Υπάρχουν άνθρωποι που δεν χωρούν σ' έναν απλό επικήδειο. Ο Φαίδων Παπαμιχαήλ, μία επαναστατική φιγούρα του ανεξάρτητου σινεμά στην Αμερική, «μαθητής» του Ζιλ Ντασέν, σκηνογράφος και συνεργάτης του Τζον Κασσαβέτη, αγαπημένος φίλος του περιοδικού και του φεστιβάλ, έφυγε από τη ζωή μέσα στο καλοκαίρι. Τα νέα βρήκαν τον γιο του, σκηνοθέτη και διευθυντή φωτογραφίας, Φαίδωνα Παπαμιχαήλ, στην Ελλάδα. Στην προετοιμασία της νέας του ταινίας «Whirrrr», με πρωταγωνιστή τον Νικ Νόλτε. Λίγες ώρες πριν την έναρξη των γυρισμάτων στην Αρκαδία, θέλησε να μας μιλήσει για τον πατέρα του, τις παιδικές του μνήμες, τις κοινές ρίζες αλλά τη διαφορετική τους τελικά πορεία μέσα στο κινηματογραφικό σύμπαν.
Παιδικά χρόνια
«Οταν ήμουν μικρό παιδί η δουλειά του πατέρα μου ήταν κάτι το αόριστο. Φύγαμε με τη μητέρα μου από την Αμερική όταν ήμουν 6 χρονών και μεγάλωσα στη Γερμανία, εκεί πήγα σχολείο... Τον πατέρα μου τον επισκεπτόμουν τα καλοκαίρια. Τα ελεύθερα, πιο χαοτικά καλοκαίρια. Η Γερμανία συμβόλιζε την οργάνωση, την πειθαρχία του σχολείου. Ο μπαμπάς, η δημιουργική δουλειά του, η Αμερική, τα καλοκαίρια, έκρυβαν μια αίσθηση ελευθερίας. Η δική μου επιλογή να ασχοληθώ με το σινεμά ήρθε πολύ αργότερα. Ηταν απόφαση τρόπου ζωής περισσότερο από επιλογή επαγγελματικού προορισμού. Ηθελα να δουλεύω με διαφορετικούς ανθρώπους, σε διαφορετικά πρότζεκτ. Να μην γίνει ποτέ η ζωή μου ρουτίνα. Και ο κινηματογραφικός χώρος στο προσφέρει αυτό. Μια φορά, θυμάμαι, με πήρε μαζί του στο γύρισμα. Ηταν το καλοκαίρι του 1975 και γύριζαν με τον Κασσαβέτη τον Θάνατο Ενός Κινέζου Μπουκμέικερ. Ημουν στην αρχή της εφηβείας μου και ξαφνικά βρέθηκα στα πλατό για τη σκηνή του στριπτιζάδικου. Αν θυμάστε, ο Μπεν Γκαζάρα είναι ιδιοκτήτης ενός τέτοιου κλαμπ και εκείνο το πρωί θα γύριζαν τη σκηνή του. Είμαι 13 χρόνων και ξαφνικά περιτριγυρίζομαι από πανέμορφες, ημίγυμνες χορεύτριες. Κι ο πατέρας μου με ξεναγούσε: Εγώ βρήκα αυτή την ξανθιά ή εγώ έφερα αυτή τη μελαχρινή. Με πήγε στα καμαρίνια και οι κοπέλες μου έλεγαν να κάτσω στα πόδια τους, αλλά δεν ήμουν τόσο πιτσιρικάς. Ντρεπόμουν.
Οταν αποφάσισα τι θέλω να κάνω στη ζωή μου, ο πατέρας μου έδειξε ότι ήταν από πάντα σίγουρος. Δεν είχε καμία αμφιβολία. Πάντα μιλούσαμε σαν δύο φίλοι, όχι σαν γονιός με παιδί. Με άκουγε όπως θα άκουγε έναν φίλο του. Και ήταν πάντα εξαιρετικός στο να ακούει. Ειδικά αν του μιλούσες από την καρδιά σου. Πάντα λειτουργούσε με το συναίσθημα».
Πολίτης του κόσμου
«Αυτό που θαύμαζα στον πατέρα μου ήταν ότι δεν ανήκε πουθενά. Σε καμία κοινωνία, σε καμία κουλτούρα. Δεν είχε σημασία πού θα τον έβγαζε η ζωή. Είτε ήταν η Αφρική της δεκαετίας του 50, είτε το Παρίσι, είτε η Αμερική. Προσγειωνόταν στα πόδια του, επιβίωνε, δημιουργούσε. Και πάνω απ όλα ήταν ο εαυτός του. Επαιρνε τα καλύτερα στοιχεία της κουλτούρας κάθε τόπου, αλλά τα προσάρμοζε στο δικό του σύμπαν, κάνοντας την εμπειρία προσωπική. Δεν αφομοιωνόταν στο σύνολο. Το σύνολο έκανε χώρο, γύρω από τον πατέρα μου. Το πνεύμα του, η προσωπικότητά του ήταν κυριαρχική. Εδινε στα πράγματα και τις καταστάσεις τη δική του ανατρεπτική διάθεση. Ο πατέρας μου μέχρι το τέλος ήταν γεμάτος ενέργεια. Το μυστικό του, όπως ο ίδιος έλεγε, ήταν ότι περιτριγυριζόταν πάντα από νέους ανθρώπους. Στα 40 του έκανε παρέα με 20άρηδες, στα 50 με 30άρηδες, στα 70 με 40άρηδες. Είχε πάντα τη διάθεση να ακούει τους νέους ανθρώπους, να πληροφορείται για τα νέα πράγματα. Αλλά κι ίδιος τους βοηθούσε πολύ. Εδινε πάντα ευκαιρίες, τους συμβούλευε, τους σύστηνε στην αγορά. Εκείνος όμως επέμενε ότι όλα αυτά ήταν εγωιστικά κατά βάθος. Είμαι βρικόλακας χαριτολογούσε. Παίρνω ζωή από το αίμα των νεότερων».
