Από τον Γιάννη Πολέμη
Απέραντη θλίψη, δάκρυα και προσευχές για την ανάπαυση της ψυχής του έφερε η είδηση της κοίμησης του αρχιεπισκόπου Χριστόδουλου, που από την Πέμπτη αναπαύεται στην τελευταία του κατοικία, στο Α Νεκροταφείο Αθηνών. Η μάχη με τον καρκίνο ήταν άνιση για τον ιεράρχη και μάλιστα το προηγούμενο Σαββατοκύριακο η κατάσταση της υγείας του παρουσίασε ραγδαία επιδείνωση. Οι δυνατοί πόνοι που ένιωθε κατά τη διάρκεια της νύχτας την προηγούμενη Κυριακή αλλά και η έντονη δυσφορία κινητοποίησαν αμέσως τους ανθρώπους που βρίσκονταν όλο αυτό το διάστημα στο πλευρό του. Στην αρχιεπισκοπική κατοικία στο Π. Ψυχικό κατέφθασε αμέσως η ομάδα των θεραπόντων ιατρών του, οι οποίοι ενημέρωσαν τους οικείους του ότι το τέλος πλέον ήταν πολύ κοντά. Ο αρχιεπίσκοπος λίγο πριν πέσει σε βυθιότητα είπε εμφανώς καταβεβλημένος σε συνεργάτες του «Εγώ φεύγω τώρα». Κατέληξε στις 05.15 τα ξημερώματα της Δευτέρας με απόλυτη ηρεμία, όπως διαβεβαιώνουν οι άνθρωποι του περιβάλλοντός του. Στο πλευρό του βρίσκονταν ο μητροπολίτης Βρεσθένης Θεόκλητος, ο αδελφός του Γιάννης Παρασκευαϊδης, ο πρωτοσύγκελλος της Αρχιεπισκοπής Θωμάς Συνοδινός αλλά και οι τρεις διάκοι του. Μόλις η είδηση της κοίμησης του αρχιεπισκόπου έγινε γνωστή, πλήθος κόσμου άρχισε να συρρέει στο παρεκκλήσι του Καθεδρικού Ναού Αθηνών για να τον αποχαιρετήσει μέσα σε κλίμα βαθιάς συγκίνησης. Το ενδιαφέρον πλέον πιστών, κληρικών αλλά και πολιτικών εστιάζεται στη διαδικασία της διαδοχής, η οποία ορίστηκε για τις 7 Φεβρουαρίου. Μέχρι στιγμής επικρατέστεροι διάδοχοι του μακαριστού αρχιεπισκόπου Χριστόδουλου θεωρούνται οι μητροπολίτες Θηβών Ιερώνυμος, Μονεμβασίας και Σπάρτης Ευστάθιος και Θεσσαλονίκης Άνθιμος. Καθοριστικός αναμένεται να είναι ο ρόλος τόσο του μητροπολίτη Σύρου, Τήνου και Μυκόνου Δωρόθεου όσο και του μητροπολίτη Δημητριάδος και Αλμυρού Ιγνάτιου.
Ο μακαριστός αρχιεπίσκοπος Αθηνών Χριστόδουλος γεννήθηκε στο μαιευτήριο «Έλενα» στις 17 Ιανουαρίου του 1939, παρά το γεγονός ότι μέχρι τότε η οικογένειά του ζούσε μόνιμα στην Ξάνθη. Οι γονείς του μετά τη γέννηση του αδελφού του Γιάννη Παρασκευαϊδη έχασαν τρία παιδιά, είτε στη γέννα είτε πολύ μωρά. Έτσι, η μητέρα του Βασιλική, όταν έμεινε έγκυος, επέλεξε μαζί με το σύζυγό της Κωνσταντίνο να γεννήσει στην Αθήνα, ώστε το μωρό να έχει περισσότερες δυνατότητες να επιζήσει.
Η οικογένεια Παρασκευαϊδη μετακόμισε μόνιμα στην Αθήνα το 1949, όταν έληξε η θητεία του πατέρα του αρχιεπισκόπου στη δημαρχία της Ξάνθης. Ο Κωνσταντίνος Παρασκευαϊδης, έμπορος στο επάγγελμα, ήταν πρόσφυγας από την Αδριανούπολη. Αυτός ήταν και ένας από τους λόγους που ο Χριστόδουλος συγκινούνταν όταν αναφερόταν ή άκουγε για «χαμένες πατρίδες».
