Η μονογαμία, δηλαδή η ύπαρξη ενός αποκλειστικού συντρόφου σε μια σχέση, είναι ένα θέμα που έχει απασχολήσει την επιστήμη, την κοινωνιολογία και την ψυχολογία για δεκαετίες. Είναι άραγε η μονογαμία κάτι φυσικό για τον άνθρωπο ή μήπως πρόκειται περισσότερο για ένα κοινωνικό κατασκεύασμα;
Η μονογαμία στον κόσμο των ζώων
Στον φυσικό κόσμο, η απόλυτη μονογαμία είναι σπάνια. Λιγότερο από το 10% των θηλαστικών είναι μονογαμικά. Ζώα όπως οι λύκοι, οι γίββωνες και κάποιοι τύποι πουλιών (όπως οι κύκνοι) τείνουν να έχουν έναν σύντροφο σε όλη τους τη ζωή. Όμως, ακόμα και αυτά τα ζώα δεν είναι πάντα πιστά σε πολλές περιπτώσεις, παρατηρούνται «εξωσυζυγικές» συνευρέσεις.
Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι η μονογαμία στη φύση έχει εξελιχθεί για δύο βασικούς λόγους:
1. Η ανατροφή των απογόνων – Σε πολλά είδη, η συνεργασία δύο γονέων αυξάνει τις πιθανότητες επιβίωσης των μικρών.
2. Η αποφυγή ανταγωνισμού – Σε κοινωνίες όπου τα αρσενικά δεν έχουν τη δυνατότητα να κυριαρχήσουν σε πολλά θηλυκά, η μονογαμία γίνεται στρατηγική επιβίωσης.
Όμως, οι άνθρωποι ανήκουν στο 90% των θηλαστικών που δεν είναι φυσικά μονογαμικά.
Η μονογαμία στην ανθρώπινη εξέλιξη
Αν κοιτάξουμε την ανθρώπινη ιστορία, θα δούμε ότι η μονογαμία δεν ήταν πάντα ο κανόνας. Πολλές αρχαίες κοινωνίες είχαν πολυγαμικές δομές. Ακόμα και σήμερα, περίπου το 85% των κοινωνιών στον κόσμο επιτρέπουν κάποια μορφή πολυγαμίας.
Αλλά γιατί τότε η μονογαμία έγινε τόσο διαδεδομένη; Οι επιστήμονες έχουν κάποιες θεωρίες:
• Η προστασία των παιδιών – Τα παιδιά των μονογαμικών σχέσεων συχνά μεγαλώνουν σε πιο σταθερό περιβάλλον.
• Η κατανομή των πόρων – Σε πολυγαμικές κοινωνίες, λίγοι άντρες έχουν πολλές γυναίκες, αφήνοντας πολλούς άντρες χωρίς συντρόφους. Η μονογαμία φέρνει μια πιο «ισότιμη» κατανομή.
• Οι κοινωνικές δομές – Οι σύγχρονες κοινωνίες έχουν τη μονογαμία ως βασικό μοντέλο για οικογένειες και νομικές δομές.
Τι λέει η βιολογία;
Η ανθρώπινη βιολογία υποδηλώνει ότι δεν είμαστε απόλυτα μονογαμικοί:
Η ορμόνη δεσμού – Η ωκυτοκίνη, η ορμόνη που ενισχύει τους συναισθηματικούς δεσμούς, παίζει σημαντικό ρόλο στις σχέσεις. Αυτό εξηγεί γιατί οι άνθρωποι αναπτύσσουν βαθιά συναισθήματα ο ένας για τον άλλο.
Η γενετική ποικιλομορφία – Οι άνθρωποι έχουν εξελιχθεί έτσι ώστε να αναπαράγονται με περισσότερους από έναν συντρόφους, εξασφαλίζοντας γενετική ποικιλία.
Ο εγκέφαλός μας προσαρμόζεται – Η αγάπη περνά από διαφορετικά στάδια. Στην αρχή, κυριαρχεί το πάθος, ενώ στη συνέχεια, αναπτύσσεται ένας βαθύτερος δεσμός που μπορεί να οδηγήσει στη μακροχρόνια μονογαμία.
Η μονογαμία σήμερα: Επιλογή ή ένστικτο;
Η μονογαμία μπορεί να μην είναι 100% φυσική, αλλά είναι μια κοινωνική δομή που έχει διαμορφωθεί κυρίως για πρακτικούς λόγους. Δεν σημαίνει ότι είναι εύκολη. Το να παραμείνεις πιστός σε έναν σύντροφο απαιτεί προσπάθεια, επικοινωνία και δέσμευση.
Ωστόσο, η ανθρώπινη σεξουαλικότητα είναι πολύπλοκη. Κάποιοι άνθρωποι νιώθουν πιο άνετα σε μονογαμικές σχέσεις, ενώ άλλοι προτιμούν πολυσυντροφικές δομές.
Η μονογαμία δεν είναι απόλυτα φυσική, αλλά ούτε και αφύσικη. Είναι ένα σύστημα που εξελίχθηκε για να καλύψει κοινωνικές και προσωπικές ανάγκες. Η επιλογή της μονογαμίας ή άλλων τύπων σχέσεων εξαρτάται από τις αξίες, τις ανάγκες και τις επιθυμίες του κάθε ατόμου.
