αντλώντας υλικό από τη δημιουργική διάθεση για ζωή.
• Η ψυχαναλυτική εργασία επικεντρώνεται στο πώς μοτίβα του παρελθόντος, μερικές φορές από πολύ νεαρή ηλικία, επαναλαμβάνονται στο παρόν.
• Στις βραχείες προσεγγίσεις και σε εκείνες επίλυσης προβλημάτων εφαρμόζονται συγκεκριμένες μέθοδοι για την ανακούφιση των συμπτωμάτων.

Το λεξικό της συνθετικής ψυχοθεραπείας
Ας γνωρίσουμε λοιπόν τα σημαντικότερα είδη ψυχοθεραπείας που αποτελούν τα «εργαλεία» του συνθετικού θεραπευτή, όπως μας τα αναλύει ο κ. Ασημάκης.

1. Σχεσιακή ψυχανάλυση: Οι σύγχρονοι θεραπευτές δίνουν ιδιαίτερη σημασία και προσοχή στη σχέση που αναπτύσσεται με το θεραπευόμενο, όπως αυτή βιώνεται στη θεραπευτική συνεδρία.

2. Ψυχαναλυτική θεραπεία: Ο άνθρωπος διαμορφώνεται από τις πρώιμες εμπειρίες του. Τα ασυνείδητα κίνητρα και συμπεριφορές είναι εκείνα τα στοιχεία που επηρεάζουν τη συμπεριφορά του. Τα προβλήματα της προσωπικότητας έχουν τις ρίζες τους σε συγκρούσεις της πρώιμης ηλικίας. Ο θεραπευτής επιδιώκει να φέρει το ασυνείδητο στο συνειδητό, προκειμένου να αναβιώσουν οι θεραπευόμενοι τις πρώιμες εμπειρίες τους και να επεξεργαστούν τις καταπιεσμένες συγκρούσεις. Ο αναλυτής είναι ουδέτερος και ο θεραπευόμενος προβάλλει πάνω του το άλυτο συγκρουσιακό υλικό. Ο αναλυτής χρησιμοποιεί τη μεταβίβαση και δουλεύει με τις αντιστάσεις του ατόμου, προκειμένου να τον βοηθήσει να συνειδητοποιήσει πώς σχετίζεται η τωρινή του συμπεριφορά με το παρελθόν κι έτσι να ενισχυθεί η προσωπικότητά του.

3. Προσωποκεντρική θεραπεία: Βασίζεται στην αντίληψη ότι κάθε άνθρωπος έχει μέσα του την τάση για επιβίωση και ανάπτυξη, μια τάση όμως που συνδέεται με τη σωματική και ψυχική ολότητα του οργανισμού και μπορεί να ανασταλεί ή να ενισχυθεί μέσα από μια σχέση εμπιστοσύνης του θεραπευτή με το θεραπευόμενο.

4. Συναλλακτική ανάλυση: Πρόκειται για μια θεωρία προσωπικότητας και μια συστηματική μέθοδο ψυχοθεραπείας, που στόχο έχει την προσωπική ανάπτυξη και αλλαγή. Ένα παράδειγμα του τρόπου σκέψης των συναλλακτικών αναλυτών είναι η αντίθεση μεταξύ αυτονομίας και ανεξαρτησίας. Η αυτονομία δηλώνει την κατάσταση του ατόμου που είναι «συντονισμένο» με τον εαυτό του, τους άλλους και το περιβάλλον του και ενεργεί ελεύθερο «χωρίς σενάριο», όπως θα μπορούσαμε να πούμε. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με τον ατομικισμό ή την ανεξαρτησία, όπου το άτομο ενεργεί στο πλαίσιο του δυσλειτουργικού σεναρίου της ζωής του, πιστεύοντας ότι οι άλλοι δεν είναι σωστοί.

