Προσφέρετε πολλά στους άλλους και δεν έχετε κανένα αντίκρισμα; Κάνετε ό,τι περνάει από το χέρι σας για να είναι οι αγαπημένοι σας ευχαριστημένοι, αλλά εκείνοι δεν σας δίνουν τίποτα πίσω; Περιμένετε τρία χρόνια μια αύξηση που... πάντα σας προσπερνάει; Μήπως... είστε θύμα;
Προσφέρετε πολλά στους άλλους, δίνετε πάντα τον καλύτερό σας εαυτό, όμως εκείνοι φαίνεται να μην το αναγνωρίζουν. Αν και θα θέλατε να έχετε κάποια αναγνώριση, πιστεύετε ότι είναι πολύ εγωκεντρικό να απαιτείτε πράγματα για τον εαυτό σας. Σκέφτεστε ότι οι άλλοι μπορεί να είναι εγωιστές, αλλά εσείς δεν είστε ένα τέτοιο άτομο.
Δίνετε μεγάλη προσοχή στις ανάγκες του συντρόφου σας. Τον περιποιείστε και σας αρέσει να ικανοποιείτε τις επιθυμίες του. Εκείνος όμως φαίνεται να μην κάνει το ίδιο και έτσι πολλές φορές οι δικές σας επιθυμίες και ανάγκες δεν καλύπτονται. Είναι διαφορετικός χαρακτήρας, σκέφτεστε, και τι είναι η αληθινή αγάπη άλλωστε, παρά ανιδιοτελής προσφορά στα αγαπημένα σου πρόσωπα, χωρίς να περιμένεις ανταπόδοση; Μπορεί να μην το εκφράζει, κατά βάθος όμως αναγνωρίζει την προσφορά μου.
Τα οικονομικά σας πάνε άσχημα το τελευταίο διάστημα. Ξέρετε ότι στην εργασία σας δικαιούστε αύξηση και θέλετε να τη ζητήσετε, όμως διστάζετε γιατί ο προϊστάμενός σας συνεχώς γκρινιάζει κι εκείνος για τα οικονομικά. Καλύτερα να τη ζητήσω μια άλλη στιγμή, σκέφτεστε, και να συμβάλω στο ομαδικό πνεύμα συνεργασίας... Νιώθετε όμως σαν μεγάλο κοροΐδο όταν ο/η συνάδελφός σας, που έχει λιγότερο χρόνο στη δουλειά από εσάς, παίρνει αύξηση.
Αναγνωρίζετε κάτι από τον εαυτό σας στις παραπάνω καταστάσεις; Αν ναι, τότε το πιθανότερο είναι ότι είστε θύμα. Όχι θύμα των περιστάσεων, όπως ίσως πιστεύετε, ούτε είστε αρκετά άτυχοι για να έχετε δίπλα σας άτομα που σας χρησιμοποιούν και σας εκμεταλλεύονται, όπως επίσης είναι πιθανόν να πιστεύετε. Είστε πράγματι ένα θύμα, αλλά θύμα του εαυτού σας ή, καλύτερα, κάποιων συγκεκριμένων αντιλήψεων που έχετε για τον εαυτό σας και τους άλλους.
Πώς δεν θα σας εκμεταλλεύονται
Μέσα στην πολυπλοκότητα της ζωής πολύ συχνά οι ρόλοι του θύματος και του θύτη εναλλάσσονται. Κάποιοι θα μας χρησιμοποιήσουν και κάποιους θα χρησιμοποιήσουμε σ’ αυτό το ατέλειωτο παιχνίδι εξουσίας που παίζεται στις ανθρώπινες σχέσεις. Όπως είπαμε, το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν τα άτομα που συνεχώς βρίσκονται στη θέση του χαμένου είναι ότι δεν συνειδητοποιούν τις δικές τους ευθύνες και συνεχώς ρίχνουν στους άλλους ή γενικότερα στην κοινωνία το φταίξιμο. Αν λοιπόν κι εσείς πολύ συχνά γίνεστε θύμα, το πρώτο που χρειάζεται να κάνετε για να βγείτε απ’ αυτή τη θέση είναι να καταλάβετε ότι είναι στο χέρι σας να αλλάξετε τα δεδομένα στις σχέσεις σας και να πάψετε να παίζετε αυτόν το ρόλο.
