Από τη Μάγδα Λιβέρη
Photos: Μενέλαος Μυρίλλας

Ανοίγοντας τη γυάλινη πόρτα του Βοξ, το επιβλητικό νεοκλασικό κτίριο στην καρδιά των Εξαρχείων, το οποίο οι Εκδόσεις Λιβάνη έχουν μετατρέψει σε καφέ-βιβλιοπωλείο, νιώθεις αμέσως τη ζεστή αύρα του χώρου. Την αίσθηση ενισχύουν η χρήση της πέτρας, ο προσεγμένος φωτισμός, τα κλασικά ξύλινα τραπέζια και οι δερμάτινες καρέκλες και, βέβαια, τα βιβλία που υπάρχουν ολόγυρα. «Το Βοξ είναι το μεράκι μας, μια φρέσκια ιδέα προσέγγισης για το αναγνωστικό κοινό, που μπορεί έτσι να πιει τον καφέ του και να δει τα βιβλία μας. Τελευταία, μάλιστα, ο κάτω όροφος έχει διαμορφωθεί σε έναν πολυχώρο για παιδιά».

Η πρώτη και στη συνέχεια μόνιμη εντύπωση που αποκομίζει κανείς από τον Ηλία Λιβάνη είναι ότι πρόκειται για έναν σεμνό άνθρωπο, που δεν χρησιμοποιεί την αντωνυμία εγώ.

Μπεστ σέλερ όπως ο Κώδικας Ντα Βίντσι, ο Αλχημιστής, Εκατό χρόνια μοναξιάς, Ο κόσμος της σοφίας... έχουν φέρει τον εκδοτικό οίκο στην πρώτη γραμμή της επικαιρότητας. Αλλωστε η επικαιρότητα, σύμφωνα με τον κ. Λιβάνη, αποτελεί τη λέξη-κλειδί για την επιτυχία τους. Με περίπου 250 τίτλους ετησίως συγκαταλέγονται στους μεγαλύτερους εκδοτικούς οίκους, ενώ ο αρχικός πολιτικός προσανατολισμός τους έχει παραχωρήσει τη θέση του σε ένα ευρύτερο πεδίο δράσης, έχοντας εξελιχθεί αρκετά από την περίοδο που ο Αντώνης Λιβάνης είχε τη διεύθυνση:

«Αποτελεί επιλογή της αδελφής μου και δική μου. Ηταν το 1981, εγώ ήμουν τότε φοιτητής της Νομικής, όταν ο πατέρας μου μας ζήτησε να αναλάβουμε τον εκδοτικό οίκο, μιας και εκείνος ήθελε να συνεχίσει την πολιτική του καριέρα. Μας παρέδωσε, λοιπόν, μια μικρή επιχείρηση, η οποία συμπλήρωνε τον ένατο χρόνο της και εξέδιδε περίπου 20 τίτλους ετησίως οι οποίοι, όντως, στην πλειοψηφία τους είχαν σχέση με την πολιτική. Εμείς, όμως, διαπιστώσαμε πως υπήρχαν τότε μια σειρά από σημαντικά βιβλία και ρεύματα που στην Ελλάδα ήταν ακόμη άγνωστα. Ετσι διευρύναμε τους ορίζοντές μας και ασχοληθήκαμε με μυθιστορήματα, με παιδική λογοτεχνία, με βιβλία που έχουν να κάνουν με τέχνη, επιστήμη κ.ά. Ημασταν νέοι άνθρωποι με ανησυχίες, θέλαμε να χαράξουμε τη δική μας γραμμή εξελίσσοντας αυτό που μας παρέδωσε ο πατέρας μας».

