Από τη Βασιλική Τζουράκη

Υπάρχουν οι άνθρωποι που κατευθύνουν και εμπνέουν τους άλλους και οι άνθρωποι που ακολουθούν. Εσείς σε ποια κατηγορία θέλετε να ανήκετε; Η λέξη «ηγέτης» μάς φέρνει στο νου μια μεγάλη προσωπικότητα, από κάποιον ένδοξο πρωταγωνιστή της Ιστορίας, βασιλιά ή στρατηλάτη μέχρι ένα σπουδαίο πολιτικό ή τον επικεφαλής μιας οικονομικής αυτοκρατορίας. Ηγέτης όμως είναι και οποιοσδήποτε συσπειρώνει τους ανθρώπους γύρω του και τους κάνει να τον ακολουθήσουν για κάποιο σκοπό. Ή και κάποιος που τους εμπνέει σε πνευματικό ή ηθικό επίπεδο.

Οι δύο όψεις της ηγεσίας
Από αυτή την άποψη, όλοι μπορεί και μερικές φορές επιβάλλεται να είμαστε ηγέτες σε ένα χώρο. Για παράδειγμα, οι γονείς πρέπει να έχουν ηγετική θέση απέναντι στα παιδιά τους, διαφορετικά δεν μπορούν να τα διαπαιδαγωγήσουν τόσο ως προς την τάξη της καθημερινής ζωής όσο και ως προς τη διαμόρφωση του χαρακτήρα τους. Κι ας μην αναφέρουμε το πλεονέκτημα που αποτελούν τα ηγετικά χαρίσματα για οποιονδήποτε θέλει να κάνει μια επιτυχημένη καριέρα, σε κάθε τομέα ανεξαιρέτως.

Ο ηγέτης μπορεί κατά μια έννοια να κυβερνά και να διοικεί τους άλλους, εφόσον εκείνος καθορίζει τη γραμμή και τις συνθήκες της δράσης τους. Ωστόσο, δεν ισχύει και το αντίθετο όποιος έχει κατακτήσει μια θέση και βρίσκεται επικεφαλής δεν σημαίνει απαραιτήτως ότι είναι άξιος να χαρακτηριστεί ηγέτης. Γιατί, όπως και όλα τα πράγματα, η ηγεσία έχει δυο όψεις: από τη μια το κύρος και τα προνόμια που συνεπάγεται ως ιδιότητα (κάτι που σε όλους αρέσει) και από την άλλη τα αντίστοιχα προαπαιτούμενα (κάτι που εύκολα ξεχνούν πολλοί).

Τα χαρίσματα ενός ηγέτη
Ως φαίνεται, δεν αρκεί να είναι κάποιος ικανός, ταλαντούχος, έξυπνος, οργανωτικός, εργατικός ή φιλόδοξος, παρόλο που όλα αυτά τα προσόντα χρειάζονται για να διακριθεί επαγγελματικά ή κοινωνικά. Πρέπει να έχει και την ανάλογη «στόφα» για να φτάσει και να μείνει στην κορυφή. Γιατί ο βασικός σκοπός του είναι όχι να απολαμβάνει το γόητρό του, αλλά να κάνει να λειτουργεί καλά και παραγωγικά όλος ο μηχανισμός που θα βρίσκεται από κάτω του, από την οργάνωση μιας διαδικασίας μέχρι τις σχέσεις των ανθρώπων μαζί του και μεταξύ τους. Και οι ικανότητες που απαιτούνται γι αυτό ίσως να μην είναι εκείνες που θα θεωρούσαμε αυτονόητες, όπως η πυγμή, η αυστηρότητα, το ταλέντο στη χειραγώγηση, ενδεχομένως και μια δόση μακιαβελισμού. Όσο ξεπερασμένες κι αν ηχούν λέξεις όπως «υποδειγματική συμπεριφορά», «σεβασμός προς τους άλλους» και «ηθική ακεραιότητα», έπειτα από όσα βλέπουμε γύρω μας, στην πραγματικότητα αυτά τα χαρίσματα ξεχωρίζουν τον αληθινό ηγέτη από κάποιον που οι συγκυρίες τον έφεραν σε μια θέση εξουσίας και αργά ή γρήγορα θα τον απομακρύνουν από αυτήν, όταν θα έχει αποκαλυφθεί η ανεπάρκειά του. Έτσι μιλάμε για ένα εντελώς διαφορετικό «πακέτο» χαρισμάτων που ξεχωρίζουν έναν προικισμένο ηγέτη από έναν «απλώς ικανό» άνθρωπο. Ας τα δούμε ένα προς ένα, όπως τα αναφέρουν οι ειδικοί.