Στην Κυψέλη ο νεαρός Χρήστος Παρασκευαϊδης θα καταλάβει γρήγορα την αγάπη του και την κλήση του προς το χριστιανισμό. Όταν τα άλλα παιδιά έτρεχαν στις αλάνες, εκείνος με αυτοσχέδια ράσα έψελνε θρησκευτικούς ύμνους. Η ψαλτική ήταν για τον Χριστόδουλο η «τέχνη των τεχνών» και πάντα προσπαθούσε να βελτιώνεται συνεχώς και να προετοιμάζεται για τις μεγάλες γιορτές. Όλη η Μεγάλη Εβδομάδα ήταν για τον αρχιεπίσκοπο μια πρώτης τάξεως ευκαιρία να ξεδιπλώσει όλη του την τέχνη στην ψαλτική, φορώντας πάντα πολυτελή άμφια, στα οποία και είχε ιδιαίτερη αδυναμία. Τα άμφια του αρχιεπισκόπου ράβονταν πάντα στους ιεροράφτες της οδού Φιλοθέης, απέναντι από την Αρχιεπισκοπή. Ο ίδιος συνήθιζε να λέει ότι «η μεγαλοπρέπεια ταιριάζει στον Θεό». Επίσης, είχε ιδιαίτερη αδυναμία στα στολισμένα και κομψά εγκόλπια, που συνήθως τα παράγγελνε στο χρυσοχόο Μάκη Μιχαλά ή τα αγόραζε από δημοπρασίες με αντίκες του εξωτερικού.
Ως μαθητής στη Λεόντειο στα Πατήσια διέφερε από τα άλλα παιδιά της ηλικίας του. Δεν έπινε, δεν κάπνιζε και δεν του άρεσε να πηγαίνει στα πάρτι, με εξαίρεση μία φορά, που μάλιστα χόρεψε και βαλς με μια κοπέλα. Λέγεται πως σε νεαρή ηλικία είχε νιώσει το σκίρτημα του έρωτα για μια κοπέλα, ωστόσο ποτέ δεν προχώρησε, γιατί ήταν συνειδητοποιημένος. Είχε ήδη αποφασίσει να ταχθεί στον Κύριο και στο μοναχισμό.
Για χατίρι του πατέρα του, που δεν ήθελε να δει το γιο του κληρικό, τελείωσε το 1962 τη Νομική Αθηνών, ωστόσο μέχρι το 1967 είχε πάρει πτυχίο και από τη Θεολογική. Ο Χριστόδουλος είχε μεγάλη έφεση στις ξένες γλώσσες και μιλούσε άπταιστα αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά και ιταλικά. Μάλιστα, ακόμη και όταν η ασθένειά του ήταν σε προχωρημένο στάδιο, διάβαζε ξένη λογοτεχνία από το πρωτότυπο.
Η γνωριμία του με το μετέπειτα μητροπολίτη Πειραιώς ήταν καταλυτική. Στα 19 του χρόνια ακολούθησε τον πνευματικό του πατέρα Καλλίνικο στη Μονή Βαρλαάμ στα Μετέωρα, όπου και βίωσε μαζί με τον πνευματικό του αδελφό, σημερινό μητροπολίτη Αιγιαλείας και Καλαβρύτων, το μοναχισμό. Μαζί ίδρυσαν την αδελφότητα της Χρυσοπηγής, η οποία αργότερα συνέβαλε καθοριστικά στην αναρρίχηση του Χριστόδουλου στο θρόνο των Αθηνών. Στα νεότερα μέλη της αδελφότητας ανήκει και ο μητροπολίτης Δημητριάδος και Αλμυρού Ιγνάτιος, ένας από τους βασικούς διεκδικητές του αρχιεπισκοπικού θώκου. Ο Χριστόδουλος χειροτονήθηκε διάκονος το 1961 και πρεσβύτερος το 1965. Διετέλεσε επί 9 χρόνια ιεροκήρυκας και πνευματικός προϊστάμενος του Ι.Ν. της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (Παναγίτσας) στο Παλαιό Φάληρο, ενώ χρημάτισε γραμματέας και αρχιγραμματέας της Ιεράς Συνόδου επί αρχιεπισκοπίας Ιερώνυμου και Σεραφείμ. Για την περίοδο Ιερώνυμου πολλά έχουν ακουστεί για τη σχέση του νεαρού τότε Χριστόδουλου με τους πραξικοπηματίες. «Ομολογώ ότι δεν ήξερα πως γίνονταν βασανιστήρια, πως υπήρχε ΕΑΤ-ΕΣΑ. Όλα αυτά ήρθαν στο φως μετά. Δεν πειράζει, μπορεί