Μπορείτε να αλλάξετε τις ισορροπίες στις σχέσεις σας και να μη γίνεστε θύμα των άλλων αν: Γίνετε πιο δυναμικοί
Το θύμα συνήθως υποχωρεί εύκολα στις διεκδικήσεις των άλλων. Μ’ αυτόν τον τρόπο όμως ποτέ δεν παίρνει τελικά αυτό που θέλει. Χρειάζεται λοιπόν να υιοθετήσετε πιο δυναμικούς τρόπους έκφρασης και να μη διστάζετε να διεκδικείτε αυτό που σας αξίζει. Έχετε ξεκάθαρες απόψεις
Σε μια επαγγελματική συνάντηση ή σε ένα σημαντικό προσωπικό ραντεβού σκεφτείτε από πριν τι θέλετε να πετύχετε, τι θέλετε να πείτε και τι θέλετε να αποφύγετε. Αν είστε ξεκάθαροι και σταθεροί, αυξάνετε κατά πολύ τις πιθανότητες να πάρετε αυτό που θέλετε. Θυμηθείτε ότι, αν δεν έχετε εσείς τον έλεγχο, θα τον έχει το άλλο πρόσωπο. Αν δεν χειριστείτε εσείς τις καταστάσεις, θα σας χειριστούν οι άλλοι.
Μην προσφέρεστε εύκολα
Έχουμε την τάση να υποτιμούμε ό,τι μας δίνεται δωρεάν ή μας προσφέρεται πολύ εύκολα. Αν βρίσκεστε συχνά στη θέση να σας εκμεταλλεύονται οι άλλοι παρά τη θέλησή σας, αναρωτηθείτε μήπως εσείς με κάποιον τρόπο τους δίνετε το δικαίωμα να το κάνουν. Χρειάζεται να έχετε κατά νου ότι, αν δεν σεβαστείτε και δεν εκτιμήσετε τον εαυτό σας, δεν θα το κάνει κανένας άλλος για σας. Σκεφτείτε λοιπόν μήπως ασυνείδητα δίνετε το έναυσμα στους άλλους να σας χρησιμοποιήσουν.
Πιστέψτε στις ικανότητές σας
Τα θύματα ασυνείδητα προβάλλουν μια εικόνα αδυναμίας στους άλλους, κάτι που τραβάει σαν μαγνήτης τους εκμεταλλευτές. Δείξτε λοιπόν ότι πιστεύετε στον εαυτό σας και ότι δεν είστε εύκολος αντίπαλος. Προβάλετε την εντύπωση ότι ο άλλος έχει να κερδίσει πολλά, αν γίνει σύμμαχός σας, αλλά θα το μετανιώσει, αν περάσει τα προσωπικά σας όρια.