Το όνομα του Αντώνη Λιβάνη αποτελεί σταθερό σημείο αναφοράς στις πολιτικές εξελίξεις των τελευταίων δεκαετιών. Είναι γνωστός ως ο άνθρωπος πίσω και δίπλα στον Ανδρέα Παπανδρέου. Η πορεία του είναι λίγο-πολύ γνωστή, κυρίως όμως χαρακτηριστική της δύναμης του πνεύματος και του χαρακτήρα ενός ευφυούς και αυτοδημιούργητου ανθρώπου. Κατάγεται από τα Καλάβρυτα και μεγάλωσε στην Πάτρα σε ένα αστικό περιβάλλον. Από μικρός ήταν έντονα πολιτικοποιημένος και πάντα στον χώρο της Κεντροαριστεράς. Αγωνίστηκε στην Αντίσταση, καταδικάστηκε σε θάνατο από τους Γερμανούς, όμως γλίτωσε λόγω των ισχυρών συγγενών και φίλων του. Μετά τον πόλεμο ο Αντώνης Λιβάνης, που στο μεταξύ είχε εισαχθεί στην Ανωτάτη Εμπορική Σχολή Αθηνών, θα ανοίξει τυροκομείο στην Πάτρα προκειμένου να αντιμετωπίσει τα βιοποριστικά προβλήματα της μετακατοχικής εποχής. Η σχέση του, όμως, με την πολιτική θα είναι πάντα στενή. Το 1956 παντρεύεται την Κατερίνα Κατέχου και αποκτούν τη Γιώτα και τον Ηλία. Η γνωριμία του το 1962 με τον Γεώργιο Παπανδρέου, σε μια επίσκεψη του τελευταίου στην Πάτρα, αποτελεί σταθμό στη ζωή του. Το 1963 θα συνδεθεί με τον Ανδρέα Παπανδρέου. Μεταξύ τους θα διαπιστωθεί ταύτιση απόψεων και θα αναπτυχθεί μια μεγάλη φιλία. Το 1964 αναλαμβάνει διευθυντής του πολιτικού γραφείου του Ανδρέα, που ήταν τότε υπουργός Συντονισμού, και η τετραμελής οικογένεια Λιβάνη μετακομίζει στην Αθήνα. Κατά τη διάρκεια της επταετίας συνελήφθη περνώντας συνολικά 5,5 χρόνια σε φυλακές και εξορία, με> >μεσοδιαστήματα ελευθερίας. Την περίοδο εκείνη η οικογένεια Λιβάνη αναγκάστηκε να εκποιήσει τα περιουσιακά της στοιχεία προκειμένου να επιβιώσει. Μετά την επιστροφή του από την εξορία, το Πάσχα του 1972, δημιούργησε τον εκδοτικό οίκο. Η εμπλοκή του στα γεγονότα του Πολυτεχνείου οδήγησε στο ανελέητο κυνηγητό από το καθεστώς με εντολή να συλληφθεί πάση θυσία. Εκείνος, όμως, κατάφερε να διαφύγει στη Ρώμη. Εκεί θα συναντήσει τον Ανδρέα Παπανδρέου και θα μείνει φιλοξενούμενος, μέχρι τη μεταπολίτευση, σε φιλικά σπίτια, μεταξύ αυτών και της Αμαλίας Φλέμιγκ. Το 1981 έγινε διευθυντής της Κοινοβουλευτικής Ομάδας του ΠΑΣΟΚ και διευθυντής του πολιτικού γραφείου του Ανδρέα Παπανδρέου και από το 1993 μέχρι το 1996 υπουργός Επικρατείας και με αρμοδιότητες υπουργού παρά τω πρωθυπουργώ.