να τα ήξερε ο τότε αρχιεπίσκοπος. Αν τα ήξερε και σιώπησε, έκανε άσχημα. Στον κύκλο μου δεν είχα ακούσει τέτοια πράγματα, δεν άκουγα ξένους σταθμούς, εκ των υστέρων τα έμαθα. Θα πει κανείς ότι ήμουν βαθιά νυχτωμένος. Μπορεί, γιατί εγώ τότε σπούδαζα», δήλωσε ο ίδιος κάποια χρόνια αργότερα. Το 1974 ο Χριστόδουλος εξελέγη μητροπολίτης Δημητριάδος και Αλμυρού. Η παρουσία του εκεί συνδέθηκε με μεγάλο φιλανθρωπικό έργο αλλά και, κατά καιρούς, με δυνατές κόντρες με τοπικούς παράγοντες. Χαρακτηριστικότερη αυτή του 1984, όταν κηρύχθηκε «ανεπιθύμητος» για την πόλη του Βόλου από το δημοτικό συμβούλιο, καθώς κρίθηκε ότι με άρθρο του, που είχε δημοσιευθεί πέντε μέρες νωρίτερα στον τοπικό Τύπο, είχε «ξεφύγει από τα πλαίσια των θρησκευτικών καθηκόντων του και έβαλλε ακόμη και κατ αυτών των δημοκρατικών θεσμών».
Η καταξίωση ήρθε με τον αρχιεπισκοπικό θρόνο
Εν μέσω έντονου παρασκηνίου, που ο Τύπος της εποχής το χαρακτήριζε «Βυζάντιο», ο Χριστόδουλος μετά το θάνατο του Σεραφείμ, το 1998, αναρριχήθηκε στον αρχιεπισκοπικό θρόνο, καταφέρνοντας να εκτοπίσει το συνδιεκδικητή του μητροπολίτη Θηβών Ιερώνυμο. Η πλειοψηφία των μελών της Ιεραρχίας αποφάσισε να τοποθετήσει στη θέση του προκαθημένου της Ελλαδικής Εκκλησίας μια δυνατή φωνή, καθώς ο αρχιεπίσκοπος Σεραφείμ τα τελευταία χρόνια δεν εμφανιζόταν λόγω των σοβαρών προβλημάτων με την υγεία του. Με έντονο λόγο και καταλυτική παρουσία, ο Χριστόδουλος από την αρχή έγινε ένα από τα αγαπημένα πρόσωπα των media, ενώ η αναγνωρισιμότητά του και η δημοτικότητά του εκτοξεύτηκαν.
Στη δεκαετία που διετέλεσε αρχιεπίσκοπος Αθηνών πολλές φορές πήρε ανοικτά θέση για ζητήματα πολιτικά, με αποτέλεσμα να επικριθεί έντονα τόσο από κάποια μέσα μαζικής ενημέρωσης όσο και από πολιτικούς.
Αίσθηση προκάλεσαν διάφορες φράσεις του και θέσεις που κατά καιρούς είχε εκφράσει, όπως «η Δεξιά του Κυρίου», ο χαρακτηρισμός «κουσούρι» για την ομοφυλοφιλία και το «σας πάω» στην προσπάθειά του να φέρει πιο κοντά τους νέους στην Εκκλησία.
Ο ρόλος του στη σύγκρουση Πολιτείας - Εκκλησίας το 2001, με αφορμή την απάλειψη του θρησκεύματος από τις αστυνομικές ταυτότητες, ήταν καταλυτικός. Αντιστάθηκε σθεναρά στην απόφαση της κυβέρνησης και μαζί με άλλους αρχιερείς διοργάνωσε δύο μεγάλα συλλαλητήρια σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, αλλά προχώρησε και στη συλλογή υπογραφών με τη μέθοδο «πόρταπόρτα».
Σφοδρή ήταν και η σύγκρουσή του με τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο το 2003, με φόντο τον πνευματικό έλεγχο των μητροπόλεων των λεγομένων «Νέων Χωρών» και κύρια αιτία την εκλογή Μητροπολίτη στη Θεσσαλονίκη, θέση που τελικά κατέλαβε με τη στήριξη του αρχιεπισκόπου ο Άνθιμος. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο και η Ελλαδική Εκκλησία έφτασαν στο «παρά 1» του σχίσματος, ωστόσο έπειτα από διαβουλεύσεις και παρασκηνιακές διαμεσολαβήσεις πολιτικών και κληρικών υπήρξε συμβιβασμός.