Δείξτε τη δυσαρέσκειά σας
Το θύμα υποχωρεί εύκολα στο θυμό των άλλων, αλλά έχει και πρόβλημα να εκφράσει το θυμό και τη δυσαρέσκειά του και συνήθως απωθεί αυτά τα συναισθήματα, που τα θεωρεί αρνητικά. Μ’ αυτόν τον τρόπο όμως τελικά οδηγείται σε χειρότερες καταστάσεις, όπως η κατάθλιψη. Ο θυμός δεν είναι τίποτα άλλο από ένα ανθρώπινο συναίσθημα. Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να γίνετε ένα θυμωμένο άτομο, αλλά απλώς να είστε αυθεντικοί και να εκφράζετε αληθινά τα συναισθήματά σας, χωρίς να τα καταπιέζετε. Κανένας δεν γεννιέται θύμα Γινόμαστε θύτες ή θύματα ανάλογα με τις αντιλήψεις και τη νοοτροπία που έχουμε για τις σχέσεις μας για τους άλλους. Ας εξετάσουμε καλύτερα αυτόν τον τρόπο σκέψης και κάποιες από τις αντιλήψεις που σχετίζονται με το ρόλο του θύματος:
Οι άλλοι είναι εγωκεντρικοί και αναίσθητοι, εγώ όχι
Όλοι είμαστε σε μικρό ή μεγάλο βαθμό εγωκεντρικοί, με την έννοια ότι πάντα φροντίζουμε για τα συμφέροντά μας και τα δικαιώματά μας. Το θύμα όμως έχει την τάση να δικαιολογεί την αδυναμία του με το να μην αποδέχεται τον πολύ φυσιολογικό εγωισμό του. Πιστεύει ότι είναι υπεράνω όλων αυτών. Πολλές φορές μάλιστα χρησιμοποιεί ιδέες και αντιλήψεις από ανατολικές φιλοσοφίες -μείωση του εγώ κ.λπ.- ή χριστιανικές -ταπεινότητα- για να δικαιολογήσει τη στάση του. Δεν συνειδητοποιεί ότι μ’ αυτόν τον τρόπο απλώς το μόνο που κάνει είναι να ρίχνει τις ευθύνες για την κατάστασή του στους άλλους, που πάντα είναι μικρόνοοι και εγωιστές, ενώ χτίζει για τον εαυτό του μια φανταστική, ιδεατή εικόνα.
Πιστεύω ότι ο ανταγωνισμός είναι έλλειψη ευαισθησίας
Το θύμα συνήθως αποφεύγει τον ανταγωνισμό και τη διεκδίκηση ή, αν αναγκαστεί να μπει σε μια τέτοια διαδικασία, παραιτείται πολύ εύκολα. Θεωρεί τα ανταγωνιστικά άτομα σκληρά και αναίσθητα στις ανάγκες των άλλων. Αδυνατεί να συνειδητοποιήσει ότι στην πραγματικότητα πάσχει από έλλειψη αυτοεκτίμησης και φυσικά δεν θα αποδεχτεί ποτέ το γεγονός ότι θα ήθελε διακαώς να πετύχει το στόχο από τον οποίο παραιτήθηκε.
Σκέφτομαι τους άλλους περισσότερο από τον εαυτό μου
Μια ακόμα αντίληψη που στην ουσία πρόκειται για μια ασυνείδητη δικαιολογία. Αντί να διεκδικήσει την αξιοπρέπεια και τα δικαιώματά του, το θύμα βλέπει τον εαυτό του σαν μάρτυρα που θυσιάζεται για το καλό των άλλων...
Το προφίλ του θύματος
Αν νιώθετε ότι οι άλλοι δεν αναγνωρίζουν όσο θα έπρεπε την προσφορά σας, ότι συνεχώς βρίσκεστε με άτομα που σας εκμεταλλεύονται και δεν νοιάζονται καθόλου για το πώς νιώθετε εσείς, τότε, όπως μας βεβαιώνουν οι ψυχολόγοι, το μεγαλύτερο πρόβλημά σας είναι ότι μάλλον δεν συνειδητοποιείτε ότι έχετε τη νοοτροπία του θύματος.
Παίζετε συχνά το ρόλο του θύματος, μόνο που κανένας δεν σας ανάγκασε να το κάνετε. Μόνοι σας επιλέξατε να παίξετε αυτόν το ρόλο, άσχετα από το ότι ποτέ δεν θα το παραδεχτείτε. Τι σημαίνει αυτό; Απλούστατα ότι εσείς αφήνετε στους άλλους τα περιθώρια να σας ισοπεδώνουν. Είναι σαν να έχετε βάλει μόνοι σας μια ταμπέλα στο κούτελό σας που γράφει «θύμα» και μετά απορείτε γιατί ποτέ δεν καταφέρνετε να πείσετε τους άλλους για τις ιδέες σας ή γιατί συνεχώς οι άλλοι σας απαξιώνουν.