«Ηταν το 1972, ότι είχε επιστρέψει από την εξορία, όταν αποφάσισε μαζί με δύο στενούς φίλους, τον Γιάννη Χαραλαμπόπουλο και τον Γιάννη Καψή, να δημιουργήσουν έναν εκδοτικό οίκο που έφερε τότε την ονομασία Νέα Σύνορα. Το έκαναν για βιοποριστικούς λόγους, αλλά και προκειμένου να αποκτήσουν ένα γραφείο για τις αντιστασιακές τους συναντήσεις. Τα πρώτα βιβλία που εξέδωσαν ήταν κυρίως πολιτικού περιεχομένου, όπως CIA - Η αόρατη κυβέρνηση, Αν ο ήλιος πεθάνει, της Οριάνα Φαλάτσι, Οι δολοφόνοι, του Ελίας Καζάν... Επειτα όμως από τη μεταπολίτευση ξεκινά, θα έλεγα, η πραγματική πορεία του εκδοτικού οίκου».

Σε αυτό το διάστημα έχουν αποχωρήσει οι Γιάννης Καψής και Γιάννης Χαραλαμπόπουλος, για να ακολουθήσουν ανεξάρτητες πορείες στον χώρο της δημοσιογραφίας και της πολιτικής. Ο Αντώνης Λιβάνης ανέλαβε μόνος του τον οίκο τον οποίο διηύθυνε από το 1975 μέχρι το 1981, εκδίδοντας, κυρίως, βιβλία συγγραφέων και διανοητών από τον χώρο της Αριστεράς, όπως ο Λατινοαμερικάνος Ζόρζε Αμάντο και ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες. Στο διάστημα αυτό ο οίκος μετονομάστηκε σε Εκδόσεις Λιβάνη.

Εικόνες: Πώς καταφέρατε από το 1981 να πολλαπλασιάσετε τον αριθμό των τίτλων από 20 σε 250 ετησίως;

Ηλίας Λιβάνης: Δεν έχει σημασία μόνο ο αριθμός των τίτλων που εκδίδεις αλλά και το μέγεθος του βιβλίου και κυρίως η απήχησή του. Το σημαντικό, όμως, είναι ότι έχουμε καταφέρει να είμαστε εξαιρετικά επίκαιροι.

Ποιες είναι οι ενέργειες-σταθμοί στην ανάπτυξη της επιχείρησης;

Οταν αποφασίσαμε το 1996 να πάρουμε την παραγωγική διαδικασία στα χέρια μας. Δημιουργήσαμε, δηλαδή, δική μας εκτυπωτική εταιρεία, ατελιέ..., που στεγάζονται σε κτίριά μας στον Βοτανικό. Πετύχαμε έτσι μεγάλη ταχύτητα και χαμηλό κόστος. Την ίδια χρονιά, επίσης, ασχοληθήκαμε με τις multimedia εκδόσεις κυκλοφορώντας τα πρώτα ελληνικά CD-ROM. Η δεύτερη, θεωρώ, στρατηγικής σημασίας απόφαση ήταν όταν στις αρχές του 2001 η εταιρεία εισήχθη στο Χρηματιστήριο.

Τι ποσοστό διατηρείτε σήμερα;

Το 80%. Είμαστε μια οικογενειακή επιχείρηση και έτσι σκοπεύουμε να παραμείνουμε.

Πόσους τίτλους εκδώσατε μέχρι τώρα;

Περίπου 5.000 από 4.500 συγγραφείς.

Μια πρόσφατη εκδοτική σας κίνηση;

Πέρυσι μπήκαμε και στον χώρο των φροντιστηριακών βιβλίων, ενώ τώρα κυκλοφορούμε μια παιδική εφημερίδα σε 50.000 αντίτυπα, η οποία διανέμεται δωρεάν.

Ενα καλό βιβλίο από μόνο του είναι αρκετό για την επιτυχία;

Η επιτυχία αποτελεί συνάρτηση δύο παραγόντων: ένα καλό βιβλίο αλλά και η κατάλληλη στιγμή, η συγκυρία.

Και πώς την αντιλαμβάνεστε τη στιγμή;

Ενας εκδότης πρέπει να γνωρίζει τις τάσεις της κοινωνίας, ακόμη και το χρώμα που είναι στη μόδα.