Οικογενειακοί δεσμοί
«Ο πατέρας μου κι ο Τζον Κασσαβέτης ήταν πρώτα ξαδέλφια. Εγώ με τον Νικ και τη Ζόι, δεύτερα. Το στοιχείο της οικογένειας στο σπίτι του Τζον και της Τζίνα (σ.σ. Ρόουλαντς) ήταν πάρα πολύ ισχυρό. Οχι μόνο ανάμεσά μας, που είχαμε το ίδιο αίμα, αλλά σε ολόκληρη την «Κασσαβετική» κοινότητα. Ο Τζον είχε το χάρισμα να συγκεντρώνει ανθρώπους γύρω του. Το ίδιο και ο πατέρας μου. Γι αυτό και όλοι οι συνεργάτες ήταν πιστοί σ' αυτή την ευρεία οικογένεια. Δούλευαν μαζί και, σχεδόν, ζούσαν μαζί - αφού το σπίτι του Τζον ήταν τόπος συγκέντρωσης. Αυτό το κληρονομήσαμε κι εμείς τα παιδιά. Στην πρώτη ταινία του Νικ (Χάρισέ Μου Τ Αστρα) δούλεψα κι εγώ και ο πατέρας μου, έπαιζε η Τζίνα, έπαιζε ο αδελφός της και εμφανιζόταν κι ο Μπεν (σ.σ. Γκαζάρα). Οταν ήρθα για να δουλέψω στην Αμερική, ο Τζον ήταν ήδη πολύ άρρωστος. Το σώμα του όμως ήταν το μόνο που ασθενούσε. Το μυαλό του ήταν κοφτερό και το πνεύμα του ανίκητο. Θυμάμαι ξημερώματα, 3-4 το πρωί, στην κουζίνα τους να μας βάζει σε ρόλους και να παίζουμε παιχνίδια. Ή να τους παρακολουθώ με τον πατέρα μου να παίζουν τάβλι και να φιλοσοφούν. Είχε αυτή την διαολεμένη περιέργεια για τα πάντα. Αυτή την έντονη ενέργεια που σε έπιανε και σένα από το στομάχι. Εγώ είχα πάει εκεί με τις δικές μου ιδέες. Κουβαλούσα το δικό μου αγαπημένο σινεμά - αυτό του Αντονιόνι, του Γκοντάρ. Εκείνος δεν το καταλάβαινε αυτό το σινεμά. Ηταν σκηνοθέτης του ενστίκτου, του συναισθήματος. Το ίδιο και ο πατέρας μου. Ολα πήγαζαν από το συναίσθημα. Οχι από την αισθητική της εικόνας. Δηλαδή βρε Φαίδωνα μου έλεγε, όσο τρέχει η ιστορία της ταινίας σου, εσύ επειδή θέλεις να επιτύχεις ένα όμορφο πλάνο, θα κόψεις σ' ένα ηλιοβασίλεμα; Δεν μπορούσε να το συλλάβει αυτό».
Μία ιστορία με ονοματεπώνυμο
«Κουβαλάω ένα όνομα με τη δική του ιστορία. Το ότι έχουμε το ίδιο ακριβώς ονοματεπώνυμο μπερδεύει περισσότερο το... IMDB, που έχει τα credits μας ανακατεμένα, παρά τους ανθρώπους του χώρου. Γιατί με τον πατέρα μου ακολουθήσαμε διαφορετικούς δρόμους - τόσο στο ύφος των ταινιών που δουλέψαμε, όσο και στις ειδικότητές μας. Οταν δουλέψαμε στην ταινία του Νικ, παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το «πρόβλημα» με το κοινό μας όνομα. Κανονικά θα έπρεπε να αναφερθώ στους τίτλους ως Jr. Συνωμοτήσαμε όμως με τον Νικ, αφήσαμε το δικό μου όνομα σκέτο και βάλαμε σε εκείνον το Sr. Δεν του το είπαμε. Το είδε στην πρεμιέρα. Εγινε έξαλλος! Εγώ Sr; Εκείνος ήρθε δεύτερος στο επάγγελμα κι αυτό με κάνει εμένα Sr; Ηταν σαν να του είχαμε πει ότι μεγάλωσε. Το συγκινητικό είναι ότι από το κολέγιο τον φώναζαν Papa και σήμερα και οι δικοί μου συνεργάτες με φωνάζουν χαϊδευτικά Papa. Οπότε το Papa, δεν έπαψε να ακούγεται στα πλατό».
Η τελευταία ταινία του Φαίδωνα Παπαμιχαήλ «From Within» προβλήθηκε στο 14ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Αθήνας conn-x.