Όσα δεν φτάνει η αλεπού
Όλες αυτές οι αντιλήψεις δεν είναι παρά δικαιολογίες που ασυνείδητα χρησιμοποιεί το θύμα για να δικαιώσει την πικρία που νιώθει επειδή συνήθως είναι ο χαμένος των διαφόρων καταστάσεων της ζωής. Αυτό τουλάχιστον υποστηρίζει ο ψυχολόγος Αντέλ Γκρέγκορι, που έχει ασχοληθεί ιδιαίτερα με περιπτώσεις οικογενειακής βίας και κακοποίησης. Στην πραγματικότητα, τα χαρακτηριστικά που επικρατούν στην ψυχολογία του θύματος είναι:
*Αδυναμία ανάληψης ευθυνών *Μειωμένη αυτοεκτίμηση *Έλλειψη αυτοπεποίθησης *Έλλειψη πάθους και επιμονής *Αρνητικά πρότυπα σκέψης Αυτοί είναι οι πραγματικοί λόγοι πίσω από τις δικαιολογίες που, όπως είδαμε παραπάνω, θέλουν να πιστεύουν τα άτομα που συχνά βρίσκονται στη θέση του θύματος.
Η γλώσσα του σώματος μας προδίδει
Θύμα ή θύτης;
Το θύμα και ο θύτης είναι στην πραγματικότητα ένα αχώριστο δίδυμο, καθώς ο ένας πόλος δημιουργεί τον άλλο, σε ένα χορό ανταλλαγής ενέργειας και εξουσίας. Τα χαρακτηριστικά των δύο ρόλων γίνονται πιο εμφανή στη γλώσσα του σώματος, γιατί έτσι εκφράζονται οι πιο βαθιές μας ροπές και έλξεις που μας κατατάσσουν στη μία ή στην άλλη κατηγορία. Ας δούμε τα κύρια στοιχεία της γλώσσας σώματος του θύματος και του θύτη για να μπορούμε να προστατευτούμε από το θύτη αλλά και να προστατεύσουμε τον εαυτό μας από το ρόλο του θύματος, γνωρίζοντας ότι κάποιες στάσεις ή κινήσεις προδιαθέτουν τον άλλο να μας δει σαν θύμα.
Το θύμα...
Το βλέμμα: Δεν είναι σταθερό και δεν κοιτά τον άλλο στα μάτια ή τον κοιτά μόνο με απορία. Είναι απλανές και ικετευτικό και χαμηλώνει μόλις ο θύτης υψώσει τη φωνή του. Στις δύσκολες στιγμές στρέφεται απελπισμένο δεξιά, αριστερά, κάτω ή στο βάθος σαν να ψάχνει δρόμο διαφυγής.
Η αναπνοή: Είναι άστατη και εμφανής. Παίρνει βαθιές αναπνοές αναστεναγμού ή ξεφυσά από τη μύτη και ακούγεται σφύριγμα. Γλείφει με τη γλώσσα τα χείλη του αγχωμένα, σαν να έχουν ξεραθεί και να διψάει. Μένει με το στόμα ανοιχτό ακούγοντας τον άλλο και καθυστερεί να βρει τα λόγια για να δώσει απάντηση.
Η φωνή: Είναι ασταθής, αργή και διστακτική ή γρήγορη και ρηχή σαν να μιλάει για να τα πει, όχι να επηρεάσει. Συνήθως η φωνή του θύματος είναι μαλακή και στρογγυλεμένη σαν να προσπαθεί να καλοπιάσει. Όταν δε προσπαθήσει να διαμαρτυρηθεί, η φωνή γίνεται οξεία, σαν στριγκλιά, και χάνει το δίκιο του.
Τα χέρια: Τα χέρια του θύματος είναι «δεμένα». Τα σταυρώνει μπροστά προστατευτικά ή πίσω. Δαγκώνει τα δάχτυλα ή παίζει με το δαχτυλίδι στο χέρι του. Κρατάει κάτι αδέξια, σαν να μην ξέρει τι να το κάνει. Τα μπράτσα είναι κολλημένα στον κορμό και δεν ανοίγει τα χέρια πολύ, ώστε να αποκτήσει ζωτικό χώρο γύρω του. Έχει την τάση να ξύνει ή να χαϊδεύει το πρόσωπο ή τα χέρια του, σαν να χρειάζεται συμπαράσταση. Αποφεύγει τις έντονες κινήσεις με το δάχτυλο προς τα εμπρός.