Δύο χρόνια μετά και μόλις είχε ξεσπάσει το παραδικαστικό σκάνδαλο ο αρχιεπίσκοπος βρέθηκε κοντά στην παραίτηση, όταν τα ονόματα του Βαβύλη και του Γιοσάκη άγγιξαν το περιβάλλον της Αρχιεπισκοπής, ενώ αλλεπάλληλα οικονομικά αλλά και γενετήσια σκάνδαλα έπλητταν την Εκκλησία. Ακόμη και εφημερίδες φίλα προσκείμενες στο πρόσωπό του ζητούσαν τότε την παραίτησή του. Ο Χριστόδουλος αναγκάστηκε να «θυσιάσει» τον τότε επίσκοπο Θεσσαλιώτιδος Θεόκλητο, ο οποίος και παραιτήθηκε από τη Μητρόπολη. Ήταν ένα από τα πρόσωπα, μαζί με τον πρωτοσύγκελο της Αρχιεπισκοπής Θωμά Συνοδινό, που δεν εγκατέλειψαν λεπτό τον Χριστόδουλο στη σύντομη αλλά σκληρή μάχη του με τον καρκίνο. Μεγάλες επικρίσεις δέχτηκε και για την απόφασή του να επισκεφθεί το Δεκέμβριο του 2006 το Βατικανό.
Το φιλανθρωπικό έργο της Εκκλησίας κατά τη δεκαετία που υπηρέτησε την Αρχιεπισκοπή Αθηνών ήταν έντονο. Επί των ημερών του ιδρύθηκε το Ίδρυμα Διακονίας, μία υπηρεσία για τα ναρκωτικά, με κέντρο πρόληψης και διάφορες εκδηλώσεις, αλλά και άλλες δραστηριότητες, και το Γραφείο Νεότητας, με κατασκηνώσεις, αθλητικές δραστηριότητες, ραδιόφωνο, φοιτητικές συνάξεις, σχολές βυζαντινής μουσικής και άλλα. Επίσης, από το 2000 λειτουργεί η «Αλληλεγγύη», μία μη κυβερνητική οργάνωση της Εκκλησίας της Ελλάδος, ενώ από το 1999 καθιερώθηκε η επιδότηση για το τρίτο παιδί στην περιφέρεια της Θράκης, με θετικά αποτελέσματα προς την κατεύθυνση της αύξησης των γεννήσεων.
Γνωστές και άγνωστες συνήθειές του
Στο μακαριστό αρχιεπίσκοπο άρεσε από μικρό παιδί η μουσική και όποτε ήταν σε καλή διάθεση, τραγουδούσε. Ήταν επίσης λάτρης του καλού φαγητού, ιδιαίτερα του κρέατος, πράγμα ασυνήθιστο για αρχιερείς, που συνήθως προτιμούν τα ψάρια. Το καλοκαίρι του άρεσε να συνοδεύει τα μεζεδάκια του με κρύα μπίρα. Μάλιστα, σε ένα ταξίδι στην Αίγυπτο, όταν ήταν ακόμη επίσκοπος Δημητριάδος, δέχτηκε την παρατήρηση του πνευματικού του πατέρα Καλλίνικου, όταν θέλησε να πιει ένα ποτήρι μπίρα. Αν και δεν αθλούνταν ποτέ, του άρεσε να παρακολουθεί αγώνες ποδοσφαίρου. Σε μία από τις τελευταίες του αναλαμπές παρακολούθησε την αναμέτρηση Ολυμπιακού-Παναθηναϊκού, για το Κύπελλο Ελλάδας, για λίγο όμως, καθώς στη συνέχεια έπεσε και πάλι σε βυθιότητα. Ο αρχιεπίσκοπος ήταν γενικότερα λάτρης της καλής ζωής αλλά και της μελέτης. Του άρεσαν τα ακριβά αυτοκίνητα, ωστόσο ο ίδιος, αν και πολύ καλός οδηγός, σταμάτησε να οδηγεί λίγα χρόνια μετά την αναρρίχησή του στον αρχιεπισκοπικό θρόνο. Ο ίδιος επιμελήθηκε και την ανακαίνιση της αρχιεπισκοπικής κατοικίας στο Π. Ψυχικό μετά το θάνατο του Σεραφείμ. Είχε μεγάλη αδυναμία στις καλές τέχνες και επισκέφθηκε κατά τη διάρκεια της ζωής του πολλές γκαλερί και μουσεία στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Γενικά, ο αρχιεπίσκοπος ταξίδευε πολύ, με αγαπημένους προορισμούς του την Αυστρία και την Ελβετία.