5. Θεραπεία Γκεστάλτ: Σύμφωνα με αυτή την ψυχολογική προσέγγιση, όλοι μπορούμε να συνειδητοποιήσουμε τον τρόπο με τον οποίο συνδέονται οι επιρροές του παρελθόντος με τις παρούσες δυσκολίες. Το άτομο αγωνίζεται για την ολοκλήρωση και σύνθεση των σκέψεων, των συναισθημάτων και της συμπεριφοράς του. Ο θεραπευτής δίνει έμφαση στο «τι» και «πώς», όσον αφορά τις παρούσες εμπειρίες του ατόμου. Το βοηθά να αποδεχτεί τις αντιθέσεις, να αναλάβει τις ευθύνες του, να διαχειριστεί άλυτα συναισθήματα και υποθέσεις, χρησιμοποιώντας την άμεση βίωση εμπειριών και όχι την απλή έκφραση συναισθημάτων. Η θεραπεία Γκεστάλτ βοηθά στην ανάπτυξη και ενίσχυση του ατόμου και όχι μόνο στη θεραπεία κάποιας παθολογίας. Επίσης, ο τρόπος με τον οποίο προσεγγίζει τα όνειρα είναι μοναδικός, καθώς εντοπίζει τις βαθιές εσωτερικές συγκρούσεις του θεραπευόμενου, βοηθώντας τον να φτάσει στις δικές του ερμηνείες.

6. Υπαρξιστική θεραπεία: Πρόκειται για μια προσέγγιση που δίνει ιδιαίτερο βάρος στις ανθρώπινες ιδιαιτερότητες. Η ανάπτυξη της προσωπικότητας βασίζεται στη μοναδικότητα του κάθε ατόμου. Έμφαση δίνεται στο παρόν, στις επιλογές του και στην τάση για ανάπτυξη και αυτεπίγνωση πριν από τη δράση. Διαμορφώνει μια ολοκληρωμένη άποψη για την ανθρώπινη κατάσταση, απαντά στο ερώτημα τι σημαίνει να είναι κανείς άνθρωπος και μας βοηθά να κατανοήσουμε καταστάσεις όπως το άγχος, οι ενοχές, η ελευθερία, ο θάνατος, η μοναξιά και η αφοσίωση.

7. Ψυχοσύνθεση: Είναι μια ολιστική θεραπεία η οποία αναγνωρίζει σώμα, νου, πνεύμα και την επιλογή του ατόμου στο ταξίδι της ζωής, το οποίο περιλαμβάνει προκλήσεις και εμπόδια ψυχολογικής φύσεως. Η θεραπεία ψυχοσύνθεσης αξιολογεί την ανάπτυξη και τη σύνθεση όλων των ψυχολογικών λειτουργιών, όπως σκέψη, συναίσθημα, αισθήσεις, φαντασία, διαίσθηση και επιθυμία.

Είναι κατάλληλη για μένα;
«Η συνθετική ψυχανάλυση δεν απευθύνεται απλώς στους άνθρώπους που αντιμετωπίζουν πρόβλημα. Κάποιοι άνθρωποι καταφεύγουν στη θεραπεία απλώς για να βρουν υποστήριξη, για να έχουν ένα χώρο όπου θα νιώθουν ελεύθεροι, για να μπορούν να αισθάνονται, να σκέφτονται φωναχτά και να συντονίζουν την προσωπική και δημιουργική ανάπτυξή τους. Δεν είναι λοιπόν υποχρεωτική η ύπαρξη προβλήματος για να έρθει κάποιος σε επαφή με ένα θεραπευτή. Κανείς μας δεν είναι εντελώς απαλλαγμένος από στρες και άγχος, κανείς δεν έχει λύσει όλα του τα προβλήματα», μας λέει ο κ. Ασημάκης, για να συμπληρώσει ότι δυστυχώς οι προκλήσεις στη ζωή μας σήμερα είναι τόσο πολλές, ώστε συχνά βρισκόμαστε αντιμέτωποι με συναισθηματικές και ψυχολογικές δυσκολίες όπως: θυμό, άγχος, κατάθλιψη, έλλειψη αυτοπεποίθησης, ψυχαναγκαστικές διαταραχές, κρίσεις πανικού, δυσκολίες στις σχέσεις κ.ά. Αυτό, ωστόσο, που δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε είναι ότι είναι προσωπική απόφαση αν κάποιος θελήσει να ξεκινήσει θεραπεία και δεν είναι κάτι το οποίο πρέπει να εκληφθεί ως στίγμα ή ως σημάδι ψυχικής διαταραχής.