Ικανότητα προσαρμογής
Για έναν ηγέτη, προσαρμοστικότητα σημαίνει να αντιδρά αποτελεσματικά στις καινούριες συνθήκες που δημιουργούνται στο περιβάλλον του. Βέβαια, για όλους μας ισχύει ότι διαρκώς στη ζωή θα πρέπει να προσαρμοζόμαστε σε αλλαγές, αλλά οι ηγέτες έχουν επιπλέον την ικανότητα να αντιμετωπίζουν τις αναμενόμενες ή όχι εξελίξεις με ένα διεξοδικό πλάνο δράσης.

Επιδεξιότητα στις σχέσεις
Ο καθένας μπορεί βέβαια να δίνει τη δική του ερμηνεία για το τι σημαίνει «καλές σχέσεις με τους ανθρώπους», αλλά οι ειδικοί χρησιμοποιούν τον όρο εννοώντας τέσσερα είδη δεξιοτήτων:

*Την παρατηρητικότητα απέναντι στον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι λειτουργούν μέσα στο εργασιακό ή άλλο περιβάλλον και τη σωστή αξιολόγηση των ικανοτήτων του καθενός.

*Το επικοινωνιακό χάρισμα, δηλαδή την ικανότητα να δίνει κανείς στους άλλους να καταλάβουν τι θέλει από εκείνους αλλά και να αντιλαμβάνεται τις δικές τους απόψεις.

*Την ικανότητα που πρέπει να διαθέτει ο ηγέτης να μεταδίδει στους άλλους κίνητρο και έμπνευση. Και μαζί, την επιδεξιότητα να ασκεί την κριτική του, χωρίς να μειώνει τους άλλους, αλλά και τη γενναιοδωρία να επαινεί και να ανταμείβει όταν πρέπει.

*Το σεβασμό, την ευγένεια και το ενδιαφέρον για τους ανθρώπους που τον περιβάλλουν. Η υψηλή θέση δεν συνεπάγεται ότι μπορεί να αντιμετωπίζει κανείς τους άλλους σαν να είναι υποτελείς του. Αντίθετα, εκείνος είναι που θα πρέπει να τους υπερασπιστεί αν κάποιος ψηλότερα από τον ίδιο προσπαθεί να βλάψει τα συμφέροντα ή τη θέση τους.

Αποφασιστικότητα και θάρρος
Ένας ηγέτης πρέπει να είναι σε θέση να παίρνει γρήγορες αλλά και βάσιμες αποφάσεις έπειτα από σωστή πληροφόρηση. Η αναποφασιστικότητα που προέρχεται από το φόβο του λάθους είναι κάτι που δεν αρμόζει στη θέση του. Όπως έχουν πει πολύ σοφά, γενναίος δεν είναι εκείνος που δεν φοβάται ποτέ, αλλά εκείνος που προχωρά ανεξάρτητα από το φόβο του. Ένας ηγέτης πρέπει να είναι αρκετά θαρραλέος, ώστε να αντιμετωπίζει τους φόβους του για αποτυχία, να τους παραμερίζει και να προχωρά. Δεν κρύβει το φόβο του, αλλά τον διαχειρίζεται, αντί να αφήνεται και να γίνεται έρμαιό του. Πιθανόν κι εκείνος να κάνει λάθη, αλλά η διαφορά ενός μεγάλου ηγέτη από έναν μέτριο είναι ότι ο πρώτος παραδέχεται το σφάλμα του και χρησιμοποιεί την εμπειρία αυτή για να βελτιώσει τα πράγματα. Αντίθετα, ένας τυχαίος μέσος άνθρωπος που ανέβηκε συγκυριακά σε μια ηγετική θέση θα αρνηθεί να παραδεχτεί ότι έσφαλλε, θα ρίξει την ευθύνη στους άλλους ή θα επιμείνει σε μια απόφαση, ακόμη κι αν βλέπει μια επερχόμενη καταστροφή. Για το 90% των ανθρώπων ο φόβος της αποτυχίας είναι το μεγαλύτερο εμπόδιο για να αξιοποιήσουν όλο το δυναμικό τους στη ζωή. Ο αληθινός ηγέτης είναι εκείνος που παίρνει μια απόφαση και προχωρά παρά τους φόβους του, γιατί τα λάθη τα βλέπει σαν μαθήματα και πιθανά εφαλτήρια επιτυχίας.