Στην Ελλάδα τα αγαπημένα του μέρη ήταν οι Νιες στη Μαγνησία, όπου βρίσκεται η θερινή κατοικία του εκάστοτε μητροπολίτη Δημητριάδος, αλλά και η Αμοργός, που τα τελευταία χρόνια την επισκεπτόταν σταθερά μεταξύ 15 και 30 Ιουλίου.
Είχε διαβάσει σχεδόν όλους τους μεγάλους μας συγγραφείς και ποιητές, ενώ του άρεσε πολύ και η ξένη λογοτεχνία. Επίσης, από μικρός είχε έφεση στο γράψιμο. Ως μητροπολίτης και στη συνέχεια αρχιεπίσκοπος, έγραψε πολλά κείμενα, κυρίως θεολογικού ενδιαφέροντος, ενώ κατά καιρούς αρθρογραφούσε και σε εφημερίδες.
Η μάχη με τον καρκίνο
Στις 9 Ιουνίου και ενώ ο μακαριστός Χριστόδουλος ετοιμάζεται να αναχωρήσει για ταξίδι στο Κάιρο, έντονες γαστρεντερικές διαταραχές τον οδηγούν εσπευσμένα στο «Αρεταίειο Νοσοκομείο». Οι πρώτες εξετάσεις αποτελούν σοκ τόσο για τους γιατρούς όσο και για τον ίδιο αλλά και τους στενούς του συνεργάτες. Διπλός καρκίνος σε ήπαρ και παχύ έντερο. Αποφασίζεται χειρουργείο για την άμεση αντιμετώπιση του καρκίνου στο έντερο, ενώ οι διχογνωμίες των γιατρών σχετικά με την ενδεικνυόμενη αγωγή και θεραπεία που πρέπει να ακολουθηθούν στο θέμα του ήπατος αποτελούν πρώτο θέμα στα κανάλια. Τον αρχιεπίσκοπο επισκέπτονται εξειδικευμένοι ηπατολόγοι από μεγάλα ιατρικά κέντρα του εξωτερικού, μεταξύ των οποίων και ο διακεκριμένος χειρουργός μεταμοσχεύσεων Ανδρέας Τζάκης. Με τη σύμφωνη γνώμη του αρχιεπισκόπου αποφασίζεται η λύση της μεταμόσχευσης ήπατος και στις 18 Αυγούστου ο Χριστόδουλος και οι στενοί του συνεργάτες αναχωρούν για το Μαϊάμι των ΗΠΑ, όπου εδρεύει εξειδικευμένο κέντρο μεταμοσχεύσεων.
Οι μέρες στη Φλόριντα κυλούν με αγωνία για να βρεθεί το μόσχευμα αλλά και με ελπίδα ότι η περιπέτεια της υγείας του Χριστόδουλου θα έχει αίσιο τέλος. Το μόσχευμα βρίσκεται τελικά στις 7 Οκτωβρίου, αλλά είναι πλέον αργά Ο Ανδρέας Τζάκης πριν ξεκινήσει τη μεταμόσχευση διαπιστώνει μεταστάσεις του καρκίνου στην περιτοναϊκή κοιλότητα, που δείχνουν και την επιθετική του μορφή. Οι δυνατότητες πλέον των γιατρών περιορίζονται σημαντικά. Ο Χριστόδουλος επιστρέφει στην Ελλάδα την Παρασκευή 26 Οκτωβρίου, ενώ το περιβάλλον του είναι σε πολύ άσχημη ψυχολογική κατάσταση, όχι όμως και ο ίδιος, που πολλές φορές είναι αυτός που τους εμψυχώνει.
Η ήπιας μορφής χημειοθεραπεία ελάχιστα βελτιώνει την υγεία του. Πριν από τις γιορτές έχει πλέον ξεκινήσει η αντίστροφη μέτρηση Ο οργανισμός του έχει αδυνατίσει αισθητά, ενώ τα αναλγητικά που του χορηγούνται, σε συνδυασμό με τη χημειοθεραπεία, τον οδηγούν στη βυθιότητα. Ανήμερα των γενεθλίων του, στις 17 Ιανουαρίου, και ενώ οι διάκοι του και οι στενοί του συνεργάτες του προσφέρουν δώρα, εκείνος εμφανώς καταβεβλημένος καταφέρνει να τους πει μια φράση: «Αυτά δεν έχουν καμία σημασία, μόνο η ζωή έχει».