Πού βρίσκεται αυτήν τη στιγμή το κέντρο της εκδοτικής δραστηριότητας;

Στις ΗΠΑ. Το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής, αλλά και οι μεγάλοι διανοητές της εποχής μας, είναι εκεί.

Στην Ελλάδα σήμερα ο τίτλος του συγγραφέα έχει λίγο παρεξηγηθεί. Ανθρωποι από διάφορους χώρους εκδίδουν ένα βιβλίο και χρίζονται συγγραφείς. Αποτελεί ένα απωθημένο των Ελλήνων και ποια η αξία όλων αυτών των πολυποίκιλων εκδόσεων;

Αυτό είναι αλήθεια. Οχι, σαφώς και δεν έχουν όλα αυτά τα βιβλία την ίδια αξία. Οι Ελληνες είναι πολυγραφότατοι, κάθε χρόνο φτάνουν σε εμάς 1.500 χειρόγραφα. Μέσα απ αυτά αναδεικνύονται μόνο περίπου 20 νέοι συγγραφείς που έχουν ταλέντο.

Το αναγνωστικό κοινό προτιμά την ξένη ή την ελληνική λογοτεχνία;

Την τελευταία πενταετία πιστεύω πως η ελληνική διανόηση έχει κατακτήσει το κοινό.

Και ποιοι αποτελούν τους αναγνώστες;

Οι γυναίκες αποτελούν την πλειοψηφία με ποσοστό 65% και οι άνδρες με 35%, ενώ περισσότερο προτιμούν τα μυθιστορήματα.

Ποια είναι η επικρατούσα τάση;

Επειδή ο κόσμος σήμερα είναι γρήγορος, δεν θέλει βιβλία στα οποία πρέπει να αφιερώσει πολύ χρόνο, θα έλεγα ότι αρέσουν τα βιβλία σε «κινηματογραφικό» στυλ.

Πότε ένα βιβλίο στην ελληνική αγορά χαρακτηρίζεται μπεστ σέλερ;

Πρέπει να πουλήσει τουλάχιστον πάνω από 20.000 αντίτυπα.

Πολλοί, όμως, προσδίδουν στην εμπορική επιτυχία μια αρνητική ποιοτικά διάσταση.

Οταν ένα βιβλίο έχει επιτυχία, σημαίνει ότι έχει κάτι να δώσει. Τίποτα δεν είναι τυχαίο.

Υπάρχουν ποιοτικά βιβλία που δεν έχουν εμπορική επιτυχία και γιατί;

Ναι, επειδή είναι είτε δυσκολονόητα ή κυκλοφόρησαν σε λάθος στιγμή.

Τι είναι το πιο σημαντικό σε ένα βιβλίο;

Η διαχρονικότητα. Σε κάθε εποχή να βρίσκει κανείς κάτι διαφορετικό και επίκαιρο.

Εκτός από τον συγγραφέα και το βιβλίο τι άλλο παίζει ρόλο;

Ο επιμελητής του. Οι επιμελητές είναι οι αφανείς ήρωες, η ψυχή της έκδοσης.

Η φιλοσοφία σας;

Οποιοσδήποτε διαβάζει, ακόμη και εικονογραφημένα, μπορεί κάποια στιγμή να μεταπηδήσει σε ένα άλλο αναγνωστικό επίπεδο.

Η περίοδος που διανύουμε θεωρείται ευνοϊκή για τον εκδοτικό χώρο;

Τη δεκαετία του 90 υπήρξε μια μεγάλη έκρηξη πολιτιστική, που είχε θετικό αντίκτυπο και στον χώρο του βιβλίου. Στη δεκαετία που διανύουμε σημειώνεται πτώση. Η εξήγηση είναι απλή: σε περίοδο οικονομικής ύφεσης διαπιστώνεται πολιτιστική στασιμότητα. Αυτά είναι αλληλένδετα.

Μια μεγάλη πρόκληση;

Το ελληνικό κράτος θα πρέπει να προβάλλει τους Ελληνες συγγραφείς στο εξωτερικό.