Λεκάνη και πόδια: Η λεκάνη του θύματος είναι ασταθής αποτυπώνοντας την αμφιθυμία μέσα του: Να τον εμπιστευτώ ή όχι; Το θύμα δεν εμπιστεύεται ποτέ απόλυτα, γιατί η απόλυτη εμπιστοσύνη μάς κάνει και άτρωτους. Είναι σε σύγχυση και μη μπορώντας να αποφασίσει παραδίδεται. Τα πόδια του θύματος δεν πατούν σταθερά κάτω. Στρίβουν, ταλαντεύονται και αλλάζουν κέντρο βάρους.
... και ο θύτης
Το βλέμμα: Μας κοιτά ερευνητικά, σαν να θέλει γρήγορα να διακρίνει σε ποια κατηγορία ανήκουμε. Μας κοιτάζει από πάνω μέχρι κάτω σαν να μας μετρά. Μπορεί να πει ψέματα, κοιτάζοντάς μας στα μάτια, τα οποία και γουρλώνει λίγο για να φανεί απολύτως ειλικρινής. Κάποιες φορές τα βλέφαρά του χαμηλώνουν και τρέμουν, τα μάτια είναι μισόκλειστα και μας κοιτά σαν να σταθμίζει τα βήματα που θα τον οδηγήσουν στο στόχο του.
Η αναπνοή: Η αναπνοή του θύτη είναι άδηλη. Δεν κινεί έντονα το θώρακα, δεν αναστενάζει, δεν παίρνει βαθιές ανάσες. Τη συγκρατεί όπως και τις σκέψεις του. Γλείφει τα χείλη του με ευχαρίστηση και, όταν μας ακούει, το στόμα του είναι κλειστό, ενώ πολλές φορές το φράζει με το δάχτυλο. Χαμογελά με μη συμμετρικό χαμόγελο, ενώ με τα δόντια δαγκώνει τα χείλη του, σαν να συγκρατείται να μη φανερωθεί η εξαπάτηση που ετοιμάζει.
Η φωνή: Είναι κοφτή, σίγουρη και γεμάτη. Μοιάζει σαν να θέλει να διεισδύσει μέσα μας και να μας επηρεάσει. Όταν μας καλοπιάνει, είναι σαν να εκπληρώνει τα πιο γλυκά όνειρά μας και όταν μας απειλεί είναι σαν να ορθώνει μπροστά μας τους πιο ακραίους φόβους μας. Το κύριο στοιχείο της φωνής του θύτη είναι ότι επηρεάζει άμεσα τη βούλησή μας.
Τα χέρια: Ο θύτης με τα χέρια δημιουργεί μια ψεύτικη οικειότητα. Κάνει ανοιχτές κινήσεις για να νιώσουμε εμπιστοσύνη, μας αγγίζει σε κομβικά σημεία που παραλύουν την αντίστασή μας. Μπορούμε να τον δοκιμάσουμε λέγοντας ότι δήθεν συμφωνούμε με κάτι που μας ζητάει. Συνήθως ασυνείδητα θα τρίψει τα χέρια του ή θα χαϊδέψει σαν επιβράβευσή του το εσωτερικό της παλάμης του.
Λεκάνη και πόδια: Η λεκάνη του θύτη είναι σταθερή. Το σώμα πατάει γερά κάτω. Τα πόδια δεν παίζουν ή δεν αλλάζουν εύκολα στάση. Είναι γειωμένος, με τις μύτες των παπουτσιών στραμμένες προς το θύμα του. Σχεδόν μοιάζει με ερωτευμένος, μια και η εξαπάτηση στηρίζεται στη γοητεία.
Aπό τον Άγγελο Βιαννίτη