Πρακτικότητα και εφαρμογή
Το ζήτημα δεν είναι τι σκεφτόμαστε ή τι ξέρουμε, αλλά τι κάνουμε. Οι ηγέτες είναι κατεξοχήν τα άτομα που δεν στέκονται στις θεωρητικολογίες, αλλά προχωρούν στην πράξη. Οργανώνουν λοιπόν την ομάδα τους όπως ένας καλός προπονητής, αξιολογώντας και αναθέτοντας τα ανάλογα καθήκοντα στους «παίκτες» που έχουν στη διάθεσή τους.

Προσωπική ακεραιότητα
Δεν είναι και πολύ εύκολο, αλλά ο ηγέτης πρέπει να δείχνει πάντα το μέγιστο βαθμό ηθικής ακεραιότητας που μπορεί. Ακεραιότητα σημαίνει να είστε πραγματικά όπως υποστηρίζετε ότι είστε. Οι άνθρωποι που ακολουθούν κάποιον θέλουν να βλέπουν ότι εφαρμόζει πρώτος εκείνα που πρεσβεύει (και ενίοτε εκείνα που απαιτεί από τους ίδιους). Κι αυτός είναι ένας λόγος για τον οποίο αποτυγχάνουν και οι πολιτικοί στη συντριπτική πλειοψηφία τους, καθώς αργά ή γρήγορα αποκαλύπτονται όλες οι ανακολουθίες ανάμεσα σε όσα υποστηρίζουν και όσα πράττουν.

Ο αληθινός ηγέτης πρέπει να διαθέτει το υψηλότερο επίπεδο συνέπειας ανάμεσα στις πράξεις και τις προθέσεις του. Και να αποτελεί ο ίδιος υπόδειγμα για τους ανθρώπους του, αντανακλώντας τα χαρίσματα που θέλει να έχουν οι ίδιοι.

Τώρα λοιπόν μπορείτε να κάνετε την αυτοκριτική σας και να αποφασίσετε πόσο ψηλά θέλετε ή έχετε τη δυνατότητα να ανεβείτε. Ή απλώς αναλογιστείτε πόσοι από εκείνους που θέλουν να αποκαλούνται «αρχηγοί», στο δημόσιο βίο ή και στο δικό σας στενότερο περιβάλλον, από τη δουλειά μέχρι την παρέα σας, αξίζουν αυτόν τον τίτλο.

Όραμα και ενθουσιασμός
Οι άνθρωποι μπορεί να ακολουθήσουν ένα όραμα όταν αυτό υπάρχει ολοζώντανο μέσα στο νου τους, ένα όραμα που να το έχουν δημιουργήσει οι ίδιοι ή να τους το έχει εμπνεύσει κάποιος άλλος. Αυτός λοιπόν που εμπνέει οράματα διαθέτει ένα από τα σημαντικότερα χαρίσματα ενός ηγέτη. Για να κάνει όμως κάτι τέτοιο, θα πρέπει πρώτα να το έχει ο ίδιος μέσα του. Να μπορεί να το δει σε όλες του τις λεπτομέρειες και στο πώς εντάσσεται στο ευρύτερο πλαίσιο των πραγμάτων. Γιατί μια αόριστη ιδέα παράγει πάντα αόριστα αποτελέσματα. Πέρα από αυτό, όμως, ο ηγέτης έχει και τη δύναμη να μοιράζεται αυτό το όραμα με τους άλλους, με τους ανθρώπους του, και να τους δείχνει πως αυτό μπορεί να έχει οφέλη και για τους ίδιους. Να θυμάστε ότι κανείς δεν ακολουθεί κάποιο άτομο, αλλά το όραμα στο οποίο έχει αφοσιωθεί το άτομο αυτό.