Θέλετε να ασχοληθείτε με την πολιτική;

Ναι, υπάρχει στο αίμα... αλλά όσο ισχύει το ασυμβίβαστο δεν το επιχειρώ.

Μια ανάμνησή σας από τον Ανδρέα Παπανδρέου;

Οταν μαζί με την αδελφή μου πήγαμε στο σπίτι του στο Καστρί το 1992 και μας παρέδωσε κείμενά του πάνω στην οικονομία προκειμένου να τα εκδώσουμε. Το συγκεκριμένο βιβλίο κυκλοφόρησε μόνο στα αγγλικά. Ηταν μεγαλοφυής, είχε την ικανότητα να ανεβάζει και να κατεβάζει το επίπεδο της συζήτησης ανάλογα με τον συνομιλητή του.

Η μορφή του πατέρα σας πόσο ήταν καθοριστική για την πορεία σας;

Ηταν και είναι πάντα δίπλα μας για να μας συμβουλέψει. Ξέρετε είναι από τους ανθρώπους που τους αρέσει να δίνει συμβουλές χρησιμοποιώντας παραδείγματα, οπότε έχω ακούσει άπειρες ιστορίες (γέλια). Τον πατέρα μου τον γνώρισα τα τελευταία έντεκα χρόνια, από το 1996 που τυπικά αποσύρθηκε. Τότε τον ανακάλυψα... γνώρισα έναν άνθρωπο σοφό, γλυκό, σταθερό, με ιδανικά.

Ενα βασικό χαρακτηριστικό του;

Δεν αλλάζει άποψη αν πιστεύει σε κάτι. Οσο ήταν στην κυβέρνηση, μας είχε απαγορέψει την οποιαδήποτε επαφή με το Δημόσιο.

Μια έντονη στιγμή από εκείνον;

Τον θυμάμαι στις φυλακές Αιγίνης, ήταν το 1969, ήμουν 11 ετών. Πήγα στο επισκεπτήριο με τη μητέρα μου, όταν τον αντίκρισα πίσω από το πλέγμα φώναξα: «Περίμενε, θα φέρω μια πένσα να κόψω το σύρμα...».

Στους άμεσους συνεργάτες σας ανήκει και ένας πολιτικός, ο Κώστας Λαλιώτης. Θα λέγατε ότι γνωρίζει από καλά βιβλία;

Ο Κώστας Λαλιώτης είναι ένας έξυπνος και εύστροφος άνθρωπος, που είναι γνώστης και έχει εμπειρία στον εκδοτικό χώρο.

Προσωπικότητες που σας εντυπωσίασαν;

Ο Μίκης Θεοδωράκης. Εκδώσαμε πρόσφατα την αυτοβιογραφία του και πέρασα πολλές ώρες μαζί του. Ακόμη ο Πάουλο Κοέλο και ο Γιοστέιν Γκάαρντερ. Ξέρετε, οι σημαντικοί άνθρωποι είναι και οι πιο σεμνοί.

Εσείς τι είδους βιβλία προτιμάτε;

Μου αρέσουν περισσότερο τα ιστορικά βιβλία και τα μυθιστορήματα. Οταν ήμουν μικρός, είχα παθιαστεί με τον Ιούλιο Βερν.

Ποιο είναι το μότο σας;

Οταν επιθυμείς κάτι είτε επαγγελματικά είτε σε προσωπικό επίπεδο και εργαστείς πολύ σκληρά, θα το αποκτήσεις.

Συμφωνείτε, δηλαδή, με τον συγγραφέα σας Πάουλο Κοέλο, ο οποίος στον Αλχημιστή υποστηρίζει ότι όταν θέλεις πάρα πολύ κάτι, όλο το σύμπαν συνωμοτεί για να τα καταφέρεις;

Ναι, είναι η αλήθεια της ζωής!